Helgarpósturinn - 02.04.1987, Qupperneq 38

INNLEND YFIRSÝN
Samningurinn hans Jóns
var í fullu samræmi við
búvörulögin. Margra ára
áætlun um að ná niður
birgðum af landbúnað-
arafurðum — og fækka
bændum
Heimild fyrir ,,stuldinum“
Ríkisstjórnin er talin hafa ótvíræða heim-
ild fyrir því sem Jónas Kristjánsson kallaði
„stuld aldarinnar" í leiðara DV á dögunum.
Landbúnaðarráðherra undirritaði fyrir hönd
ríkisstjórnar samning við Stéttarsamband
bænda skuldbindingu þess efnis að ríkis-
stjórnin ábyrgðist 28 milljarða króna
greiðslu fyrir framleiðslu næstu fjögurra ára
í hefðbundnum landbúnaði.
Undirritun ríkisstjórnarinnar er byggð á
heimildarákvæði í búvörulögunum, sem sett
voru á kjörtímabilinu. „Til þess að hafa
stjórn á framleiðslu búvara þannig að hún
verði í samræmi við tilgang laga þessara er
landbúnaðarráðherra heimilt að leita eftir
samningum fyrir hönd ríkisstjórnarinnar við
Stéttarsamband bænda um magn sauðfjár-
og mjólkurafurða, sem framleiðendum verð-
ur ábyrgst fullt verð fyrir á samningstíman-
um. Heimilt er að semja til lengri tíma í einu
og að binda samninga við einstakar bú-
vörur."
Samkvæmt upplýsingum Bjarna Gud-
mundssonar aðstoðarráðherra hafði bæði
rikisstjórnin og þingflokkar ríkisstjórnar-
innar veitt heimild sína fyrir þessari undirrit-
un ráðherra. Fjármagnsheimildin er einnig
fyrir hendi, þar sem tekið er fram í búvöru-
lögunum að greiðsla úr ríkissjóði til útflutn-
ingsbóta megi að hámarki ekki fara yfir 5%
af heildarverðmæti búvöruframleiðslunnar
á samningstímabilinu. Bjarni bendir á, að
ríkisvaldið geri samninga við ýmsar stéttir
langt fram í tímann um verð á vinnuafli. í því
felist sams konar skuldbinding og gagnvart
bændum.
Talsmenn landbúnaðarins segja töluna 28
milljarða gefa kolranga mynd af því sem fer
úr ríkissjóði. Verðlagsár landbúnaðarins nær
frá 1. september til 31. ágúst og áður en til
þessa samnings kom, hafði verið samið bæði
um yfirstandandi verðlagsár, sem og næsta
verðlagsár. Samningur Jóns nær því frá 1988
til 1992.
í ár er trygging greiðslu fyrir 11.800 tonn
af kindakjöti og 105 milljónir lítra af mjólk.
Bændum er sem sagt tryggt fuilt afurðaverð
fyrir þessa framleiðslu. Innanlandsneysla er
talin vera rúmlega 9000 tonn af kjöti, en
2800 tonn verði útflutningsbætt. Sá kostnað-
ur af þessu sem leggst á ríkissjóð er á yfir-
standandi verðlagsári 533 milljónir króna. Á
næsta verðlagsári, sem áður var búið að
semja um, var gert ráð fyrir 11.000 tonna
kindakjötsframleiðslu og 102 milljónum lítra
mjólkur. Verðbætur úr ríkissjóði eru taldar
verða yfir 600 milljónir króna. Þegar talað er
um 28 milljarða stuld, þá er átt við ábyrgð-
ina, en raunverulegur kostnaður ríkissjóðs á
þessu fjögurra ára tímabili verður gróflega
reiknað rúmlega 2 milljarðar króna, segir
Bjarni Guðmundsson.
Neysla mjólkur og mjólkurafurða hefur
fremur farið vaxandi síðustu árin hér á landi.
