Helgarpósturinn - 06.02.1986, Page 4

INNLEND YFIRSYN
Sverrir situr ennþá á
reglugerðinni um frjálsu
útvarps- og
sjónvarpsstöðvarnar.
Ekki er sopið kálið.
Af hverju situr Sverrir Hermannsson
menntamálaráðherra ennþá á reglugerðinni
langþráðu um aukið frelsi í útvarpsrekstri?
Og hvað er framundan í þeim efnum? Eru
einhverjir í startholunum, bíða aðeins eftir
grænu íjósi frá yfirvöldum? Eru einhverjar
nýjar útvarpsstöðvar eða sjónvarpsstöðvar
tilbúnar í slaginn um leið og leyfi fæst? Eða
eru þessi mál öll meira og minna í upplausn?
Þessar spurningar og aðrar hafa verið á
kreiki síðustu vikurnar. I spjalli við nokkra
aðila sem hafa fylgst grannt með framþróun
þessara_ mála, þá er staðan raunverulega
engin. Útvarpsréttarnefndin, sem skipuð var
rétt fyrir áramót, fundaði stíft um og eftir síð-
ustu áramót og fór yfir drög að reglugerð um
rekstur útvarps- og sjónvarpsstöðva. Skilaði
síðan athugasemdum sínum til ráðherra.
Nefndin var að sönnu ekki einhuga í afstöðu
sinni til allra þeirra fjölmörgu álitamála, sem
upp komu, en engu að síður var álitið að það
ætti ekki að standa í Sverri að taka afstöðu,
skera á hnúta og gefa reglugerðina út. En
það er öðru nær. Ráðherra hefur nú haft
athugasemdir útvarpsréttarnefndarinnar til
skoðunar í heilan mánuð og ekki bólar á
einu né neinu. Hjá útvarpsréttarnefnd liggur
allnokkur fjöldi umsókna um rekstur útvarps
og/eða sjónvarps, en útvarpsréttarnefndin
er óstarfhæf og getur ekki tekið afstöðu til
þeirra án þess að hafa títtnefnda reglugerð
fyrirliggjandi.
Allt er þetta hinn formlegi vinkill á málinu.
Hvað er svo raunverulega að gerast í þessum
málum hjá væntanlegum rekstraraðilum?
Umsóknir liggja fyrir, en þýðir það sjálfkrafa,
að allt fari á blússandi ferð um leið og yfir-
völd taka tappann úr stíflunni? Fara nokkrar
útvarpsstöðvar í gang og jafnvel einhverjar
sjónvarpsstöðvar?
Fyrir nokkrum mánuðum hefðu flestir
svarað þessum spurningum með hiklausu
jái. Nú draga kunnugir hins vegar seiminn.
„Þessi mál hafa snúist á hinn furðulegasta
veg,“ sagði einn þeirra sem hefur mjög skoð-
að möguleikana á rekstri tiltölulega öflugrar
útvarpsstöðvar. ,,A síðasta ári voru það
hægri menn, sem voru hvað ákafastir um
framgang þessara mála og frjálst útvarp var
nánast aifa og omega alls. Vinstri menn vildu
hins vegar fara sér hægt og bentu á hættuna
af ofurvaldi fjármagnseigenda í íslenskri fjöl-
miðlun, ef ekki yrði staðið vel og skipulega
að málum. Nú hafa orðið ákveðin endaskipti
á. Hægri menn, fjármagnseigendur, hafa
reiknað og reiknað og komist að þeirri niður-
stöðu að það sé tæpast hægt að græða um-
talsverða peninga á rekstri sem þessum. Þeir
hafa líka litið til þess, að ríkisfjölmiðlarnir
eru nú að langmestu leyti undir stjórn sjálf-
stæðismanna, þannig að hinn brennandi
áhugi á frjálsum útvarpsstöðvum hefur eitt-
hvað kólnað. Menn þurfa ekki annað en
fylgjast með þróuninni í Morgunblaðinu í
þessum efnum til að átta sig á hugarfars-
breytingum á þessum væng stjórnmálanna.
Nú sýnir Mogginn þessu máli engan áhuga,
en talar frekar um nauðsyn þess að styrkja
ríkisfjölmiðlana. Öðruvísi mér áður brá.
Vinstri menn sjá hins vegar orðið sóknar-
möguleika í hinum frjálsu stöðvum og ýmsir
hópar eru mjög áhugasamir í þessum efnum.
