Helgarpósturinn - 17.10.1985, Blaðsíða 18

MYNDUST
Blað(r)að
eftir Guðberg Bergsson
Hólmfríður Árnadóttir gæti eflaust tekið
undir með Antoni Tapies, í þeim skrifum þeg-
ar hann segir innfjálgur frá þerriblaðinu sínu
og þeim ríku áhrifum sem hann varð fyrir frá
því sem barn. Og hann er ekki eina barnið
eða verðandi málarinn sem varð fyrir djúp-
stæðum áhrifum frá undrinu mikla: töfra-
blaðinu sem saug litinn í sig (blekið) og
dreifði honum með blæbrigðum uns tregða
pappírsins stöðvaði hann. Og eins var þegar
skrifað var með penna og þerrað, þá kom
undarleg skrift á þerriblaðið, uns það var að
lokum útpárað undraskrift sem merkti ekk-
ert en hafði þurrkað blekið sem fór í skáld-
skap hinna afskaplega andlegu stíla í barna-
skólanum, einkum eftir jólin, þegar kennar-
anum datt það snjallræði í hug á hverju ári að
láta börnin skrifa stíl um jólagjafirnar. Um
leið og hann veitti fyrstu leiðsögn í stílfræði
og jafnvel því sem nú er kölluð textafræði.
Hann sagði:
Verið ekki með eintómar upptalningar. Og
byrjið ekki hverja setningu á: Og svo fékk ég
kattartungur. Og svo fékk ég kerti. Og svo
fékk ég ullarsokka. Byrjið heldur skáldlega:
Nú eru jólin liðin og heilt ár fram að næstu
jólum ... Og hann lyftist svo upp við anda-
gift sína að jólastíllinn ætlaði að buna út úr
honum við kennarapúltið. Og allir krakkar
ákveðnir að éta eftir honum og fá tíu í stíl.
Þannig var lærdómurinn og listin á tímum
hins ríkjandi þerriblaðs, meðan pappírinn
var fremur fágætur og hafði ekkert listrænt
gildi heldur notagildi. Og þá var mikið talað
um bréfsefni og höfð sérstök virðing í rómn-
um. Það að hafa keypt sér bréfsefni benti
annað hvort til sárrar brottferðar eða að ljúf
ástin hefði vitjað manns.
Á tímum plastpoka, jóla allt árið fyrir börn
(eins og í sögu Böll) og endalausra ferða til út-
landa að skoða heiminn og losna við heim-
alningsháttinn og koma heim fullur fróðleiks
og segja af andagift: Og svo fórum við til
Mallorca. Og svo fórum við til Íbíza. Og svo
fórum við . . . þá hefur pappírinn hætt að
vera til brúks. Hann er orðinn að efni í það
sem hvorki mölur né ryð eyðir: listaverk.
Við minnumst allra pappírs- og pappa-
verka Tapies, hvernig Morris Louis lét litinn
flæða líkt og blek inn í þerriblað og kallaði
Alpha pi. En alpha er fyrsti stafur í gríska
stafrófinu, og „þerriblaðsaðferðin" er upp-
hafsstafurinn í málverki hans . . . Þetta gerð-
ist 1960, á þeirri tíð þegar „einfaldleikinn"
var að halda innreið sína í málverkið, á tíma
hinna opnu svæða, óttaleysis við tómið; við
upphaf geimferða.
Þannig helst allt í hendur í lífinu og listinni,
að minnsta kosti úti í hinum stóra heimi,
þangað sem íslendingurinn fer til að viða að
sér andagift á sumrin til að snúa heim með
öll „svoin sín“. Málarar fara ekki lengur út til
að viða að sér í listaverkin sín: heimsborgara-
mennskan er á hlaðinu hjá hverjum manni.
Og það meira að segja undir bílnum. Þess
vegna mála þeir svona, og svo svona og
svona-svona.