Reiknað er með, að hún verði um 101 milljón
lítra árlega á næstunni og útflutningsbætur
nema þá andvirði 2 til 3 milljón lítra á ári,
segir Bjarni Guðmundsson í landbúnaðar-
ráðuneytinu.
Samningur landbúnaðarráðherra gerir ráð
fyrir verðábyrgð ríkissjóðs á 11.000 tonnum
kindakjöts á verðlagsárunum frá 1988 til
1999. Verðábyrgðin fyrir mjólk verður á bil-
inu 103 milljónir lítra til 104 milljónir lítra á
sama árabili. Með þessum samningum er
stefnt að rýrnun birgða landbúnaðarafurða í
landinu, draga úr framleiðslu — og þar með
draga úr þörf fyrir útflutningsbótafé.
Miklar birgðir eru til í landinu, en mark-
visst hefur dregið úr framleiðslu. Til dæmis
var framleiðslan 12.900 tonn af kindakjöti
verðlagsárið 1983—84, 12.200 tonn á næsta
verðlagsári þar á eftir. Þá var heimilt að
greiða allt að 10% af verðmæti afurðanna í
útflutningsbætur, en er nú komið niður í 5%
eins og áður sagði.
En hvaða afleiðingar hefur samdráttur í
framleiðslunni? Bændum fækkar. Sumir telja
að milli 200 og 300 hafi hætt hefðbundnum
búskap og horfið að nýjum atvinnugreinum
á síðustu fjórum árum. Tala þeirra er samt
dálítið á reiki, vegna þess að lífeyrisréttindi
þeirra hafa breyst. Margir bændur munu
einnig hafa verið að hætta smám saman og
unnið aðra vinnu meðfram litlum búskap, að
sögn Ólafs Torfasonar blaðafulltrúa búnað-
arsamtakanna.
í ár er trygging greiðslu fyrir 11.800 tonn
af kindakjöti og 105 milljónir lítra af mjólk.
Bændum er sem sagt tryggt fullt afurðaverð
fyrir þessa framleiðslu. Innanlandsneysla er
talin vera rúmlega 9000 tonn af kjöti, en
2800 tonn verði útflutningsbætt.
Forsætisráðherra Noregs
boðar arðsemissjón-
armið og aukið svigrúm
fyrir frjálst framtak
Gro og Verkamannaflokkurinn
norski eflast við hverja raun
ERLEND YFIRSYN
Verkamannaflokkurinn norski á aldaraf-
mæli í ár, og þing flokksins í Osló um síðustu
helgi bar vott um að hann hefur byr í seglum
fram á aðra öldina. Á tæpu ári hefur stjórn-
málaþróun í Noregi snúist flokknum í hag,
rækilegar en menn óraði fyrir, þegar Gro
Harlem Brundtland myndaði minnihluta-
stjórn á síðasta ári. Mörgum í flokknum var
um og ó að taka við stjórnarábyrgð án þing-
meirihluta við erfiðar aðstæður. Samstjórn
Hægri flokksins og miðjuflokkanna hafði átt
erfiða daga, og mikil vandkvæði blöstu við á
vinnumarkaði og í ríkisfjármálum.
Við stjórnarskiptin í fyrravor stóðu Hægri
og Verkamannaflokkurinn Iíkt að vígi í skoð-
anakönnunum, og hallaði frekar undan fæti
hjá þeim síðarnefnda. Vikuna fyrir afmælis-
flokksþing hans birtust tvær skoðanakann-
anir. Báðar gefa þær Verkamannaflokknum
yfir 40% fylgi og sjö eða átta af hundraði
umfram Hægri. Ekki er furða að Gro Harlem
Brundtland forsætisráðherra var endurkjör-
in til flokksformennsku með lófataki.