En sem oftar eru þeir að krunka í mörgum
hornum, sundraðir og smáir.“
Ef farið er yfir stöðuna hjá þeim aðilum
sem hvað helst hafa verið nefndir sem vænt-
anlegir rekstraraðilar útvarps og/eða sjón-
varpsstöðva, þá virðast málin í biðstöðu á
flestum bæjum og engin afdráttarlaus
ákvörðun hafa verið tekin um að setja í gang
um leið og leyfi fæst.
Hlutafélagið ísfilm, sem er í eigu SÍS, Morg-
unblaðsins, Reykjavíkurborgar, Almenna
bókafélagsins, en nú án DV sem gekk úr fé-
laginu fyrir skömmu, er eitthvað togað og
teygt í afstöðunni til þessara mála, sam-
kvæmt heimildum HR Sambandið er beggja
blands um þátttöku í þessu félagi og aðrir
eigendur eru alls ekki sammála um, að það
sé jafnsjálfsagt og fyrr að hefja útsendingar
alveg á næstunni. Eigendur ísfilm hafa jafn-
an talað á þeim nótum, að útvarps- og sjón-
varpssendingar yrðu að vera með háan
standard og útsendingartími ekki miklu
styttri en gerist hjá ríkisútvarpinu. Slíkt kall-
ar á mikið battarí og gífurlegan kostnað.
Spurningin er hvort auglýsingatekjur nægi
til að standa undir slíkum rekstri.
Sannleikurinn er sá, að menn hafa áttað
sig á ýmsum tæknilegum örðugleikum sam-
fara því að innheimta afnotagjöld af notkun
dagskrárefnis.
Flestir eru þeirrar skoðunar, að það þýði
ekki annað en senda út ótruflaðan geisla
sem allir geti tekið á móti, sem á annað borð
eru á umræddu sendingarsvæði. Það þýðir
eftir Guðmund Árna
að reksturinn verður að byggjast á auglýs-
ingatekjum. Og hvaðan eiga þær að koma?
Einhver viðbót kemur til, en í öllum aðal-
atriðum er talið að hinar frjálsu stöðvar verði
að ná í auglýsingar frá þeim fjölmiðlum sem
fyrir eru á markaðnum; ríkisfjölmiðlunum
og dagblöðunum. Og hvað síðarnefndu aðil-
ana áhrærir, þá er auðvitað langmest að taka
frá Morgunblaðinu og DV. Kannski áhuga-
leysi þessara aðila fyrir frjálsum útvarps- og
sjónvarpsstöðvum sé einmitt tilkomið vegna
ótta við samkeppni á auglýsingamarkaðn-
um. Því var a.m.k. gaukað að HP frá fleiri en
einum og fleiri en tveimur viðmælendum.
Verkalýðshreyfingin er líka að skoða mál-
ið, bæði BSRB og ASÍ. Skilningur manna fyr-
ir beittari fjölmiðlun frá hendi launþega-
hreyfingarinnar hefur aukist, en kerfið er
þungt í vöfum. Innan verkalýðshreyfingar-
innar eru menn úr öllum flokkum. Það ríkir
því tortryggni. Ákvarðanir um „prinsipmál"
af þessu tagi eru ekki teknar á einum degi.
Ekkert liggur því fyrir hjá þessum aðilum, en
að málinu er unnið eins og þar segir.
Þá má geta þess að Rolf Johansen er með
videósjónvarpsrekstur bakvið eyrað og Jón
Óttar Ragnarsson er einnig kappsfullur um
rekstur sjónvarpsstöðvar. Sá síðarnefndi
hyggst aðallega taka á móti sjónvarpsefni frá
Sky Channel, en samkeppnisaðilar í bransan-
um fullyrða að hver sem er geti tekið á móti
sendingum gervihnatta. Og fyrst minnst er á
gervihnetti, þá mun það mál þvælast einna
mest fyrir Sverri Hermannssyni. Hann eins
og aðrir hefur áttað sig á því að ekki er hægt
að setja íslenskan texta á beinar útsendingar
frá gervihnöttum. Sumir hafa velt fyrir sér
þeim möguleika, að láta tala íslenskan texta
jafnóðum inn á slíkar sendingar, en vanir
menn hafa hlegið af slíkum hugarórum.
Það er því í mörg horn að líta í þessum efn-
um og langtum fleiri en hér hefur verið drep-
ið á. Það er því eins í þessu og svo mörgu
öðru, að ekki er sopið kálið þótt í ausuna sé
komið.
