Helgarpósturinn - 30.12.1986, Blaðsíða 8

Alþýðuflokkurinn hefur stöðugt bætt við rósum í hnappagatið. Gleypti meirihluta þingflokks BJ á árinu.
Glfurleg sveifla í skoðanakönnunum. Rersönuvinsældir Jóns Baldvins Hannibalssonar. Nægja þær til kosn-
ingasigurs — eða verður flokknum hált á svellinu síðasta spölinn fyrir kosningarnar næsta vor? Myndin
er tekin á flokksþingi Alþýðuflokksins sl. haust, þarsem verkalýðsforinginn úr ASi heiðraði flokkinn með
nærveru sinni. Jón Baldvin bindur saman fortíð og nútíð, — en ræður hann við framtíðina?
verkalýðshreyfingarinnar árið 1983, þegar
núverandi ríkisstjórn settist að völdum og
afnam m.a. verðtryggingu af launum.
Síðan þá hefur ASI í raun samið fyrir æ
minni hluta launafólks og þá helst þá sem
eru lægst launaðir. í raun hefur launaskrið
tekið við, einsog það heitir í hagskýrslum, en
gæti allt að eins heitið „vinnustaðasamning-
ar“. Þannig hafa atvinnutekjur, heildartekjur
launafólks, aukist ár frá ári síðustu árin, með-
an kaupmáttur taxtakaups hefur staðið nán-
ast í stað, eftir að búið var að taka af honum
þriðjunginn áriö 1983. Góðærið hefur þann-
ig skilað sér villt og tryllt til launafólks en
margir hópar setiö eftir.
í rauninni er ekki vitað fyrir hve marga
samið er í ASI/VSI samningum, hversu
margir launamenn njóta góðs af lágmarks-
laununum 26.500 krónum, sem samið var
um á dögunum. Hvorki Þjóðhagsstofnun né
Kjararannsóknarnefnd höfðu svör á reiðum
höndum og treystu sér ekki til að giska á
fjöldann. Eftir síðustu samninga komu margs
konar gallar fram, einsog t.d. að sumt bónus-
fólk í fiskvinnslu lækkaði í launum við samn-
inginn.
I samningunum á árinu var samið um
mörg svið efnahagsstefnu ríkisstjórnarinnar
og voru fjárlögin t.d. gerð ómerk í febrúar-
samningunum og löggjafarsamkoman þann-
ig gerð ómyndug. Án þess að fleiri samnings-
atriði séu tíunduð, þá er ekki hægt að líta
öðruvísi á en að á árinu hafi verið staðfest að
ASÍ semur um lágu launin, en um raunlaun
og verð á vinnuafli er að öðru leyti samið í
sérkjarasamningum félaga eða einstaklinga
á vinnustöðunum. ASÍ hefur einnig mótað
sérstaka efnahagsstefnu með VSI, sem ríkis-
valdið og síðar alþingi leggur blesssun sína
yfir. Launabarátta í formi verkfalla og alls-
herjarverkfalla hefur verið afnumin og í
staðinn hefur þessi sameiginlega efnahags-
stefna tekið við. Pólitískar afleiðingar þessa
eru gífurlegar og afdrifaríkar. Innan verka-
lýðshreyfingarinnar sjálfrar hefur atburða-
rásin og stefnan klofið og þverklofið heildar-
samtökin — og er t.d. erfitt að sjá hvað eftir
er orðið af BSRB í þessum hildarleik liðinna
ára. Innan verkalýðshreyfingarinnar og
vinstri hreyfingarinnar hafa þessir samning-
ar vakið miklar spurningar — og sú tákn-
ræna mynd sem verkalýðsforystan gaf af
sjálfri sér með blómagjöfinni til ráðherrans
sl. vetur svipti burt hulunni af þeim veruleika
sem margir höfðu horft áður framhjá.
AUGLÝSINGAMENNING
Á árinu hafa margir rafeindafjölmiðlar haf-
ið starfsemi. Mestu munar um Bylgjuna og
Stöð 2. Mörgum finnst að útvarpið og sjón-
varpið íslenska hafi seint og illa tekið við sér
í samkeppninni um hlustendur og áhorfend-
ur, en engu að síður er ljóst að áhrif þessara
miðla eru mikil á aðra fjölmiðla og menn-
ingu í landinu.
I HP hefur verið fjallað svo mikið um þessa
miðla og samkeppnina að ég vil ekki bera í
bakkafullan lækinn. En aðeins eitt atriði vil
ég minnast á við þetta tækifæri. Mörgum
finnst að gæðum þess efnis sem flutt er í sjón-
varpi og útvarpi hafi hnignað með sam-
keppninni. Sú sáralitla innlenda dagskrár-
gerð sem fram fer í landinu ber oft um of
keim af auglýsingamennsku og léttmetið er
strokkað fram og aftur nær eingöngu.
