Helgarpósturinn - 06.11.1986, Blaðsíða 39

ERLEND YFIRSÝN
Sigur demókrata í kosningum til Öldunga-
deildar Bandaríkjaþings er meiri en flesta ór-
aði fyrir. Venjuleg sveifla í öldungadeildar-
kosningum á miðju kjörtímabili forseta er
fjögur sæti andstöðuflokki hans í hag. Slík
breyting hefði nú gefið demókrötum naum-
an meirihluta, 51 öldungadeildarsæti af 100.
í þetta skipti virðist sveiflan hafa orðið ailt
að helmingi meiri. Þegar þetta er ritað spá
tölvur demókrötum átta sæta meirihluta, 54
sætum. Hafa þá styrkleikahlutföll flokkanna
í þeirri deild Bandaríkjaþings sem meiri hef-
ur völdin gert meira en að snúast við í kosn-
ingunum í fyrradag. I Öldungadeildinni
höfðu repúblikanar áður 53 sæti, eða sex
sæta meirihluta.
Afleiðingarnar af frægum sigri demókrata
verða víðtækar, bæði í bráð og lengd. Stjórn-
málaástand breytist til muna í risaveldi hins
vestræna heims það sem eftir er af valda-
skeiði Ronalds Reagans forseta. Þar á ofan
blasa við nýjar stjórnmálahorfur, þegar að
því kemur að velja eftirmann hans.
Hægri öflin í Bandaríkjunum, þeir sem
kalla sig íhaldsmenn og hófu Reagan til
valda, hafa ekki farið dult með von sína um
að kosningasigrar hans, tveir í röð, með öllu
öðru sem þeim fylgir á þingi, í þjóðfélags-
málum og skipun dómstóla, hefðu í för með
sér straumhvörf í bandarískum stjórnmál-
um. Lokið væri drottnunarskeiði demó-
krataflokksins, sem hófst með forsetaferli
Franklins D. Roosevelts á fjórða tug aldarinn-
ar, og repúblíkanar fengju einungis rofið af
og til með því að laga sig að verulegu leyti að
frjálslyndum viðhorfum og stefnumiðum
keppinautsins. Nú skyldi hrein og ómenguð
íhaldsstefna ríkja í krafti umskipta í valda-
hlutföllum flokkanna.
Driffjöður umskiptanna átti að vera upp-
gangur íhaldssamra repúblíkana á helsta
hagvaxtarsvæði Bandaríkjanna, sólarbelt-
inu svonefnda. Það nær yfir suður- og suð-
vesturfylkin. Þar hafa vaxtargreinar drottn-
andi atvinnuvega hátæknialdar haslað sér
völl, samfara hnignun hags og mannlífs í
gömlu iðnaðar- og landbúnaðarfylkjunum.
Fólkið fylgdi svo atvinnunni, og íbúafjöldi
fylkja ákveður tölu þingmanna þeirra í Full-
trúadeild þingsins og kjörmanna í samkund-
unni sem velur forseta fjórða hvert ár.
f forsetakosningunum 1980 dró Ronald
John Breaux þakkar
forustu repúblíkana, að
hann hélt sæti demó-
krata í Louisiana.
Sigur demókrata gerir ad engu
umskiptadraum íhaldsmanna
Reagan að sér svo mikið fylgi í suðurfylkjun-
um, að hann fleytti með sér inn á þing öld-
ungadeildarmönnum á stöðum, þar sem
demókratar höfðu skipað slík sæti óslitið frá
því á síðustu öld. í kosningunum í fyrradag
kom að því, að þessir fylgdarmenn Reagans
á valdastóla þurftu í fyrsta skipti að verja
sæti sín. Reagan forseti lét einskis ófreistað
að styrkja pólitísk afkvæmi sín í sessi, og
kosningasjóði höfðu þeir til umráða marg-
falda á við demókrata. Allt kom þetta fyrir
ekki. Árgangur öldungadeildarmanna repú-
blíkana frá 1980 féll í suðurfylkjunum sem
hráviði. Svipuð var sagan í vesturfylkjunum,
í heimkynnum forsetans, þar sem hann lauk
daginn fyrir kjördag löngum og erfiðum
kosningaleiðangri, sem nú kemur á daginn
að hann hefði getað sparað sér.
