Helgarpósturinn - 17.10.1985, Blaðsíða 7

NÆRMYND
Sigur jón Sigurðsson
■■■■■■■■■■■■■■■■■ eftir Sigmund Emi Rúnarsson teikning Ingólfur Margeirsson ■■■■■■■■■■■■■■■
Sigurjón Sigurðsson hóf starfsferil sinn hjá lögreglunni í Reykjavík í upphafi lýð-
veldisársins 1944. Hann var skipaður í lögreglustjórastarfið þremur árum síðar og
hefur þannig gegnt þessu vandmeðfarna embætti í hartnær fjörutíu ár. Næstkom-
andi fullveldisdag, fyrsta desember, lætur hann af því. Sigurjón er í Nærmynd
núna. Þar segir af nákvæmum embættismanni í örvæntingarfullri leit að fullkomn-
un, miskunnarlausum töffara sem lætur menn fá til tevatnsins svipbrigðalaust, ein-
lægum kommahatara frá árum áður og ennþá að því er sumir halda. Perfeksjónist-
anum sem kemur hingað á síðurnar úr kuldalegri fjarlægð.
Sigurjón Sigurðsson er
ljón, fæddur sextánda ágúst
árið 1915 í Reykjavík. For-
eldrar hans voru hjónin Siguröur
Björnsson brunamálastjóri frá
Höfnum og Snjólaug Sigurjóns-
dóttir húsmóðir frá Laxamýri í
Suður-Þingeyjarsýslu, en hún lést
þegar Sigurjón var á fimmtánda
ári. Hann ólst upp á Grettisgöt-
unni, yngstur sex systkina og er
hans minnst frá þeim árum sem
hins stillta stráks „sem átti ekki
þátt í uppátækjum óhlýðinna al-
þýðukrakka". Hann varð strax af-
skaplega prúður og fékk jafnframt
fljótt á sig þennan íbyggna og al-
vörumikla svip sem einkennt hef-
ur hann æ síðan.
Það lá alltaf ljóst fyrir að hann
gengi menntaveginn, enda ein-
kunnir allt frá fyrstu tíð yfir góðu
meðallagi. Menntaskólinn í
Reykjavík bauð upp á tvær deildir
í þá daga. Sigurjón valdi ekki
stærðfræðideildina heldur málin
og meðal annarra sem klóruðu sig
í gegnum latínuna samtíða Sigur-
jóni voru síðari tíma þekktir menn
á borð við Davíb Ólafsson seðla-
bankastjóra, Halldór Pétursson
listmálara, Þórb Björnsson ríkis-
saksóknara, Bjarna Konrábsson
lækni, Dóru Gubbjartsdóttur
ekkju Ólafs Jóhannessonar for-
sætisráðherra, Ástráb Sigur-
steindórsson skólastjóra og Her-
stein Pálsson ritstjóra og þýðanda.
Hersteinn rifjar upp: „Prúð-
mennskan var aðal Sigurjóns á
þessum árum og ég gat ekki séð
að það hefði nokkuð breyst þegar
ég hitti hann síðast núna á fimmtíu
ára stúdentsafmælinu okkar í
sumar sem leið. f skólanum var
hann og hægur í fasi. Hann fór
aldrei með látum og það væri
rangt af mér að segja að hann hafi
verið uppátækjasamur. Hinsvegar
báru menn fljótt traust til Sigur-
jóns ...“ Það gerði Davíð Ólafsson
sem varð einn nánasti vinur hans
á næstu misserum- Þeir tveir
kynntust svo Birgi Kjaran á haust-
dögum árið 1933. Þá var Birgir ný-
kominn frá Þýskalandi þar sem
hann hafði dvalist um alllangt
skeið og kynnst uppgangi nas-
ismans.