Hér er vonandi engin bráðahætta á ferð-
um, en okkur er áreiðanlega óhætt að vera
vakandi yfir þessu atriði. Og það er lág-
markskrafa að við iðkum holla sjálfsgagn-
rýni og plægjum meir akur íslenskrar menn-
ingar af skárra taginu — þó sú þjóörækni og
viðleitni megi ekki snúast uppí þann leiða
átthagahroka og þjóðrembu sem engu er
skárri en sú fjölþjóðlega auglýsingamennska
sem hér er verið að impra á. Á árinu hafa því
miður komið fram mörg teikn í sjónvarpi og
útvarpi um óglögg skil milli frétta/afþreying-
ar/auglýsinga, sem ætti að vera fleinn í holdi
fagfólksins.
SAMDRATTUR OG ÚTÞENSLA
FLOKKA
Stjórnmálaflokkarnir bera allir merki
þeirrar atburðarásar og mála sem getið hef-
ur verið í þessari grein. I rauninni hafa
hneykslismál og veikleikar stjórnkerfisins
verið svo margvíslegir á árinu, að hefði verið
til stjórnmálaflokkur, sem í alvöru leggði
áherslu á aðhald við framkvæmdavald,
baráttu gegn spillingu og róttækan húman-
isma, — þá væri sigur slíks flokks vís í vor. En
enginn slíkur flokkur er til. Þvert á mojh lagði
sá flokkur, sem í rótinni hafði mest af slíkum
eiginleikum, upp laupana á árinu. Það leiðir
hugann að því, hvort Vilmundur heitinn
Gylfason hafi verið fjórum árum of snemma
með stofnun Bandalags jafnaðarmanna.
Þingmenn BJ sinntu hins vegar illa þessu að-
haldshlutverki BJ og soguðust sjálfir í
strauminn til Jóns Baldvins og Ámunda.
Ohætt er að fullyrða að allir stjórnmála-
flokkarnir hafi verið að dragast saman,
nema Alþýðuflokkurinn. Þau atriði og til-
hneigingar sem því valda hafa flestar verið
nefndar hér, en við skulum skoða stöðu
stjórnmálasamtakanna hvers fyrir sig.
DEYFÐ í KVENNÓ
Kvennalistinn hefur við núverandi þjóðfé-
lagsaðstæður sterka stöðu. En þá sterku mál-
efnalegu stöðu hefur Kvennalistinn ekki get-
að notfært sér. Það er einsog konurnar nái
sér ekki á strik á fulltrúasamkomunum. Oft-
ast þegar þær eru spurðar hvers vegna ekki
fari meira fyrir málflutningi þeirra, nefna
þær þá skýringu að þær hafi ekkert mál-
gagn. Þetta nefna margar þeirra einnig sem
skýringu á því hvers vegna fylgi Samtaka um
kvennalista er ekki meira en raun ber vitni.
Auðvitað er þetta ekki skýringin á gengis-
leysi þeirra, frekar en að Alþýðublaðið geti
verið skýringin á góðu gengi kratanna í
skoðanakönnunum.
Staðreyndin er sú, að Kvennalistakonur,
t.d. á þingi, hafa verið ótrúlega ófundvísar á
mál. Þær hafa ekki notfært sér þar þá stöðu
gagnvart framkvæmdavaldinu, fjölmiðlum
og almenningi sem hugmyndaríkari þing-
seta býður uppá. Þær sinna þar t.d. lítt að-
haldi og skila lítilli umræðu útí þjóðfélagið.
Þess utan verður að segjast einsog er, að
engu er líkara en þingmennirnir séu alltaf í
vondu skapi þegar fjölmiðlar leita álits
þeirra, eða þá sjaldan konurnar hafa sjálfar
frumkvæði að því að koma viðhorfum sínum
á framfæri. Þannig gerist það, þrátt fyrir mál-
efnalega sterka stöðu, stöðu sem líkleg er til
að afla samúðar og fylgis, að ímynd Kvenna-
listans er „fýluleg" (og nú er viðbúið að Helg-
arpósturinn fái yfir sig dembu í næstu Veru,
málgagni Kvennalistans, fyrir karlrembu og
púngrottuskapinn sem felst í þessum vin-
samlegu ábendingum). Sé ímyndin þrátt fyr-
ir allt ekki fúllyndisleg — þá er hún allavega
deyfðarleg. Og með þannig ímynd verður
ekki háð glaðbeitt kosningabarátta.
