Helgarpósturinn - 30.03.1983, Side 22

22
Miðvikudagur 30. mars 198
3Jd&
'elgai--—‘—
‘pðsturinn
í sjónvarpsþætti fyrir nokkru var staddur
Guðjón Magnússon, aðstoðarlandlæknir, og
ræddi um áfengisvandamálið. Guðjón tók
fram, minnir mig, að hann vildi ekki fyrir
nokkurn mun gera lítið úr þessu vandamáli,
en upplýsti síðan að samkvæmt öllum algeng-
um mælikvörðum sem notaðir eru um alkó-
hólisma, þá væru íslendingar mjög neðarlega
á blaði, ef miðað er við skyldar þjóðir og ná-
lægar. Þeir mælikvarðar sem hann nefndi
Hjálparbeíðni SÁÁ hefur ekki mæls
jafn vel fyrir hjá öllum
Eintómt fyllerí?
— Fjársöfnun SÁÁ veldur gagnrýni
voru í fyrsta lagi hreint alkólmagn sem þetta
fræga mannsbarn í landinu drekkur á hverju
ári, í öður lagi tíðni skorpulifur sem yfirleitt
fylgir mikill drykkju, og loks viðtöl við fólk
um drykkjuvenjur þess. Jafnframt tók
aðstoðarlandiæknir fram að þó alkóhólismi
væri, ef marka mætti tölur um ofangreint,
ekki jafn algengur hérlendis og í nágranna-
löndunum, þá væru sjúkrarúm fyrir drykkju-
sjúklinga fleiri per íbúa á íslandi en annar-
staðar,og öll aðstaða yfir höfuð heldur skárri.
Þessar upplýsingar munu hafa komið mörg-
um á óvart. I eitthvað um fimm ár hafa starfað
hér á landi svonefnd Samtök áhugamanna um
áfengisvandamálið, SÁÁ, og hefur þeim tek-
ist með feiknalegum dugnaði að vekja svo
mikla athygli á málstað sínum að það hafði
hálfpartin síast inn í þjóðina að vandamál
hennar númer eitt, tvö og þrjú væri drykkju-
skapur. Eins og einn fyrirsvarsmanna SAÁ
orðaði það: „Menn eru farnir að drekka með
sektarkennd“
rVuðvitað er vart hægt að gagnrýna SÁÁ á
þessum grundvelli. Meðlimir samtakanna
eiga sér þetta áhugamál, og margir þeirra
þekkja af biturri reynslu það böl sem áfengis-
neysla getur haft í för með sér. Aftur á móti
liggja samtökin nú undir töluverðu ámæli fyr-'
ir það hvernig þau hafa staðið að mikilli fjár-
söfnun, sem menn ættu að vera farnir að
kannast við. Markmið þessarar söfnunar er
gott og gilt; að hala inn peninga til að borga
upp sjúkrastöð er samtökin hafa nú í bygg-
ingu, og mun efunarlaust verða til þess að
bæta úr brýnni þörf - jafnvel þó svo við séum
ekki í hópi mestu brennivínsberserkja! Hitt
hefur verið kritíserað, og býsna harkalega af
sumum, að framkvæmd söfnunarinnar hefur
verið fengin í hendur fyrirtækinu Frjálsu
framtaki háeff, sem er lúnkið bissnissfirma
eins og menn vita. Frjálst framtak hefur
skipulagt söfnunina í samráði við fram-
kvæmdastjórn SÁÁ, það leggur til aðstöðu til
úthringinga, bréfasendinga og þar fram eftir
götunum, og þiggur í staðinn væna summu,
sem að nokkru leyti fer eftir því hvernig söfn-
unin mun á endanum ganga. Sömuleiðis fá
þeir sem innheimta hin frægu gjafabréf þó
nokkra þóknun fyrir hvert bréf sem þeir ná í.
Það sem hefur verið talið athugavert við
þennan framgang mála er einkum tvennt.
