Helgarpósturinn - 06.02.1986, Blaðsíða 20

KVENE
SVAVA JAKC
Sigurdar A. Magnússonar nýverið að hér vanti
með öllu opinbera menningarpólitíska stefnu?
„Menningarpólitísk stefna verður að mótast
af fólki sem hefur bæði skilning á gildi listar fyrir
þjóðina og á eðli listarinnar. I verki á hið opin-
bera að sýna þann skilning með stórauknum
fjárveitingum, og ýmiss konar stuðningi. En það
er rangt að nota orðið „pólitík" þarna sem þýð-
ingu á enska orðinu „policy" — því skammsýnir
stjórnmálamenn gætu farið að halda að þeir
ættu að fara að gera upp á milli listastefna og list-
greina.
Menningarstefna verður að mótast af menn-
ingarlegu hugarfari og virðingu fyrir listamönn-
um, og slíkrar stefnu verður að gæta hvarvetna.
Áreiðanlega mætti herða á eins konar „codex
ethicus" í samskiptum ýmissa menningarstofn-
ana við rithöfunda. Þess eru t.d. dæmi að rithöf-
undar þurfi að bíða óeðlilega lengi eftir svari hjá
leikhúsum og ríkisfjölmiðlum hvort verk þeirra
verði tekin og svo hvenær þau verði sýnd. Þetta
er ekki bara fjárhagsspurning fyrir listamanninn
— þetta hefur líka áhrif á starfsgetuna. Það hef-
ur slæm áhrif ef verk hans liggja lengi í óvissu.
Það veldur tætingi og getur hamlað því að hann
geti einbeitt sér að nýju verki. Eitt af því sem ég
veit ekki betur en hafi þó alltaf tíðkast hér er að
hafa samráð við höfund um leikstjóra. En nú les
ég það í Morgunblaðinu að leikritin sem sjón-
varpið pantaði sérstaklega og keypti — þar á
meðal mitt — eigi að fara á nokkurs konar upp-
boð til fjögurra leikstjóra og ekki verður annað
séð af fréttinni en þeir eigi þá að ráða því hvaða
verk verði tekin upp í ár.
Mér koma þessi vinnubrögð mjög á óvart því
í samningi mínum við sjónvarpið er kveðið á um
upptöku sumarið ’86 og það ítrekað í bréfi og
þar vitnað til ákvörðunar útvarpsráðs. Nú, ég
hef fulla ástæðu til að ætla að útvarpsráð standi
við orð sín og leikritið verði tekið upp í sumar
og ég vona að sjónvarpið fari nú í það að velja
mér leikstjóra út frá textanum í stað þess að
velja texta eftir höfði og hentugleika leikstjóra,
hversu ágætir listamenn sem þeir kunna annars
að vera.“
— Viltu Ijóstra einhverju upp um efni leiksins?
„Ekki of miklu — en þetta er rammíslenskt
efni. Kveikjan er atburður sem gerðist 1916, en
persónurnar eru allar skáldskapur, þetta er ekki
heimildarverk. Eiginlega er þetta ástarsaga. Eg.
er að reyna að brjóta til mergjar mýtuna um
hvers konar kvaðir fylgja ástinni."
Það er í eðli ástarinnar að
þjóna, en . . .
— Hvernig finnst þér að hœgt sé að sanna ást?
„Eitthvert mesta hrósyrði sem hægt er að
segja um konu er að hún hafi búið manni sínum
fagurt heimili. En það þýðir strangt til tekið að
hún sé vel tamin. Auðvitað er það í eðli ástar-
innar — kærleikans — að þjóna. En þessar til-
finningar hafa verið tamdar í okkar vestræna
samfélagi. Ég held að karlmenn séu íhaldssamir,
þoli illa breytingar. Og ég held jafnframt að það
sé andstætt kveneðlinu að láta temja sig, að
kveneðlið hafi allar forsendur til að ekki bara að
sætta sig við allar breytingar í lífinu heldur jafn-
framt að njóta þeirra."
— Finnstþér karlmenn dálítið í varnarstöðu á
þessum tímum?
„Já, ég býst við því. Að vísu eru fjölmargir
þeirra farnir að skilja ýmislegt í jafnréttisum-
ræðunni; karlmenn á öllum aldri gera sér nú far
um að vera með börnum sínum og njóta þeirra
mannlegu samskipta sem það býður upp á ef allt
er með felldu.
En það eru allar þessar eilífu kvaðir, í bók-
menntaheiminum til dæmis. Bókmenntafræð-
ingar virðast hafa tilhneigingu til að skipa svo
fyrir að rithöfundar eigi að skipta um stíl eða
„stefnu" á tíu ára f resti. Ég hef aldrei skilið hvers
Engan þarf að undra að á heimili Svövu Jakobsdóltur rithöfundar skuli vanta það vel-
megunartákn íslenskrar millistéttar, grjótvegginn, sem hún á sína vísu hefur reist traustan
en trónískan minnisvarða í skáldskap sínum.
Pegar blaðamann ber að garði íEinarsnesinu er Jón Hnefill Aðalsteinsson eiginmaður
Svövu að undirbáa ferð austur til Norðfjarðar til að vera viðstaddur jarðarför. Svava
minnir hann á að kjósa utankjörstaðar í forvali Alþýðubandalagsins fyrir borgarstjórnar-
kosningarnar áður en hann fer.