Framboð ekkju í stað
myrts eiginmanns vekur
vonir Filippseyinga um
lausn undan 20 ára harð-
stjórn.
Corazon talinn þurfa 65% at-
kvæða til að sigra kosningafalsanir
ERLEND YFIRSYN
í forsetakosningunum á Filippseyjum á
morgun eigast við ekkja ein og sá sem hún
telur ráðbana eiginmanns síns. Til sigurs er
Corazon Aquino talin þurfa hátt í tvo þriðju
raunverulegra atkvæða, því alveg eins og
Ferdinand Marcos forseta er trúað til að hafa
sett menn til höfuðs Benigno Aquino fyrir
rúmum tveim árum, efast enginn um að
hann muni halda uppteknum hætti og beita
hverskyns kosningasvikum í viðureign við
ekkju hans.
Síðast þurfti Marcos að eiga völd sín undir
dómi kjósenda árið 1969, þótt óslitinn valda-
ferill hans á forsetastóli Filippseyja sé kom-
inn yfir tvo áratugi. Kosningarnar 1969 voru
þær óþverralegustu í filipseyskri stjórn-
málasögu, segir W. Scott Thompson, fyrrver-
andi starfsmaður upplýsingaþjónustu
Bandaríkjanna, í grein í Washington Post.
Marcos aflaði sér þá mútufjár með því að
þvinga bandarískar stofnanir á eyjunum til
að greiða þarlendum starfsmönnum sínum
með dollaraávísunum, sem framvísa varð í
sérstökum bönkum sem Marcos tiltók.
Svartamarkaðsgróðinn af dollurum sem
þannig var aflað rann í kosningasjóð forset-
ans.
Stjórnarskráin girti fyrir að Marcos mætti
sækjast eftir þriðja kjörtímabili, en í stað
þess að skila af sér völdum 1973 setti hann
herlög ári áður, umturnaði stjórnarskránni
og ríkti í valdi herlaga þaðan í frá.
Fyrsti forustumaður stjórnarandstöðunnar
sem Marcos hneppti í fangelsi eftir setningu
herlaga ver Benigno Aquino. Hann var þá
yngstur manna í öldungadeild Filippseyja-
þings, og sat í dýflissu fram til 1980, þegar
þrýstingur frá stjórn Jimmy Carters í Wash-
ington kom því til leiðar að hann fékk að
leita sér lækninga við hjartasjúkdómi í
Bandaríkjunum.
í ágúst 1983 hugðist Benigno Aquino snúa
heim, en um leið og hann sté út úr japanskri
flugvél á Manila-flugvelli var hann liðið lík.
Hervörður skipaði honum að fara fyrstum og
einum út úr vélinni, og einn hermaður eða
fleiri skutu hann á leiðinni niður landgöngu-
stigann. Um leið var smáglæpon sem herinn
hafði um skeið haft á valdi sínu, skotinn við
flugvélina, og því haldið fram að hann hefði
orðið Aquino að bana.
Samsærið var svo bersýnilegt, að allir sem
til þekktu voru handvissir um að Marcos
hefði verið að losa sig við skæðan keppinaut.
Rannsóknarnefnd, að nokkru skipuð óháð-
um aðilum, komst líka að þeirri niðurstöðu,
að ábyrgðina mætti rekja allt upp í æðstu
stjórn hersins, en þar var og er að finna fyrr-
verandi einkabílstjóra Marcos, Fabian Ver
herráðsforseta. En fyrir rétti sem forsetinn
skipaði var Ver sýknaður, ásamt 25 öðrum
herforingjum og hermönnum og einum
óbreyttum borgara. Dómstóllinn gerði sér
lítið fyrir, úrskurðaði allan vitnisburð gegn
sakborningum sem máli skipti ógildan og
kvað síðan upp sýknudóm.
Eftir þetta afrek færðist Marcos í aukana,
gekk á bak orða sinna að skipa annan her-
ráðsforseta í stað Ver og boðaði forsetakosn-
ingar löngu áður en kjörtímabil rann út, til
að nota sér að stjórnarandstaðan átti engan
sjálfsagðan merkisbera eftir morðið á
Benigno Aquino.
En þá kom Corazon Aquino til skjalanna.
Hún tók upp merki eiginmanns síns, samein-
aði flokkana í stjórnarandstöðu og hefur
orðið svo ágengt í kosningabaráttunni, að
erlendum fréttamönnum á Filippseyjum ber
saman um að í frjálsum og heiðarlegum
kosningum ætti hún sigur vísan. En slíku er
ekki að heilsa á Filippseyjum.
