Helgarpósturinn - 06.11.1986, Blaðsíða 20

Sigrún Eldjárn
myndlistarmaður og barnabókahöfundur
í HP-viðtali
UNDIR ÁHRIFUM
FRÁ GÖMLUM LJÓSMYNDUM
Sigrún Eldjárn myndlistarmaöur á heima við Laufásveginn í Reykjavík,
en heldur gekk mér illa að finna húsið. Ég hafði bitið það í mig að Sigrún
hlyti að búa í timburhúsi og datt ekki einu sinni í hug að líta á númerið á
gráa steinhúsinu, sem síðan reyndist vera staðurinn sem ég leitaði að. Það
var bara einhvern veginn ekkert „Sigrúnarlegt", svona dökkt og líflaust.
Þetta var hins vegar rétta húsið, hvort sem
mér fannst það hæfa íbúunum eður ei, og fyrr
en varði hafði Sigrún Eldjárn lokið upp útidyra-
hurðinni og vísað mér til stofu með þeim orðum
að allt væri á öðrum endanum. Það átti að fara
að leggja gólf, eins og hún komst að orði.
Við komum okkur fyrir í stofunni, þar sem
hlutirnir voru vissulega á rúi og stúi; staflar af
parkettflísum í einu horninu, búið að tæma litla
garðstofu vegna steinflísalagningar og annað
eftir því. Á veggjunum héngu grafíkmyndir,
hver annarri fallegri. Ein var eftir Sigrúnu sjálfa,
ein eftir annan íslenskan listamann, en hinar eft-
ir útlendinga. Þegar ég hafði virt myndirnar fyr-
ir mér um stund, ákvað ég að byrja á því að tala
um listina, atvinnu Sigrúnar. Mig grunaði að hún
væri feimin og ætti auðveldara með að tjá sig
um myndlist en margt annað. Var hún að undir-
búa sýningu þessa stundina?
„Grafíklistamönnum gefst oft tækifæri til að
taka þátt í sýningum bæði alþjóðlegum og inn-
lendum og oftast á ég myndir einhvers staðar á
sýningu."
— Fylgir þvt ekki töluverð fjárhagsleg áhœtta
ad ráðast í það að halda myndlistarsýningu?
„Jú, það getur verið svolítið dýrt. Maður þarf
að borga fyrir salinn, fyrir prentun og útsend-
ingu á boðskortum og fyrir innrömmun á mynd-
um, án þess að vita nokkuð um hvort eitthvað
selst."
— Kemur fólk einhvern tímann heim til þín til
þess að fá að líta á myndir?
„Já, það kemur fyrir, en ég er líka með myndir
í umboðssölu hjá Gallerí Borg og fólki finnst nú
oftast þægilegra að fara bara þangað. Það getur
verið miklu betra að hafa einhvern hlutlausan
stað sem millilið — bæði fyrir listamanninn og
kaupendurna. Annars finnst mér sjálfsagt að
fólk komi og líti á myndirnar mínar, þó það
kaupi ekki neitt. Þeim sem í hlut eiga, finnst það
þó ef til vill eitthvað pínlegt."
— Nú ert þú aðallega í grafík, Sigrún. Hvað
þrykkirðu myndirnar í mörgum eintökum?
„Ég geri oftast 25—30 myndir."
— Eyðileggurðu síðan plöturnar?
„Maður á víst að gera það, já, en ég hef ekki
enn fengið mig til þess. Koparplöturnar, sem ég
vinn mezzotintumyndirnar á, eru líka sjálfar svo
fallegar. Ég tími eiginlega ekki að eyðileggja
þær.“
FLÍNK í „PLAYMO"
— Nú vinnur þú sem myndlistarmaður og átt
jafnframt tvö börn. Hvernig nœði hefurðu til aö
vinna?
„Stelpan mín, hún Eyrún, er 11 ára og er auð-
vitað í skóla, eins og lög gera ráð fyrir. Strákur-
inn, Grímur, er 4 ára og er á leikskóla á morgn-
ana, en þar sem við hjónin höfum bæði vinnu-
aðstöðu hérna í kjallaranum gengur þetta nokk-
uð vel upp. Ég er orðin ansi flínk í því að vera í
„playmo" eða legoleik á meðan ég vinn. Þetta er
hægt með því að ég tala fyrir ákveðna karla í
leiknum, en Grímur sér um að hreyfa þá til.
Hann annast sem sagt mannganginn og þannig
get ég tekið þátt í leiknum með honum og unnið
á meðan."
— Þú sagðir að maðurinn þinn hefði einnig
vinnustofu hér heima. Er hann líka i myndlist?
„Nei, hann heitir Hjörleifur Stefánsson og er
arkitekt."
— Sigrún, ég er ein þeirra sem heilluðust gjör-
samlega af honum Kuggi, myndasögupersón-
unni sem þú skapaðir fyrir barnatíma sjón-
varpsins ísumar. Fœr maður að sjá hann á bók?