Þegar Káre Willoch kaus að biðjast lausnar
fyrir stjórn sína, við það að tillaga hennar
um bensínskatt náði ekki fram að ganga á
Stórþinginu, bjó það undir að láta minnihluta-
stjórn Verkamannaflokksins ganga sér til
húðar á skömmum tíma. Verðhrun olíu hafði
leikið norskan ríkisfjárhag grátt, og ýmis erf-
ið úrlausnarefni í efnahags- og fjármálum
steðjuðu að. Gro var ekki ein af þeim, sem
þetta olli beyg. Hún hafði að engu úrtölur
sumra félaga sinna. Undir forustu hennar og
nýrra manna, sem hún valdi í erfiðustu ráðu-
neytin, Gunnar Berge í fjármálin og Finn
Kristensen í iðnaðarmálin, svo einhverjir séu
nefndir, hefur ræst betur úr stjórnarstörfun-
um en spáð var.
Mestu skiptir að stjórn hefur með mark-
vissri forustu náð árangri í málum, sem lengi
voru búin að þvælast fyrir fyrri ríkisstjórn
óleyst. Þar ber hæst einföldun skattkerfis og
jöfnun skattbyrði ásamt stofnun alþjóðlegrar
skipaskráningar í Noregi, til að hamla á móti
flótta norska kaupskipaflotans undir erlenda
fána. Miklu skipti einnig, að við kjarasamn-
ingagerð í ár náðist samstaða heildarsam-
taka samningsaðila á vinnumarkaði um
óbreyttan kaupmátt launa á næsta samn-
ingstímabili. Atvinnurekendur og launþegar
komust að sameiginlegri niðurstöðu, að fyrir
öllu yrði að ganga að stuðla að því markmiði
ríkisstjórnarinnar að ná verðbólgu niður á
svipað stig og ríkir í löndum þar sem
norsk framleiðsla á helstu keppinauta.
Stjórn Verkamannaflokksins hefur sýnt
staka lagni við að afla málum sínum á þingi
þess stuðnings sem þarf hjá miðjuflokkun-
um, Miðflokknum þó frekar en Kristilega
þjóðarflokknum. Viðræður þessara flokka
við Hægri í leit að grundvelli til að fella stjórn
Gro og koma á laggirnar nýrri samsteypu-
stjórn runnu út í sandinn síðastliðið haust.
Nú hefur Miðflokkurinn hafnað málaleitan
frá Hægri um að setjast niður á ný til að
reyna að finna sameiginlegan grundvöll til
stjórnarmyndunar. Allt í einu er farið að gera
því skóna í Noregi, að breytingar verði vart
á stjórn landsins fyrir kosningarnar til Stór-
þingsins 1989.
Framvinda þessi hefur svo gert að verkum,
að erjur eru blossaðar upp í Hægri flokkn-
um. Willoch, virtur en miðlungi vinsæll
foringi flokksins, lét af formennsku, eftir að
vanheilsa hafði bagað hann um skeið. í stað
þess að láta reyna á fylgi í flokknum við þá
tvo, sem sóttust eftir formennskunni eftir að
hann vék úr sæti, Rolf Presthus og Jan P.
Syse, lagði Willoch allan sinn pólitíska þunga
á band með Presthus. Syse tók þann kost að
draga sig í hlé.
Þessi aðferð við val á formanni Hægri
flokksins hefnir sín nú, þegar í ljós kemur að
Presthus fer halloka í almenningsálitinu fyrir
skörulegri stjórnarforustu Gro Harlem
Brundtland. Þær raddir gerast æ háværari í
flokknum og blöðum sem honum fylgja að
málum, að Presthus eigi sér ekki viðreisnar
von í flokksformennskunni og nauðsyn beri
til að skeleggari maður eins og Syse komi í
hans stað.
Sem stendur eru ekki miklar horfur á að
slík mannaskipti verði hjá Hægri, en óðum
styttist í næstu liðskönnun í norskum stjórn-
málum. Sveitarstjórnakosningar verða 12.
september í haust. Komi þá á daginn, að
Verkamannaflokkurinn hafi í raun og veru
endurheimt yfirburðastöðu sína umfram
Hægri flokkinn, er hætt við að hitna taki
undir Presthus fyrir alvöru.