Fyrir það fyrsta er Ijóst að þessi söfnun mun
kosta stórfé og ýmsir hafa talið að hún sé allt-
of dýr; Frjálst framtak háeff fái alltof mikið
í sinn vasa. Að sjálfsögðu er enn ekki Ijóst
hversu mikið það verður, en nefna má dæmi.
í gær höfðu safnast hér um bil þrettán millj-
ónir króna, að því er Valdimar Jóhannesson,
framkvæmdastjóri söfnunarinnar, sagði mér.
Af því taldi Valdimar að um það bil þrjár til
fjórar milljónir króna myndu fara í kostnað;
til Frjáls framtaks, innheimtumanna, auglýs-
inga og svo framvegis. Þessi tala, þrjár til fjór-
ar milljónir, var að vísu byggð á ágiskun frem-
ur en beinhörðum útreikningum, en hún segir
þó sína sögu. Menn spyrja sem sé hvort ekki
hefði mátt standa að þessari fjáröflun á ein-
hvern ódýrari hátt.
Síðara aðfinnsluatriðið tengist hinu fyrra
mjög náið. Er það réttlætanlegt, per se, að
samtök eins og SÁÁ, sem óumdeilanlega
vinna hugsjónastarf, leiti til bissnissfyrirtæk-
is á borð við Frjálst framtak háeff? Um þetta
Enn einu sinni hefur ásannast, að öflin sem
halda ríkjum Vestur-Evrópu saman eru langt-
um sterkari en þau sem stíað gætu þeim í
sundur. Efnahagsbandalag Evrópu kom ó-
skaddað og jafnvel heldur traustara en áður,
úr þrekraun, sem hæglega hefði getað riðið
sameiginlegu, gjaldeyriskerfi þess að fullu.
Samvinnuslit á því sviði hefðu óhjákvæmi-
lega orðið afdrifarík.
Harður árekstur Efnahagsbandalagsríkja
út af innbyrðis skráningu á gengi gjaldmiðla
þeirra leystist með samkomulagi, einmitt
sömu dagana og skipun ríkisstjórna tveggja
öflugustu ríkjanna í hópnum var í deiglunni i
kjölfar kosninga. Og það voru einmitt þessi
tvö ríki, Frakkland og Vestur-Þýskaland, sem
erfiðast áttu með að sætta sjónarmið sín varð-
andi gengisskráningu.
I Vestur-Þýskalandi eru rúmar þrjár vikur
frá þingkosningum, þar sem Kristilegir demó-
Gerhard Stoltenberg (t.v.) fjármála-
ráðherra Vestur-Þýskalands, ræðir
við franska starfsbróður sinn, Jaques
Delors, á fundinum í Brussel
Ríki Efnahagsbandalagsins í
takt eftir stefnubreytingu í
Frakklandi
kratar urðu sigursælir vegna trausts kjósenda
á að þeir væru líklegastir til að ráða bót á
efnahagsvanda, sér í lagi vaxandi atvinnu-
leysi. Um þær mundir sem Kohl kanslari var
að leggja síðustu hönd á myndun nýrrar ríkis-
stjórnar að sigri unnum, var fjármálaráðherra
hans, Gerhard Stoltenberg, staddur í aðal-
stöðvum Efnahagsbandalagsins í Brussel, og
taldi rétt að fallast þar á hækkun á gengi vest-
urþýska marksins, enda þótt því fylgi auknir
erfiðleikar fyrir þýska útflutningsverslun og
þar með þyngri róður í viðleitninni við að
fjölga atvinnutækifærum.
En Stoltenberg féllst á kröfu fransks starfs-
bróður síns, Jaques Delors, um verulega
hækkun á gengi marksins, fimm af hundraði,
vegna þess að fyrir lá að franska stjórnin sæi
sér ella ekki fært að halda áfram samræmdri
gengisskráningu gjaldmiðla Efnahagsbanda-
lagsríkja, Af því hefði hlotist vaxandi mis-
ræmi í efnahagsstefnu þeirra og hætta á ring-
ulreið í starfsemi bandalagsins.