Það bar ekki á öðru en listakonan færi hjá sér
við hrósið og yrði örlítið vandræðaleg. Ég hafði
það sterklega á tilfinningunni að ef spurning-
arnar yrðu of persónulegar, myndi hún hrein-
lega gufa upp, eða standa á fætur og segjast hætt
við allt saman.
„Það er ekki ákveðið hvort sögurnar um Kugg
og þau hin verða nokkurn tímann gefnar út á
bók. Utgefendur hugsa sig fimm sinnum um áð-
ur en þeir gefa út litprentaðar barnabækur. Það
er dýrt að litgreina og upplagið lítið, þannig að
hvert eintak verður miklu dýrara í framleiðslu
en þýddar, innfluttar bækur."
— Hvaö urðu myndirnar margar við sögurnar
um Kugg?
„Þættirnir voru tíu og það voru 30—40 mynd-
ir í hverjum þeirra. Ég vann mér þetta hins veg-
ar eins Iétt og mögulegt var, til þess að vinnan
borgaði sig fjárhagslega, og gerði myndirnar í
nokkurs konar færibandavinnu. Fyrst teiknaði
ég allar myndir í hvern þátt, síðan setti ég gula
litinn í þær allar, síðan þann bláa og þannig koll
af kolli. Þá varð þetta tiltölulega fljótunnið."
SÖGUPERSÓNURNAR TAKA
VÖLDIN
— Nú samdir þú einnig söguna. Var hún full-
gerð, þegar þú hófst að teikna?
„Ég var nokkurn veginn búin að ákveða sögu-
þráðinn. Ég byrja alltaf á því að skapa persón-
urnar og sé síðan á þeim hvað þær vilja taka sér
fyrir hendur.
Það er svolítið merkilegt, að það kemur mjög
gjarnan fyrir gamalt fólk í barnasögunum mín-
um, sérstaklega gamlar konur. Ég hef gefið út
fjórar sögur og það er gamalt fólk í þeim öllum."
— Hver er ástæðan?
„Þetta er mér næstum ósjálfrátt. Mér finnst
gaman að tefla saman krökkum og gömlu fólki,
en ég er kannski líka að þessu til að vekja athygli
barna á gamla fólkinu og því, sem það getur haft
fram að færa."
— Er von á nýrri barnabók frá þér á nœst-
unni?
„Já, reyndar. Það er nýútkomin bók eftir mig
hjá Forlaginu um alveg splunkunýja söguhetju.
Hún heitir Bétveir. Þetta er eitthvert kvikindi frá
ónafngreindri stjörnu. Ætli það gæti þarna ekki
áhrifa frá syni mínum?"
— Á Grímur kannski þessi alrœmdu HE-MAN
leikföng?
leftir Jónínu Leósdóttur mynd Jim Smart
„Nei, þau hefur hann ekki fengið og það finnst
mér ógeðsleg leikföng. Bétveir er af öðru sauða-
húsi."
— Ertu í mjög mismunandi stellingum, eftir
því hvort þú ert að gera myndir fyrir börn eða
fullorðna?
„Allar mínar myndir eru bæði fyrir börn og
fullorðna, en það er tvennt ólíkt að gera mynd-
skreytingar í bók eða myndlist, sem ætluð er til
að hanga á vegg eða að hennar sé notið á sam-
bærilegan hátt. Myndlist er atvinna mín og
hana tek ég mun alvarlegar. Ég er myndlistar-
maður og vil fyrst og fremst vinna að grafík og
teikningu, en myndskreytingar geri ég frekar til
þess að vinna fyrir saltinu í grautinn. Þetta er þó
ágætt svona í bland og mér finnst mjög gaman
að teikna í góðar bækur, að ég nú ekki tali um
ef ég hef skrifað þær sjálf."
MEZZOTINTUR
— Þú gerir aðallega svokallaðar mezzotintur.
Geturðu útskýrt þá grafíkaðferð fyrir leik-
manni?
„Það er nú svolítið flókið að útskýra það með
orðum, en í sem stystu máli þá gerist þetta þann-
ig að ég ýfi upp koparplötu með sérstöku smá-
tenntu verkfæri. Þegar því er lokið, er myndin
unnin með því að slípa niður það sem ég áður
ýfði upp, mest þar sem á að vera ljósast, minna
í gráum tónum og ekkert þar sem á að vera
svart. Síðan er sverta borin á og þurrkuð af. Hún
situr eftir í því sem er enn hrjúft, en þurrkast
mismikið burt þar sem slípað var. Svo er pappír
lagður yfir plötuna, öllu rúllað gegnum grafík-
pressu og bing: Myndin tilbúin. Ósköp einfalt.
Ég kynntist þessari aðferð úti í Póllandi árið
1978, þegar ég dvaldist þar í tvo mánuði eftir að
hafa fengið styrk úr Menningarsjóði. Ég var ekk-
ert farin að huga að skólum, þegar menn í
pólska sendiráðinu höfðu samband við mig að
fyrra bragði. Þeir höfðu séð tilkynningu um
styrkveitinguna í blöðunum og voru mjög
áhugasamir um að aðstoða mig, svo ég jét þá
ráða því að mestu hvert ég fór í Póllandi. Ég var
í einn mánuð í Varsjá og einn mánuð í Kraká.