Birgir kveikti áhugann hjá
þeim Sigurjóni og Davíð á
því sem var að gerast
þarna ytra undir stjórn Adolfs Hitl-
ers. Þeir stofnuðu sellu. Hún
kynnti sér rækilega allt efni sem
fáanlegt var um þjóðernisstefnuna
í Þýskalandi „og það verð ég að
segja um þessa stráka," segir krati
frá þessum tíma í MR, „að þeir
voru miklu lesnari en aðrir ungir
menn í skólapólitík þessara ára.“
Sigurjón heillaðist af þjóðernis-
hyggjunni. Hann léði nafn sitt
stofnskrárlista félags þjóðernis-
sinnaðra stúdenta í mars 1934, en
fyrir voru þá í landinu tvær fylk-
ingar þjóðernissinna sem voru að
sameinast í Flokk þjóðernissinna
um þetta leyti. Baldur Möller fyrr-
verandi ráðuneytisstjóri man eftir
þessum tímum, en hann var í MR
um líkt leyti og Sigurjón.
„Mörgum hægrimönnum hér
heima fannst Sjálfstæðisflokkur-
inn ekki vera nógu harður í afstöð-
unni gegn kommúnismanum sem
var víða í miklum uppgangi á
þessum árum,“ segir Baldur og
heldur áfram. „Þessvegna gripu
þeir þjóðernisstefnuna á lofti þeg-
ar hennar fór að gæta í Þýska-
landi, en þessum mönnum fannst
hvað mestum ljóma stafa af henni
fyrir þær sakir að hún var að yfir-
buga kommúnismann í landinu.
Þetta kommahatur ásamt ein-
stakri aðdáun á algjörri miðstýr-
ingu, var það sem laðaði menn á
borð við Sigurjón að þjóðernis-
hyggjunni," bendir Baldur Möller
á. Gamall bekkjarbróðir Sigurjóns
bætir við þetta: „Hann varð ein-
arður nasisti, það held ég sé alveg
ljóst. Það var ekki annað að heyra
á honum en hann vildi útrýma öll-
um kommúnistum og koma á eins
flokks kerfi undir stjórn kröftugs
foringja."
Þjóðernishreyfingunni á íslandi
var að vaxa mjög fiskur um hrygg
um það leyti sem Sigurjón útskrif-
aðist úr Menntaskólanum í
Reykjavík með aðra einkunn upp
á vasann. Þetta var sumarið 1935
og framundan blómaskeið ís-
lenska Þjóðernisflokksins. Baldur
Möller segir þjóðernissinnana
hafa komið með miklum krafti inn
í háskólapólitíkina haustið sem
Sigurjón hóf lögfræðinám sitt.
Þeir hafi boðið fram, fengið einn
mann kjörinn í stúdentaráð og þar
með oddamann þar sem Vaka og
kommúnistar höfðu hvorir um sig
þrjá menn í ráðinu. Og oddamað-
urinn var Sigurjón Sigurðsson.
Baldur Möller var Vökumaður og
sat með Sigurjóni í stúdentaráði:
„Hann var ekki mjög massívur
pólitíkus," finnst Baldri eftir á að
hyggja. „Sigurjón er einfaldlega
alltof skipulagður til þess að hafa
nokkurntíma átt möguleika á því
að ná langt í stjórnmálum."
Jón Þ. Árnason tekur undir
þessa skoðun Baldurs, en
hann var einna fremstur í
flokki þjóðernissinna. Jón segir að
þrátt fyrir að Sigurjón hafi alltaf
haft „ákaflega heilbrigðar og trú-
verðugar skoðanir á málunum" þá
hafi hann aldrei haft til að bera þá
áköfu tilfinningu fyrir málstaðn-
um sem pólitíkus þurfi að hafa,
viiji hann njóta lýðhylli. „Sigurjón
var ekki öfgamaður í okkar hópi,“
heldur Jón áfram. „Hann var fyrst
og fremst íslenskur þjóðernis-
sinni, ekki blandinn alþjóðlegum
hugmyndastraumum. Hitt er víst,
að hann var jafn hrifinn af Hitler
og við hinir, dáði hann sem kenni-
mann og foringja og hélt allan tím-
ann með honum og hans liði." Jón
heldur því fram að meginástæðan
fyrir sterkri þjóðernishyggju
Sigurjóns hafi verið óbeitin á
kommúnismanum. „Hún var
alveg einlæg og ég efast ekki um
að svo sé enn,“ segir Jón og á við
„fyrirlitningu Sigurjóns á komm-
únisma".