Stoltenberg slakaði til fyrir Delors í þeirri
vissu, að samkomulagi í Brussel myndu fylgja
ráðstafanir í París, sem drægju úr misræmi
milli efnahagsstefnu Frakklands og félaga
þess i Efnahagsbandalaginu. Vesturþýska
stjórnin ákvað enn einu sinni, að setja fram-
tíðarhagsmuni Efnahagsbandalagsins ofar
skammtímahagsmunum eigin lands. Með því
var samkvæmt reynslunni raunverulegum
hagsmunum allra aðila best borgið.
Eftir kosningasigra sósíalista í Frakklandi
var tekin þar upp þenslustefna, í því skyni að
vinna bug á atvinnuleysi, samtímis því að flest
önnur helstu viðskiptaríki Frakka fylgdu að-
eru skiptar skoðanir. Heyrum hvað Valdimar
Jóhannesson hefur að segja.
„Málið er í raun og veru það að við ætlum
okkur að koma þessari sjúkrastöð í gagnið
sem allra fyrst. Til þess þarf vitanlega mikla
peninga og þeim þarf að safna á skömmum
tíma. Það er skoðun okkar að með sjálfboða-
liðastarfi eingöngu hefði ekki verið minnsti
möguleiki á að ná þessum peningum inn á til-
seftum tíma, auk þess sem það er alltaf mikill
kostnaður við safnanir af þessu tagi. Hjá okk-
ur mun hann varla fara yfir 20% í það heila.
Ég vil líka vekja athygli á því að mjög margir
starfa sem sjálfboðaliðar við þessa söfnun, og
hluti af útlögðum kostnaði mun meira að
segja skila sér aftur. Félagar í Sognfélaginu,
sem notið hafa góðs af starfi SÁÁ, hafa til
dæmis ákveðið að leggja innheimtulaun sín í
söfnunina þegar upp verður staðið“,
Spurningunni um það hvort ekki hefði mátt
nýta hina níu þúsund félaga í SÁÁ betur svar-
aði Valdimar með því að rétt eins og í öðrum
félagasamtökum væri ekki nema hluti með-
lima verulega virkur. „Við litum einfaldlega
svo á að þetta væri besta, fljótvirkasta og ó-
dýrasta leiðin til að safna þessum peningum,
og ég er enn á því að það hafi verið rétt á-
kvörðun".
. Það var eftirtektavert að við vinnslu þessar-
ar Yfirsýnar var ákaflega erfitt að kalla gagn-
rýnisraddir upp á yfirborðið, og til dæmis
vildu aðrir aðilar sem beita sér á sama vett-
vangi, svo sem AA og Áfengisvarnaráð, ó-
mögulega tjá sig um þessa söfnun. Ég fékk
hins vegar fljótt á tilfinninguna að jafnvel
innan SÁÁ væru margir siður en svo ánægðir
með það hvernig staðið hefur verið að þessu
öllu saman. Sumir vildu ekkert segja; aðrir
tóku fram að SÁÁ hefðu unnið mjög gott
starf á undanförnum árum og þeir teldu ekki
rétt að gagnrýna samtökin nú. „Ég læt ekki
hafa mig í aftökusveitina", sagði Aðalheiður
Bjarnfreðsdóttir til dæmis, en hún á sæti í
hinni svokölluðu „stóru stjórn" SÁÁ, sem
reyndar virðist ekkert hafa komið nálægt
skipulagningu söfnunarinnar. Annar stjórn-
armaður, sem ekki vildi láta nafns síns getið,
kvaðst hins vegar telja framkvæmd söfnunar-
innar ranga.