Ég veit ekki hvort Hólmfríður hefur orðið
fyrir áhrifum frá kennimönnum á sviði arte
povera. Mér þykir ólíklegt að svo sé. í list
hennar örlar dálítið á frjóa andanum frá
gömlu „sniðunum" sem voru alltaf úr pappír
og höfðu yfir sér bláfátækan blæ: það var
blær handa, mæðra, samhjálpar og væntan-
legs árangurs. Þess að þau væru upphaf að
nýjum fötum. Pappírinn var svo fágætur (og
fólk svo voðalega snautt) að hvert snið var
safn ólíkra tegunda af pappír: veggfóður,
dagblöð, maskínupappír, umbúðabréf, bréf-
pokar fóru í „sniðið".
Og af öllu þessu var lykt af skúffu, geymslu
og tíma.
En Hólmfríður virðist ekki una við fátækt
blaða af þessu tagi: dýrkun á hinum fátæk-
legu bréfum. Þau eru líka horfin, týnd og
glötuð að mestu. Nema einhver gömul kona
eigi þau enn, vafin upp og með teygju. Á
blöðum Hólmfríðar er dálítið heimsborgara-
snið, og þau eru notuð til að lýsa „ljóðrænum
kenndum" eins og vorkvöldi, eins konar
þögn og þögn eða næturfiðrildum. Hún er
ekkert fyrir handavinnukennarann sem sér
snid í öllum bréfum. Konur eru líka hættar
að sauma heima og karlmenn ekki komnir
enn að saumavélinni, nema skreðararnir; að
sjálfsögðu.
Hólmfríður er langt frá því að vera á valdi
hinnar tillærðu heimsborgaramennsku sem
einkennir verk Bjargar Þorsteinsdóttur upp
á síðkastið (Björg byrjaði á „sniðum" í grafík
sinni en virðist hafa endað í einhverjum zen-
búddistastíl með indíánaívafi). Það er af því
að verk hennar á sýningunni í Gallerí Borg
hafa ekki gleymt mannsandanum úr sniðun-
um sem amma hennar hefur kannski geymt
í gömlum og götóttum svörtum peysufata-
silkisokk í skúffu.
Það er einmitt hið einfalda, kæra og sér-
staka en alþjóðlega í senn sem hafði rík áhrif
á stórmenni málaralistar samtímans, eins og
Tapies og Louis. Það að vilja vera heimsborg-
aralegur frá byrjun er slæm aðferð, vegna
þess að sannur heimsborgari sér sig sem
lokastig. Sá sem byrjar frá öfugum enda fær
hina íslensku andagift á sig, en hún er í því
fólgin að segja aldrei neitt annað en:
Þetta er verulega skemmtilegt hjá þér.
Enginn almennilegur listamaður vill fá
þann orðalepp framan í sig. En hann þorir þó
sjaldan að taka hráblautan leppinn og löðr-
unga með honum þann sem blaðrar.
„Á blöðum Hólmfríðar
er dálltið
heimsborgarasnið, og
þau eru notuð til að
lýsa „Ijóðrænum
kenndum" eins og
vorkvöldi," segir
Guðbergur Bergsson
m.a. urri sýningu
Hólmfríðar Árnadóttur
(Gallerí Borg.
KVIKMYNDIR
Raunir umboðsmanns
pftir Ingólf Margeirsson og Sigmund Erni Rúnarsson
Regnboginn: Broadway Danny Rose. ★★★
Bandarísk. Árgerd 1984. Framleidandi:
Robert Greenhut. Leikstjórn og handrit:
Woody Allen. Kvikmyndataka: Gordon
Willis. Adalhlutverk: Woody Allen, Mia
Farrow, Nick Apollo Forte, Craig
Vandenburgh og fl.
Nýjustu myndir Woody Allens streyma nú
loks til landsins og er það vel. Eins og áður
hefur verið tekið fram í þessum kvikmynda-
dálki virðist undirrituðum nýjustu myndir
Woody Allens benda til þess að þessi fjölhæfi
Bandaríkjamaður sé endanlega að finna sér
form og ná því á fullt vald sitt.
í Broadway Danny Rose heldur Woody
Allen sig við svart/hvítu kvikmyndina með
tóni sjöunda áratugarins, þó svo að myndin
eigi að gerast fyrir hálfum áratug eða svo.