Jón Þ„ ásamt reyndar fleirum
sem HP leitaði til, segist ekki sjá
ástæðu til annars en að ætla að
Sigurjón sé sama sinnis í pólitík-
inni og hann var á fjórða áratugn-
um. „Engum okkar hefur spúist
hugur," fullyrðir Jón Þ. Árna-
son . . . „Hvort við, þessir gömlu
nasistar, hittumst hinsvegar ennþá
eða höfum eitthvert samband
okkar í milli; nei, ég vil bara ekk-
ert úttala mig um það!“ Aðrir, og
þá nánari félagar og samstarfs-
menn Sigurjóns á seinni árum,
telja að stjórnmálaviðhort hans
hafi hallast að Sjálfstæðisflokkn-
um eftir að hann lauk lögfræði-
prófi, en það var árið 1941. Um
það leyti byrjaði hann í spilaklúbbi
með Bjarna Benediktssyni, síðar
forsætisráðherra. Reyndar segja
sumir að hann hugsi ekkert lengur
um pólitík „þannig lagað“ og svo
hafi verið mörg síðustu ár. Baldur
Möller fullyrðir að eftir að Sigur-
jón komst í tölu embættismanna
ríkisins hafi hann alveg „kúplað
sig út úr“ öllu pólitísku starfi. Og
hvað gamla kommahatrinu við-
víki, þá hafi aldrei borið á öðru en
réttsýni hans og virðingu fyrir lög-
um og reglu í starfi. „Þetta er gríð-
arlegur jafnvægismaður sem við
erum að tala um.“
Sigurjón sneri sér ekki að
dómstörfum eða venju-
bundnum lagamálum eftir
að hann útskrifaðist úr lögfræð-
inni og átti það eftir að koma hon-
um í koll löngu síðar, heldur réðst
hann til Sjóvátryggingarfélags ís-
lands í ársbyrjun 1942. Hann
dvaldi þar skamman tíma, því rétt-
um tveimur árum síðar gerðist
hann fulltrúi hjá fyrrum féiaga sín-
um og fyrsta fáhaliðsforingja þjóð-
ernishreyfingarinnar, Agnari
Kofoed Hansen lögreglustjóra í
Reykjavík. Agnar hætti störfum
sem lögreglustjóri haustið 1947 og
var Sigurjón þá settur í embættið
og síðan hálfu ári seinna, í febrúar
1948, skipaður lögreglustjóri í
Reykjavík af þáverandi dóms-
málaráðherra Bjarna Benedikts-
syni. Lögreglustjóratíð Sigurjóns í
Reykjavík spannar þannig 38 ár.
Baldur Möller ræddi um það hér
á undan að sér hefði alltaf fundist
Sigurjón of skipulagður til þess að
geta orðið mikilvirkur pólitíkus,
en hann vildi einnig meina:
„Hann hefur sjálfsagt alla ævi haft
þörf fyrir að hafa reglu á hlutun-
um eins og hans embættisferill
sýnir. Reglusemi er sérstaklega
mikill þáttur í fari hans. Stjórnsemi
líka, það er enginn vafi á því. Á
seinni árum hefur mörgum örugg-
lega þótt hann stjórna um of og
það má vel vera rétt. Okkur, þess-
um gömlu embættismönnum,
sem höfum lifað í sama starfinu
mestan part ævinnar, hættir
sennilega til þess að vilja halda í
gamla tíðarandann þegar stofnan-
ir voru fámannaðar og yfirmaður
þeirra gat haft yfirsýn yfir starfið
og stjórnað þeim. Við eigum lík-
lega erfitt með að sætta okkur við
það, að starfssviðið sé orðið of
HELGARPÓSTURINN 7