ALLT í BUXUNUM
Árið hefur leikið Alþýðubandalagið einna
verst. Þrátt fyrir góða útkomu út úr byggða-
kosningunum í vor, — yfir 20% fylgi í Reykja-
vík, þá er einsog allt verði þessum flokki að
óhamingju og skoðanakannanir gefa til
kynna verulega hnignun. Meðal mála sem
grafið hafa undan trausti til AB eru sam-
tryggingarmálin. Þannig endurkaus þessi
flokkur fulltrúa sína í bankaráðum einsog
ekkert hefði í skorist í fyrravetur, — og við-
brögðin gagnvart Útvegsbankamálinu hafa
verið svipuð og annarra flokka. Til viðbótar
kom svo hinn fáránlegi farsi flokksins vegna
Guðmundar/Albertsmálsins sl. sumar, þegar
siðferðiskokið stækkaði meira en margir
dyggustu stuðningsmenn AB höfðu geð í sér
til að sætta sig við.
Afdrifaríkast er þó það samkrull sem
flokksforystan hefur kosið sér við þverpóli-
tíska stefnu ASÍ, — og sú ábyrgð sem flokkur-
Fteningakerfið í landinu er í mikilli upplausn. Banka-
kerfið er ( uppstokkun og góðaerið skilar mörgum
(ekki öllum) töluverðu fjármagni.
inn er eðlilega dreginn til svara fyrir: lág-
launasamninga ASÍ. Þegar svo við bætist að
forseti ASÍ er orðinn frambjóðandi fyrir AB,
þá blasir við að AB er komið með múl í kjara-
pólitík, sem getur verið dálítið erfitt fyrir
flokk sem ætlar umfram annað að vera
launamannaflokkur. Og nú standa kjósendur
frammi fyrir því, að þar sem ASÍ hefur mótað
sameiginlega efnahagsstefnu með VSÍ, þá
bjóði AB uppá sömu stefnu, nema annað sé
tekið fram. Það hefur ekki verið gert — og
fer þá að vandast um tilvistina. Enda virðist
talsmönnum Alþýðubandalagsins tregt
tungu að hræra um pólitík líðandi stundar og
stundum engu líkara en þeir hafi ekki fylgst
almennilega með hræringunum í þjóðfélag-
inu. Samkvæmt skoðanakönnunum virðist
þjóðfélagsþróunin hafa farið framhjá þeim.
Atburðirnir í efnahagsmálum og samn-
ingamálum hafa því undirstrikað stöðnun Al-
þýðubandalagsins og engu er líkara en flokk-
urinn hafi lent í enn dýpri kreppu, en þeir
bölsýnustu töldu hann vera á leið í fyrir
tveimur árum, þegar umræða varð opinber
um málið. Því dýpri sem þessi kreppa verður
þeim mun meiri líkur eru á einhvers konar
uppgjöri við pólitíkina á næsta ári og ekki
ósenniiegt að flokksmenn endurskoði sinn
hug að afloknum kosningum á næsta ári.
í HAFSKIPSBEYGJU
Sjálfstæðisflokkurinn á þó í dýpstri tilvist-
arkreppu stjórnmálaflokkanna. Úrslitin í
prófkjöri flokksins í Reykjavík, þar sem Al-
bert Guðmundsson meintur aðalmaður í
flestum þeim hneykslismálum, sem upp hafa
komið síðustu misseri vann glæstan sigur
m.a. yfir varaformanni flokksins. Það var sú
staðfesting á sérkennilegu stjórnmálasið-
ferði, sem Sjálfstæðisflokkurinn mátti síst
við á þeim tímum þjóðfélagsbreytinga, sem
hér hafa verið reifaðar.
Davíð Oddsson borgarstjóri vann glæsileg-
an sigur í borgarstjórnarkosningunum sl. vor
og er í raun sterki maðurinn í flokknum.
Hann er hins vegar ekki í framboði í þing-
kosningum og samkvæmt skoðanakönnun-
um nýtur Sjálfstæðisflokkurinn ekki lengur
vinsælda Davíðs. Þrátt fyrir heitfengan og
stundum nánast trúheitan persónustuðning
nokkurs hóps fólks við Albert Guðmunds-
son, fer því fjarri að ráðherrann búi við al-
mennar vinsældir, enda hefur fallið mjög á
ímynd þessa fyrirferðamikla stjórnmála-
manns.
Þær breytingar sem eru að verða í at-
vinnulífinu og efnahagslífinu og hér hefur
verið minnst á, virðast einnig hafa farið
nokkuð framhjá Sjálfstæðisflokknum, amk
hefur honum ekki tekist að njóta þeirra nýju
strauma í pólitík sinni, enda upptekinn við
að stjórna bákninu, sem þeir forðum vildu
burt.