Eitt af því sem olli mörgum sem studdu
Hægri til valda vonbrigðum, var hve lítt
gekk að efla samkeppni í atvinnulífi og hag
fyrirtækja. Þvert á móti náði fjárstreymi frá
ríkinu til að jafna halla ríkisfyrirtækja og at-
vinnuvega án samkeppnisgrundvallar met-
upphæðum í fjármálaráðherratíð Rolf Prest-
hus. Flokksþing Verkamannaflokksins leiddi
í Ijós, að á þessu málefnasviði sér forusta
hans nú mesta sóknarmöguleika.
Gro Harlem Brundtland hamraði á því í
stefnuræðu sinni, að hlutverk flokksins væri
nú öðru fremur að gera erfiðleikatíma að
umbótatímum. Þar væri nærtækasta verk-
efnið að efla með öllu móti arðsemi atvinnu-
eftir Magnús
lífsins, virkja kosti samkeppni og framtaks
einstaklinganna í þágu almannahags. Vel-
ferðarþjóðfélaginu verður að breyta, ef það
á að standast, sagði hún. Við verðum að gefa
umræðunni um opinberan rekstur eða
einkarekstur nýja vídd. Látum við blindast af
eigin fortíð, geta athafnir komið út þveröfugt
við tilganginn. Aðrir forustumenn Verka-
mannaflokksins höfðu á orði á flokksþing-
inu, að komin væri sláturtíð fyrir sumar
heilagar kýr.
í viðtali við atvinnulífsblaðið Dagens
Nœringsliv gerir hægri hönd Finns Krist-
ensens iðnaðarráðherra, Per Ö. Grimstad,
grein fyrir, hvað er á döfinni þar á bæ. Ríkis-
geiranum í norsku atvinnulífi verður vægð-
arlaust gert að taka sig á, með arðbæran
rekstur að leiðarljósi. Gert er ráð fyrir að ein-
stök ríkisfyrirtæki verði seld á hlutabréfa-
markaði að öllu eða nokkru leyti. Stjórnend-
ur fyrirtækja verða að starfa eftir rekstrar-
legum sjónarmiðum. Atvinnulíf sem stendur
á eigin fótum getur eitt gert byggðarlögin líf-
vænleg og tryggt atvinnu, segir ráðuneytis-
stjórinn. Félagslega hliðin er verkefni okkar
stjórnmálamanna, segir hann, og það eru
undanbrögð að þykjast velta henni á herðar
þeirra sem eiga að reka fyrirtæki.
Hér er bersýnilega höfð hliðsjón af reynslu
frá Svíþjóð. Þar tóku sósíaldemókratar sig til
fyrir nokkru, undir forustu Olofs heitins
Palme og Kjell Olof Felt, og stokkuðu upp
hríðtapandi fyrirtæki í ríkisrekstri. Sum voru
seld á hlutabréfamarkaði að öllu eða ein-
hverju leyti. Fjármagnið sem þannig fékkst
var notað til að rétta við önnur sem lífvænleg
töldust. Þeim var jafnframt slegið saman
undir sjálfstæðum rekstrarstjórnum hæfustu
manna sem völ var á, og voru margir þeirra
sóttir til einkageirans. Nú er árangurinn að
sýna sig. Á síðasta ári skiluðu öll ríkisfyrir-
tæki í Svíþjóð sem eitthvað kveður að veru-
legum arði. Þau geta því af eigin rammleik
snúið sér að tækniþróun og auknum umsvif-
um til að búa í haginn fyrir framtíðina.
Sýnt er að kratar á Norðurlöndum ætla
ekki að láta sér fallast hendur við verkefni
samtímans, frekar en þeir gerðu fyrr á öld-
inni, þegar árangurinn varð leiðarljós víða
um heim.
38 HELGARPÓSTURINN