„Auðvitað er mikill kostnaður við söfnun af
þessu tagi og auðvitað þarf að safna miklu fé
á skömmum tíma. Ég álít bara að þetta hafi
iMfui cwn
SI 1 mmm Ese I mmmS
VFIRSVN
ERLE M D
,haldsstefnu og lögðu megináherslu á að ná
niður verðbólgu. Reynsluna af þessari tilraun
Frakklands til að fara eigin leið orðaði Cheys-
son utanríkisráðherra svo nýverið, að engin
ein ríkisstjórn væri þess megnug að ráða bót
á ríkjandi efnahagskreppu. Þar yrði að koma
,til milliríkjasamstarf.
I Þrisvar á tæpum tveim árum hefur franska
'stjórnin neyðst til að fella gengi frankans.
Engu að síður hefur aukinn kaupmáttur
Frakka runnið til kaupa á innfluttum varningi
í svo stórum stíl, að greiðsluhalli er orðinn ill-
viðráðanlegur. Ástæðan er, að innfluttar vör-
ur frá löndum með lága verðbólgu eru á boð-
stólum á hagstæðara verði en franskir fram-
ieiðendur geta boðið.
r
Oánægja með árangurinn af efnahags-
stefnu vinstri stjórnarinnar var megin ástæð-
an til þess, að hægri flokkarnir unnu verulega
á í nýafstöðnum kosningum til bæja- og
sveitastjórna í Frakklandi. Eftir fyrri umferð
kosninganna voru horfur á að stjórnarand-
staðan myndi auðmýkja stjórnarflokkana svo
gersamlega, að Mitterand forseta kynni að
veitast erfitt að stjórna. í síðari kosningaum-;
ferð sáu kjósendur við þessu, með þvi að færa
stjórnarsinnum, mörgum þeirra ráðherrum,
sigur í tvísýnum borgarstjórakosningum.
Þjóðarviljinn reyndist vera að vara ríkis-
stjórnina við en forðast að lama hana.
Hvernig sem kosningarnar hefðu farið, er
víst að Mitterand forseti hefði gert breytingar
á ríkisstjórninni. Eftir hnekkinn i kosningun-
um, var ljóst að hann kæmist ekki hjá þvi að
breyta um leið um stjórnarstefnu. í vinstra
armi Sósíalistaflokks Frakklands hafa lengi
verið uppi áform um efnahagslega einangrun-
arstefnu, fráhvarf frá fríverslun og taka í stað-
inn upp haftabúskap, í því skyni að leitast við
að ráða bót á vanda í atvinnumálum og fjár-
málum með þvi að búa að sínu.
Við endurskipulagninguna á frönsku
stjórninni hefur Mitterand valið þveröfuga
leið. Hann er greinilega á sama máli og Cheys-
son, að efnahagsleg einangrunarstefna sé ó-
framkvæmanleg. Jafnframt því að ráðherrum
var fækkað um rúman helming, kunngerðu
ekki verið hugsað til enda af framkvajmda-
stjórninni; hvað það þýðir að framselja fyrir-
tæki eins og Frjálsu framtaki háeff öll yfirráð
yfir málinu. Þar með missir starfið yfirbragð
hugsjóna en fær í staðinn á sig einhvern biss-
nisskeim og það vekur andúð hjá fólki. einnig
held ég að það hefði ekki þurft að leggja út í
svo mikinn auglýsingakostnað sem raun ber
vitni. Ég er til dæmis viss um að ýmis fyrir-
tæki hefðu verið tilbúin til að greiða andvirði
einnar sjónvarpsauglýsingar, ef þess hefði þá
verið getið í auglýsingunni. Þannig mætti
lengi telja“.
Öll sú gagnrýni sem SÁÁ og Frjálst fram-
tak hafa orðið fyrir hefur valdið því að eitt-
hvert bakslag er komið í söfnunina, að
minnsta kosti í bili. SÁÁ hefur því hafið nýja
sókn sem á að ná hámarki í næstu viku, og
Valdimar Jóhannesson kvaðst ekki hafa of
miklar áhyggjur af gagnrýninni. „Við vitum
að við erum að biðja um ansi mikla peninga
og ég er ekki undrandi á því þó ýmsir vilji
komast hjá því að borga þetta, jafnvel þó
þeim finnist í hjarta sér að þetta sé þarft mál-
efni og þeir ættu að styrkja okkur. Ef koma
á við pyngjuna er hætt við að menn leiti að
góðri afsökun til að vera stikkfrí, og ef menn
leita þá finna þeir auðvitað eitthvað til að
gagnrýna. Ekkert er fullkomið. En margt í
þessari söfnun hefur verið mistúlkað og mér
finnst sum gagnrýnin vægast sagt vera undir
belti.