Af úrslitum öldungadeildarkosninganna
hlýst, að Reagan á undir þingmeirihluta
stjórnarandstöðuflokksins, hverjum löggjaf-
armálum hann kemur fram þau tvö ár sem
eftir eru af kjörtímabilinu. Hann er „hölt
önd", á máli bandarískra stjórnmálamanna.
Ljóst er af því sem á undan er gengið, að
áhrifin verða mest á hervæðingarstefnu for-
setans og skefjalausan hallarekstur á ríkis-
sjóði Bandaríkjanna. Þeim sem vilja taka
upp haftastefnu í milliríkjaviðskiptum eykst
ásmegin á þingi. Þar að auki eru endanlega
dauðadæmd áform forsetans um að þóknast
heittrúuðum stuðningsmönnum sínum með
því að fá hnekkt með lagasetningu dómum
Hæstaréttar Bandaríkjanna um trúariðkanir
í ríkisskólum og fóstureyðingar.
Fram til þessa hefur Reagan reynst hlut-
skarpur í að fá á sitt band nægilega marga
demókrataþingmenn til að hafa sitt mál fram
gegn forustu flokks þeirra í Fulltrúadeild-
inni, svo sem þegar hann barðist fyrir að fá
fjárveitingu til að halda áfram hernaðinum
sem hófst á vegum leyniþjónustunnar CIA
gegn Nicaragua. Nú eru aðstæður breyttar.
Forsetinn er að ljúka valdaferli og á ekki
framar kost að launa eða lúskra á þingmönn-
um í kosningabaráttu eftir því hversu þeir
brugðust við óskum hans. Sér í lagi hefur for-
setinn ekki nokkur minnstu tök á nýjum öld-
ungadeildarmönnum demókrata. Hann
beitti sér gegn þeim af offorsi í harðri kosn-
ingabaráttu. Þeir eiga fyrir höndum sex ára
kjörtímabil, og þurfa því ekki að sæta dómi
kjósenda fyrr en samtímis öðrum forseta-
kosningum hér frá.
Demókratar í suðurfylkjunum hafa lengst
af verið íhaldssamasti hluti flokks síns. Sumir
nýju öldungadeildarmannanna af svæðinu
skipa sér líka í þá sveit, svo sem Terry San-
ehir Magnús Torfa Ólafsson
ford í Norður-Karólínu og Bob Graham í Flór-
ída. En á hitt er líka að líta, að þessir og fleiri
sigurvegarar áttu í höggi við erkiíhaldsmenn
úr röðum repúblíkana. Meðal þeirra sem
lögðu keppinauta af slíku sauðahúsi að velli
voru líka frjálslyndir demókratar. Má þar sér-
staklega til nefna Wyche Fowler í Georgíu,
sem fyrirfram var talinn vonlaus í viðureign-
inni við Mack Mattingly öldungadeildar-
mann. Úr sömu skúffu er Barbara Mikulski,
dæmigerður félagsmálafrömuður úr alþýðu-
hverfi í Baltimore. Hún vann í Maryland öld-
ungadeildarsæti sem repúblíkani hafði
gegnt og lagði að velli eina af þeim konum
sem mest hefur verið hampað í stjórn Rea-
gans, íhaldsfork að nafni Linda Chavez.
Demókrötum tókst nú á ný að fylkja um
sína frambjóðendur í suðurfylkjunum yfir-
gnæfandi meirihluta kjósenda úr röðum
svertingja. Víða hefur það ráðið úrslitum. Til
að mynda var John Breaux, frambjóðandi
demókrata til öldungadeildarsætis fyrir
Louisiana, talinn eiga hverfandi litlar sigur-
líkur framan af kosningabaráttunni. En þá
felldu repúblíkanar sinn frambjóðanda, W.
Henson Moore, á eigin bragði.
Uppvíst varð að flokksstjórn repúblíkana-
flokksins hafði skipulagt herferð, sem að því
miðaði að fá svertingja í suðurfylkjunum
strikaða út af kjörskrá. Aðferðin var sú, að
senda hverjum kjósanda á tiiteknum svæð-
um bréf, og kæra síðan út af kjörskrá hvern
þann sem póstur kvaðst ekki ná til.