Seth Mydans, fréttaritari New York Times,
skýrir frá að helsta sjónvarpskerfi Filippseyja
hafi nefnt Corazon Aquino á nafn þrisvar
sinnum í fréttum á tíu daga tímabili, eftir að
kosningabaráttan var komin á fulla ferð. Og
í öll skiptin var verið að greina frá árásum
Marcos á andstæðing sinn. Aldrei var vikið
orði að mannfjöldanum á kosningafundum
Corazon né hrifningunni sem þar ríkti.
Sjónvarpsrás þessi er í eigu ríkisins, og þær
þrjár sem eru í einkaeign hafa sama hátt í
kosningafréttum, enda allar í eigu gæðinga
forsetans. Sama máli gegnir um blöð og út-
varp. Þegar stuðningsmenn Aquino reyndu
að koma efni frá henni og um framboð henn-
ar inn í auglýsingatíma sjónvarps, var því
hafnað með þeirri átyllu, að fyrst þyrfti að fá
sýningarheimild frá kvikmyndaeftirlitinu.
Sú stofnun hefur annars það hlutverk að
ákveða aldursmörk við aðgang á svæsnar
kvikmyndir og liggur auðvitað á auglýsinga-
efninu frá forsetaframboðinu fram yfir kjör-
dag.
Annar fréttamaður frá New York Times á
Filippseyjum, Francis X. Clines, lýsir aðferð-
um forsetans í kosningabaráttunni. Á fundi í
eftir Magnús Torfa Ólafsson
Bacolod úti á landsbyggðinni var inntak boð-
skaparins til viðstaddra, að undirrita á staðn-
um og með tilheyrandi yfirlýsingum forseta-
tilskipanir um ráðstafanir í þeirra þágu.
Gerðar voru í hitabeltissólinni tilskipanir um
lækkun húsaleigu og rafmagns, fyrirskipuð
útbýting milljarðs pesos til almennings til að
grynna á birgðum lamaðs sykuriðnaðar,
jarðnæðislausum veitt undanþága frá út-
burði af hálfu landeigenda og úrskurðuð
vatnsveita í bæinn.
Kaþólska kirkjan á Filippseyjum er í farar-
broddi þeirra afla, sem berjast fyrir endur-
reisn lýðræðis eftir einveldistímabil Marcos.
í hirðisbréfum hefur Jaime Sin, erkibiskup
í Manila og kardínáli, varað við afleiðingum
þess að meina öðrum forsetaframbjóðand-
anum aðgang að fjölmiðlum og beita auð og
valdi til að falsa kosningaúrslitin.
Kjörstjórnin sem Marcos hefur skipað hef-
ur þegar úrskurðað, að engum útlendingi
leyfist að koma nær neinum 90.000 kjör-
staða á kjördag en 50 metra. Við broti liggur
sex ára fangelsi. Þessi regla var sett, þegar í
ljós kom að bandarískir aðilar, þar á meðal
Bandaríkjaþing, höfðu hug á að senda full-
trúa til að fylgjast með framkvæmd forseta-
kosninganna.
Bandarísk þingnefnd hefur flett ofan af
nokkrum hluta fjárplógs Marcos-hjónanna.
Þau reynast eiga fjórar húseignir í New York
einni, 350 milljón dollara virði.
Loks hefur fengist aðgangur að skjölum
Bandaríkjahers, sem leiða í Ijós að fullyrð-
ingar Marcos um að hann sé stríðshetja og
hafi stjórnað skæruher gegn Japönum eru
uppspuni frá rótum.
Þetta og fleira sýnir að sumum í Bandaríkj-
unum stendur ekki lengur á sama um afleið-
ingar af stuðningnum sem Marcos hefur not-
ið þaðan allan valdaferil sinn. Á hvorn veg
sem forsetakosningarnar fara, er búist við
árekstrum og jafnvel blóðbaði í kjölfar
þeirra. Eftir fyrri kosningar lét Marcos
hefna þess á byggðarlögum, snerust þau á
sveif með andstæðingi hans. Horfi stuðn-
ingsmenn Corazon upp á að hún sé svipt
sigri með rangindum, hlýtur að sjóða uppúr.
Og í fjöllunum bíður Nýi alþýðuherinn, sí-
vaxandi skæruher kommúnista.
4 HELGARPÓSTURINN