Minnkandi ítök ættanna í efnahagslífinu
og í Sjálfstæðisflokknum segir einnig dálítið
til sín, þannig að flokkurinn virkar ekki jafn
„sterkur" og oft áður síðustu áratugi. Hin
unga forysta hefur ekki náð þeim ítökum og
þeirri stöðu sem forverar hennar höfðu inn-
an Sjálfstæðisflokksins og þegar allt þetta
bætist við hina almennu þreytu í meintri
valdaspillingu flokksins þá er máske ekki
nema von, að þess gæti meðal kjósenda, svo
sem skoðanakannanir bera vott um.
STEINGRÍMUR VINSÆLL
Stjórnmál á okkar fjölmiðlaöld snúast
einnig mjög um persónur. Svo virðist sem
margir kvarti til að mynda undan litleysi for-
ystu Sjálfstæðisflokksins, Alþýðubandalags-
ins, Kvennalistans en merkilegt nokk, þá
gildir annað um Framsóknarflokkinn.
Þó flokkurinn hafi afar slæma stöðu eftir
langvarandi setur í ríkisstjórn, kaffibauna-
hneyksli, og hafi lent í andstöðu við lands-
byggðarfylgi sitt, þá stendur uppúr fólki í
skoðanakönnunum, að Steingrímur Her-
mannsson sé manna vinsælastur og njóti
mjög mikils trausts. Það gerir Halldór Ás-
grímsson einnig. Hins vegar er ekki hægt að
sjá, að þessar persónuvinsældir forði Fram-
sóknarflokknum frá enn einu fylgistapinu í
næstu kosningum — og ekki eru miklar líkur
á að hann geti unnið sig frá andstöðu margra
kjósenda við þrásetu flokksins í ríkisstjórn.
Þegar svo við bætist óánægja kvenna í
flokknum, ungs fólks, landsbyggðarmanna
og fleiri, þá verða sigurlíkur hans að teljast
fremur litlar á næsta ári.
JÓN BALDVIN ÞENST ÚT
Einn er sá flokkur, — eða öllu heldur einn
er sá maður, sem kunnað hefur að notfæra
sér þá þróun, viðburði og aðstæður sem hér
hafa verið gerðar að umtalsefni: Jón Bald-
vin. Alþýðuflokkurinn er ekki gerður ábyrg-
ur fyrir Hafskipshneykslinu og afleiðingum
þess. Alþýðuflokkurinn er ekki gerður
ábyrgur fyrir samtryggingarpólitíkinni eins
og aðrir flokkar í landinu.
Nú hefur Alþýðuflokkurinn ekkert sérstak-
lega beitt sér fyrir aðhaldspólitík og hann
hefur í stjórnarandstöðunni staðið sig skár á
alþingi en aðrir stjórnarandstöðuflokkar. Og
það er íhugunarvert, að Alþýðuflokkurinn
hefur ekki sett fram neina pólitík eða hug-
myndafræði sem er í einhverjum meginat-
riðum öðruvísi en hinir reka. Uppá hvað hef-
ur Alþýðuflokkurinn þá aö bjóða umfram
aðra flokka, sem verkar þannig að fólk vill
kjósa hann?
Ástæðurnar eru margþættar. í fyrsta lagi
hefur þessi flokkur ekki setið í ríkisstjórn i
nær áratug og þá aðeins um eins árs skeið og
hefur þess vegna meiri tiltrú en hinir sem
vermt hafa ráðherrastóla í kjósenda minn-
um. I öðru lagi hefur Jón Baldvin Hannibals-
son verið brattur og hress og kallað til sín
persónufylgi. Þannig var hann t.d. oftar
nefndur sem hugsanlegt forsætisráðherra-
efni en sjálfur formaður stærsta stjórnmála-
flokksins, Þorsteinn Pálsson, í vinsælda-
könnun um það efni. Þrátt fyrir að fylgið
standi þannig meira og minna t þessu sam-
hengi um persónu Jóns Baldvins, eru allar
líkur til að um meiriháttar tilhneigingu sé að
ræða meðal kjósenda, þannig að Alþýðu-
flokkurinn fari vel útúr næstu kosningum.
En hversu djúpt ristir sannfæring þessa fylg-
is?
Það veit enginn í dag, en yfirvinnuþjóðin
mun velja á milli þessara flokka á næsta vori.
Hún á ekki aðra kosti.
Hinsvegar er vika langur tími í pólitík, —
hvað þá hálft ár.
8 HELGARPÓSTURINN