í sama streng tók Aðalheiður Bjarnfreðs-
dóttir sem sagði að ýmsir fjölmiðlar hefðu
lagt sig fram um að gera þessa söfnun tor-
tryggilega, og að sjálfsögðu mætti finna á-
stæður ef menn hefðu verulegan áhuga.
Söfnunin mun standa enn um sinn og enn
hefur ekki safnast nema tæpur helmingur
þess sem fyrirhugað var. Rétt er að spyrja að
leikslokum, en hinu verður ekki í móti mælt
að talsvert mörgum þykir SÁÁ hafa verið yfir
strik velsæmis í þessari söfnun sinni, hversu
gott sem málefnið er. Að minnsta kosti höfum
við frétt að nýlega hafi verið stofnuð á veit-
ingahúsi einu hér í borg svokölluð Varnarsam-
tök drykkjumanna, sem hafi heitið því að
drekka sleitulaust yfir páskana, til að „mót-
mæla yfirgangi SÁÁ-manna“...
Mitterand og Pierre Mauroy forsætisráðherra
efnahagsráðstafanir, sem til þess eru sniðnar
að málamiðlunin á fundi fjármálaráðherra
Efnahagsbandalagsins nái tilgangi sínum.
Þar var jafnframt gengisfellingu frankans á-
kveðið, að önnur bandalagsríki láti Frökkum
til reiðu mikið lánsfjármagn, ef með þarf til
að standa af sér spákaupmennsku sem beinist
gegn frankanum. Franska stjórnin boðar svo
fyrir sitt leyti strangar aðhaldsaðgerðir. Draga
á úr eftirspurn eftir neysluvarningi og þar með
innflutningi með stórfelldum samdrætti
kaupmáttar. Koma þar bæði til skattahækk-
anir, verulegar hækkanir á verði opinberrar
þjónustu og skyldusparnaður. Með þessu
móti á samtímis að bæta greiðslujöfnuðinn
gagnvart útlöndum og koma verðbólgunni á
tveim árum niður á sama stig og í helstu við-
skiptalöndum Frakklands.
Ekki voru það Frakkland og Vestur-Þýska-
land ein, sem urðu að taka erfiðar ákvarðanir
á fundi fjármálaráðherra Efnahagsbanda-
lagsins í Brussel. Stjórnum Danmerkur, Bel-
gíu og Luxembourg var þvert um geð að láta
gjaldmiðla landa sinna fylgja þýska markinu
á uppleið, en létu loks undan til að tryggja
allsherjar samkomulag. Eftir málamiðlunina
í Brussel þykjast stjórnir Efnahagsbandalags-
ríkja standa mun betur að vígi en áður, að
koma ár sinni fyrir borð í alþjóðlegu efna-
hagssamstarfi.
Ljóst er hvert verður fyrsta markmið þeirra
á þeim vettvangi. í Iok maí koma leiðtogar sjö
helstu iðnríkja heims saman í Williamsburg í
Bandaríkjunum. Þar ætla leiðtogar Frakk-
lands og Vestur-Þýskalands að gera úrslitatil-
raun til að koma á samstarfi iðnríkjanna í
peningamálum, þannig að þau vinni að því að
halda gengissveiflum í skefjum, en þær hafa
valdið miklum usla í efnahagsmálum á und-
anfömum samdráttarárum. Hingað til hafa
stjórnir Bandaríkjanna og Japans verið tregar
til samstarfs á þessu sviði.