Hugsanlega hefði ég verið lengur, ef stelpan mín
hefði ekki verið það lítil að ég vildi ekki vera
lengi burtu. En fyrir vikið var tíminn mér óskap-
lega dýrmætur og ég nýtti hann eins vel og mér
var unnt.
Þarna lærði ég sem sagt mezzotintuaðferð-
ina, en hún hefur ekki verið kennd hér á íslandi
að ráði. Ég hef kennt hana eina önn í Myndlista-
og handíðaskólanum og nú í ár kom hingað
pólskur gestakennari í þessari grein. Ég vinn
grafík nær eingöngu með þessari aðferð og hún
er orðin mér svo töm að tæknin er hætt að
skipta mig máli. Myndin sjálf skiptir öllu máli."
Nú fannst mér reynandi að fara út í persónu-
legri sálma og spurði Sigrúnu hvort haft hefði
verið samráð við þau systkinin, þegar Kristján
faðir þeirra ákvað að bjóða sig fram til forseta
lýðveldisins.
„Ég man nú ekki til þess að hafa verið spurð,"
sagði hún og hörfaði eitt skref inn í skelina.
VERST AÐ FLYTJA ÚR BÆNUM
— Hvernig var aö verða forsetadóttir á einni
nóttu?
„Mér fannst þetta auðvitað svolítið skrítið, en
það var sameiginleg stefna fjölskyldunnar að
reyna að lifa sem eðlilegustu lífi þrátt fyrir þessa
breytingu. Ég, sem var þá unglingur, átti verst
með að sætta mig við að flytja úr Reykjavík; var
alls ekkert hrifin af því. Það var mesta breyting-
in held ég.
Eins má vel vera að viðhorf fólks til manns
hafi breyst eitthvað við þetta. En eins og ég
sagði; það var reynt að láta þetta hafa sem
minnst áhrif á fjölskyldulífið."
— Nú voruð þið María Thoroddsen bekkjar-
systur þegar feðurykkar börðust um forsetastól-
inn. Var þaö erfitt?
„Nei, við létum það ekkert trufla okkur."
— Varstu fegin þegar pabbi þinn hœtti sem
forseti?
„Já, ég var fegin vegna þess að nú vissi ég að
hann myndi fá tíma til að skrifa og vinna að öllu
því, sem hann átti eftir að gera. Því miður varð
sá tími allt of stuttur."
Uppi í bókahillu sé ég bækur eftir Deu Trier
Mörk, sem Ólöf, systir Sigrúnar, hefur þýtt úr
dönsku. Þær verða tilefni frekari umræðna um
myndskreytingar á bókum, þegar ég inni Sig-
rúnu eftir því hvort hún hafi ef til vill teiknað
myndirnar í þessar bækur.
„Nei, Dea Trier Mörk gerir sjálf myndir í sínar
bækur. Ég myndskreytti hins vegar bók í fyrsta
sinn, þegar Þórarinn, bróðir minn, gaf út sína
fyrstu ljóðabók.
Mér finnst alltof lítið um það að bækur fyrir
fullorðna séu myndskreyttar. Það mætti gera
meira af því."
— Ég hef líka séð myndskreytingu eftir þig á
plötuumslagi.
„Já, það var á rauðsokkutímabilinu. Þá mynd-
skreytti ég umslagið utan um plötuna Afram
stelpur, sem gefin var út í kringum kvennafrí-
daginn 1975."
ÁHRIF FRÁ GÖMLUM
LJÓSMYNDUM
— Starfaðir þú mikið í rauðsokkufélagsskapn-
um?r
„Ég var lítillega viðloðandi í Sokkholti á
Skólavörðustígnum, en það var ekki mikið. Ég
er mjög lítil félagskona, svo ekki sé meira sagt.“
— Þú stofnaðir samt Langbrók með nokkrum
öðrum ágœtum konum á stnum tíma — ekki
satt?
„Það er mikið rétt. Þetta hófst með því að
nokkrar textílkonur rottuðu sig saman, vegna
þess að þær vantaði stað til að sýna á. Við Kol-
brún Björgólfs, leirlistakona, slógumst í hópinn
og þannig byrjaði þetta árið 1978. Við urðum
hins vegar að hætta í fyrra. Leigan átti að verða
hærri en við gátum ráðið við."
— Unnuð þið mikið sjálfar í Gallerí Langbrók?
„Húsnæðið á Bernhöftstorfu var nú eins og
brunarúst, þegar við tókum við því, og við þurft-
um að byrja á því að moka þar út. Við lögðum
ýmislegt á okkur, borguðum t.d. sem svaraði
fimm ára leigu á fyrsta hálfa árinu og það fé var
notað til að setja húsnæðið í stand.
Síðan skiptumst við Langbrækurnar á um að
vera á vakt í galleríinu.
Þetta var gott tímabil og kom þar að auki á
mjög heppilegum tíma fyrir mig, veturinn eftir
að ég útskrifaðist úr myndlistarnámi. Þarna fékk
ég ágæta aðstöðu til að koma myndunum mín-