Miðstjórn demókrataflokksins kærði þetta
athæfi, og fyrir dómstóli í New Jersey féllust
repúblíkanar á að láta niður falla þessa til-
raun til að notfæra sér tíð búsetursskipti fá-
tækra svertingjafjölskyldna og fjarveru fyrir-
vinnu frá heimili í atvinnuskyni til að taka af
fólkinu atkvæðisrétt.
Fyrir alríkisdómstólnum í New Jersey urðu
opinber gögn, þar sem starfsmaður repú-
blíkanaflokksins stærði sig af að með bréfa-
sendingum þessum mætti „afmá að minnsta
kosti 60.000 til 80.000 manns af kjörskrá" í
Louisiana, og „mætti þannig fækka svert-
ingjaatkvæðum til muná'.
Eftir að þessi ummæli urðu uppská, átti
Moore sér ekki viðreisnar von í kosningabar-
áttunni í Louisiana, þótt fjárráð hans væru
margföld á við kosningasjóð Breaux.
VETTVANGUR
Niðurstaðan ekki aðhlátursefni
Það var ekki laust við, að undir-
ritaður yrði undrandi, þegar hann
leit á forsíðu DV á þriðjudaginn.
Þar birtist stór mynd af þremur
skælbrosandi mönnum, sem virt-
ust bera það með sér, að þeir
hefðu himin höndum tekið. Mynd-
in var af Erling Aspelund for-
manni stjórnar Hjálparstofnunar
kirkjunnar, biskupnum yfir ís-
landi, herra Pétri Sigurgeirssyni og
Guðmundi Einarssyni fram-
kvæmdastjóra Hjálparstofnunar-
innar. Það sem virtist gleðja þessa
ágætis menn var skýrsla, sem einn
þeirra hélt á og hafði að geyma 21
blaðsíðu lágt stemmda en ákaf-
lega hnitmiðaða gagnrýni á
framangreinda stofnun kirkj-
unnar. Það var ekki að sjá, að þess-
ir menn hefðu skilið þær alvarlegu
athugasemdir, sem þrír þaul-
reyndir embættismenn höfðu tek-
ið saman i tilefni af rannsóknar-
skrifum Helgarpóstsins.
Hvað um það. Hér skal vikið að
kynningu nefndrar skýrslu og
ekki síður að því hvernig fjölmiðl-
arnir stóðu sig. Eftir lestur skýrsl-
unnar var morgunljóst, að ótrú-
lega margt í starfsemi Hjáipar-
stofnunar kirkjunnar þótti athuga-
vert og ber þó að hafa sérstaklega
í huga erindisbréf nefndarmanna,
sem þeir sjálfir gefa í skyn í skýrsl-
unni, að hafi í raun takmarkað all-
nokkuð sjálfa rannsóknina. Þetta
kemur raunar strax fram í fyrir-
sögn skýrslunnar, þar sem segir,
að um sé að ræða skýrslu „til að
upplýsa staðreyndir um starfsemi
stofnunarinnar", þ.e. HK. í bréfi til
HK frá Jóni Helgasyni kirkjumála-
ráðherra segir svo, að ráðherra sé
reiðubúinn til að veita liðsinni sitt
til þess verks „þannig að það trún-
aðartraust, sem almenningur í
landinu hefur borið til hjálpar-
starfa kirkjunnar bíði ekki varan-
legan hnekki af“.
Þrátt fyrir þessi takmarkandi
fyrirmæli kveður nefndin upp úr
um það, að stofnunin hafi lent á
nokkrum villigötum. Samanlagð-
ar athugasemdir eru síður en svo
aðhlátursefni og raunar fer því
víðs fjarri, að stjórn stofnunarinn-
ar hafi hina minnstu ástæðu til að
fagna nokkrum sköpuðum hlut í
tilefni af skýrslunni.