„Ef ég næ því ekki í þetta sinn kýs ég bara í nœsta forvali," segir Jón Hnefill yfirmáta
rólegur og brosir.
„Ertu nú almennilega búinn í svona svaðilför?" spyr Svava alvörugefin og allt að því
óróleg.
„Þetta er nú engin svaðilför, bara dálítið hnjasklegt," segir Jón jafn œðrulaus og áður,
kveður í bili og ég sit ein andspænis þessari fíngeröu konu sem kom ekki einungis með
ný viðfangsefni og viðhorfinn í íslenskar bókmenntir fýrir tveimur áratugum heldur hafa
efnistök hennar og frásagnartœkni almennt verið ólík öllu öðru sem sést hefur í íslenskum
prósa. Þess vegna ber ég fyrirfram mikla lotningu gagnvart þessari konu, en þori þó að
fullyrða að allt fas hennar og viðmót er slíkt að það hlýtur að vekja virðingu ókunnugra;
frá henni streymir öryggi, yfirvegun og hlýja.
— Hvað kýstu að rœða um í þessu viðtali efþú
fœrð að ráða helstu áhersluatriðunum?
„Þá vildi ég helst ræða um síðustu árin í lífi
mínu því ég held að það sé lítið spennandi fyrir
lesandann að ég reki æviatriði min. Þeir sem á
annað borð hafa áhuga á þeim þekkja þau þeg-
ar. Það er heldur ekki sérlega spennandi fyrir
mig sjálfa. Ég hef gert það svo oft, finnst þetta
vera sama tuggan þó að mér komi vissulega
ekki alltaf sömu hlutirnir í hug. Ég held ég sé
með dálítið sterkt súperegó og hleypi ekki
hverju sem er upp úr undirvitundinni, síst í við-
tölum við fjölmiðla.
Undanfarin ár hef ég dvalist talsvert erlendis.
Þegar ég hætti þingmennskunni varð ég svo feg-
in að fá frelsi yfir mínum eigin tíma, t.d. til að
ferðast meira af gagni. Ég hef gaman af því að
dveljast langdvölum erlendis, kynnast fólki vel.
Ég hef aldrei legið á baðströnd nema mér til
ama, kannski af því að ég get ekki lesið þar.
Við hjónin dvöldumst í Englandi veturinn
'8S-34 og í vetur var ég ein í London frá því í
októberbyrjun og fram að jólum. Ég bjó ein í
íbúð og skrifaði frá morgni til kvölds."
— Var orðið langt síðan að þú hafðir búið við
slíkar aðstœður?
„Já, mér fannst eins og ég væri aftur komin í
skóla erlendis. Ég var efins um að ég ætti að
leyfa mér þetta, spurði alla í fjölskyldunni hvað
þeim fyndist. Ég hélt að enginn gæti án mín ver-
ið. Svo komst ég að því að ég væri ekki eins of-
boðslega ómissandi og ég hafði haldið,” segir
Svava brosandi.
— Varstu eingöngu að vinna við ensku ver-
sjónina á Lokaœfingu?
„Ég vann raunar líka að öðru verki sem er í
smíðum en aðaltilefni dvalarinnar var vinnan
við Lokaæfingu. Það var afskaplega spennandi
verkefni. Leikfélag í London fékk áhuga á því að
koma verkinu á framfæri. Svo byrjuðu þessi
ensku vinnubrögð, samlestur sem meðlimir
leikfélagsins hlusta á. Síðan fara fram umræður
um verkið, og gagnrýni. Þá er komið að höfund-
inum að ákveða hvort hann vill taka þá gagn-
rýni til greina. Ég ákvað að stúdera leikritið út
frá gagnrýninni því bæði var hún jákvæð og sett
fram af fólki með menntun í leikhúsfræðum og
leikbókmenntum og í lokin gerði ég breytingar
sem ég var ánægð með, aðallega strúktúrbreyt-
ingar í upphafi leikritsins. Ég lærði gífurlega
mikið á þessari vinnu.
Bretar segja mér að þetta séu venjuleg vinnu-
brögð hjá þeim. Það er athygli vert við Breta
hvernig þeir rækta höfunda, gera sér far um að
brýna hugsun þeirra ef svo má segja. Við höfum
ekkert sambærilegt hérlendis, nema kannski að
samvinna Jökuls bróður míns og Sveins Einars-
sonar hafi leitt til þess að hann varð svokallaður
leikhúsmaður. En það byggðist á vináttu tveggja
manna sem er tilviljun háð. í Bretlandi er það
aftur á móti viðurkennd stefna að þeir rækti sína
höfunda eftir föngum. Breska rithöfundasam-
bandið gefur út leiðbeiningar til félagsmanna
sinna, hvetur þá t.d. til að setja inn í samninga
að láta ekki ráða leikstjóra án samráðs við þá,
svo og að þeir fái að vera viðstaddir æfingar. Hér
eru dæmi þess að rithöfundum hafi beinlínis
verið hent út. Annars þarf ég persónulega ekki
að kvarta undan leikhúsum — samskiptin þar
hafa verið góð.“
Leikhús og ríkisfjölmiðla
vantar siðareglur gagnvart
rithöfundum
— Ertu sammála því sem kom fram í máli