Woody leikur Danny Rose, umboðsmann í
lægri þrepum Broadway, sem hefur á sínum
snærum stamandi búktalara, hjón með,
blöðruatriði og blindan sílófónleikara, svo
einhverjir séu tíundaðir úr skemmtikrafta- fólki áfram og ef það tekst, er venjulega
liðinu. Danny er frægur fyrir að koma sínu fyrsta verk þess að kveðja umboðsmanninn
Woody Allen og Mia
Farrow í Broadway
Danny Rose: Sagan
af umboðsmanninum
sem lagði allt
(sölurnar fyrir frama
skemmtikrafta sinna.
og fá sér nýjan. Myndin segir ákveðna sögu;
þegar Danny Rose barðist fyrir því að koma
silkisöngvaranum Lou Canova áleiðis í
bransanum. Canova hefur séð sinn fífil fegri,
er orðinn feitur og drykkfelldur, á ástkonuna
Tinu (Mia Farrow) sem er í tygjum við ítalska
mafíósa. Sagan segir frá ótrúlegum sólar-
hring í lífi þeirra þriggja.
Ramminn um söguna eru nokkrir gamal-
reyndir grínistar (sem leika sjálfa sig) er sitja
á kaffistað og segir einn þeirra söguna. Þann-
ig blandar Woody Allen enn einu sinni sam-
an veruleika og skáldskap; leikpersónur
ganga innan um raunverulegt fólk. Broad-
way Danny Rose er bæði fyndin og átakan-
leg mynd og einnig spennandi. Og vel leikin
— ekki síst Mia Farrow sem geðstirð ljóska.
En það sem gefur myndinni gildi er máttur
Woody Allens að skila söguþræði í persónu-
legum kvikmyndastíl og öguðu formi. Verk
með sterkum höfundaréinkennum leikstjóra
verða nefnilega æ sjaldséðari frá Banda-
ríkjunum. -1M
Hugmyndafátæktin
Laugarásbíó: Milljónaerfinginn (Brewster’s
Million) ★
Bandarísk, árgerö 1985.
Framleidendur: Lawrence Gordon og Joel
Silver.
Leikstjórn: Walter Hill. Handrit: Herschel
Weingrod og Timothy Harris, eftir sögu
George Barr McCutcheon.
Kvikmyndun: Ric Waite.
Tónlist: Ry Cooder.
Adalleikarar: Richard Pryor, John Candy,
Lonette McKee, Stephen Collins, Jerry
Orbach, Pat Hingle, Tovah Feldsnhuh.
Kvikmyndin Trading Places (Vistaskipti)
með Eddie Murphy í aðalrullu náði óhemju
vinsældum á fyrri hluta þessa árs, jafnt hér
heima sem erlendis. Og fyrst svo var, af
hverju þá að breyta eitthvað út af efnistökun-
um sem þar voru, fyrst maður þarf nú endi-
lega að fara að skrifa filmuhandrit á nýjan
leik fyrir lifibrauðinu! Þetta hefur áreiðan-
lega verið hugsunin sem flögraði um heilabú
þeirra Weingrod og Harris þegar þeir hófu
skriftir Milljónaerfingjans. Trading Places
þeirra var að vísu ekki snjallari hugmynd en
svo að kvikmyndin var endurgerð á eldri
mynd um vistaskipti auðkýfings og fátækl-
ings og þegar þeir leggja síðan út í endurgerð
á þeirri endurgerð eða öllu heldur upphrist-
ing á henni er ekki laust við að manni sé öll-
um lokið.
Hugmyndafátæktin maður, vá! Nema
hvað: Núna erfir almúgamaður milljónir í
stað þess sem áður var; að skipta á því hlut-
skipti við auðkýfing. Og hvað gerist svo: Jú,
maðurinn eyðir þessu monní í hverja vit-
leysuna af annarri og um það snýst allt sam-
an; vitleysurnar. Verst af öllu er bara að þessi
gáfulega hugmynd að grínmynd hefur ekk-
ert úthald í jafn langa mynd og Milljóna-
erfinginn er. Persónur hennar og hátta-
lag fletjast út þegar á líður. Þetta er fyndið í
fyrstu, en þegar í ljós kemur að orsök fyndn-
innar er hin sama í hverju skotinu af öðru, fer
manni náttúrlega að leiðast eins og gefur að
skilja. Og Pryor: Staðnaður. Hill: Hissa.
-SER.
18 HELGARPÖSTURINN