Samt „fagnar" stjórn HK, „lýsir
sérstakri ánægju", „lýsir trausti á
starfsfólk" o.s.frv. í sérstakri álykt-
un, sem samþykkt var eftir að
gagnrýnisskýrslan var kynnt í
stjórninni. Hið hlálega er, að sam-
þykkt stjórnarinnar er nánast
samantekt á þeim örfáu atriðum,
sem rannsóknarnefndin sá ekki
ástæðu til að gagnrýna og er hún
síðan notuð á fundi með frétta-
mönnum sem eins konar „smoke
screen", þokutjald, væntanlega
ætluð til að villa um fyrir frétta-
mönnum og láta þá halda, að at-
hugasemdir rannsóknarnefndar-
innar væru lítilvægar. Að mati
undirritaðs var samþykkt stjórnar
Hjálparstofnunarinnar óheiðar-
legt plagg.
Sama er að segja um tölulegar
upplýsingar, sem Guðmundur Ein-
arsson framkvæmdastjóri HK
lagði fram með skýrslu rannsókn-
arnefndarinnar. Bæði vegna þess,
að tölurnar eru villandi og rangt
upp settar (eins og rakið er framar
í blaðinu), og svo hins vegar og
aðallega vegna þess, að bæði
hann og aðrir fulltrúar HK úr
stjórn létu í veðri vaka, að útreikn-
ingar starfsmanna HK væru liður
í niðurstöðum rannsóknarnefnd-
arinnar. Raunar hefur formaður
nefndarinnar séð sérstaka ástæðu
til að taka fram opinberlega, að
þessir útreikningar komi nefnd-
inni ekkert við.
Og enn eitt. í samþykkt stjórnar
er mikill „fögnuður" yfir opin-
skárri umræðu um hjálparstarf
kirkjunnar, sem nefndin hafi
komið fram með, málefnalegri
umræðu ogjákvæðri gagnrýni, en
klykkt út með þeim orðum, að öll
umræða megi þjóna þeim málstað
einum að efla hjálparstarfið.
Hér hljótum við á HP að benda
vinsamlegast á það, að sú gagn-
rýni, sem við höfum birt um HK,
hefur haft þau jákvæðu áhrif, að
nefnd virtra einstaklinga í þessu
þjóðfélagi hefur sagt bæði starfs-
mönnum og stjórn HK til synd-
anna fyrir að hafa farið villir vega.
Mistök er hægt að fyrirgefa, en
það er ákaflega erfitt að gera sér
vonir um bót og betrun, þegar öll
framsetning og túlkun forsvars-
manna Hjálparstofnunarinnar á
niðurstöðum nefndarinnar virðist
miðast við það eitt að flagga örfá-
um jákvæðum setningum úr ítar-
legum dómi yfir stofnuninni og
flíka og hengja utan í niðurstöð-
una röngum tölum úr ársskýrslu,
sem rannsóknarnefndin sjálf telur
ófullnægjandi.
Til viðbótar hljótum við að
ítreka, að rannsóknarnefndin
hafði ekki umboð né skipun um að
fara ofan í forsendur þeirra upplýs-
inga, sem fyrir hana voru lagðar.
Þannig er ekki einu sinni víst, að
öll kurl séu komin til grafar.
Og ekki var það til að bæta úr
skák að lesa t.d. frásögn Morgun-
blaðsins af skýrslunni, en aðalfyr-
irsögn á baksíðu á þriðjudag var
„Færum til betri vegar það er af-
laga kann að hafa farið“ og er hún
höfð eftir formanni stjórnar. Og í
inngangi er það nefnt sem aðal-
atriði, að stjórnendur. og starfs-
menn Hjálparstofnunarinnar
„hafi einlægan vilja til þess að
sinna verkum sínum vel, og stofn-
unin hafi unnið mjög gott starf, en
hún hafi lent á nokkrum villigöt-
um við framkvæmdina".
Þetta eru ekki aðalatriði úr
skýrslunni og í ljósi þess, sem hér
hefur verið sagt um óheiðarlega
framsetningu á, .ítarefni" f rá sjálfri
stofnuninni, sem koma sjálfri
rannsóknarskýrslunni ekkert við,
hlýtur maður að setja spurningu
við „einlægan vilja" stjórnar og
starfsmanna, því miður.
Þessi mynd birtist á forsiðu DV á þriðjudag.
HELGARPÓSTURINN 39