Helgarpósturinn - 10.03.1988, Qupperneq 31

Einhversstaðar,
einhverntíma
þegar allt er kyrrt
Síðastliðinn föstudag frumsýndi þriðji bekkur Leiklist-
arskóla íslands barnaleikritið „Með álfum og tröllum"
eftir sænska brúðuleikhúsmanninn Staffan Westerberg.
Leikstjóri verksins, Kári Halldór, segir Westerberg kunn-
an að því að leika í eigin verkum af djúpstæðri tilfinn-
ingu. Hann ku m.a. hafa sett á svið barnaútgáfu af
Draumleik Strindbergs og hlotið lof fyrir. „Með álfum og
tröllum" er að sjálfsögðu ævintýraleikur og fjallar um
kynni stráksins Jóakims af allskyns furðuverkum. Kári
Halldór er maður upptekinn, því auk þess að leikstýra
þriðjubekkingum Leiklistarskólans, þá vinnur hann að
uppsetningú „Endatafls" eftir Beckett fyrir utan kennslu
í Leiklistarskólanum. Það hefur gengið á ýmsu við upp-
færslu þessara tveggja verka. Einn leikenda í barnaleik-
ritinu fótbrotnaði og leikari í Endatafli hætti fyrirvara-
laust. Frumsýningum varð að fresta æ ofaní æ, en nú
virðist bjartara framundan því önnur frumsýningin er af-
staðin slysalaust og Kári Halldór hefur ráðið sig sem leik-
ara í Endatafli. Við spurðum hann hvernig honum þætti
að vera að fara að leika eftir margra ára starf sem leik-
stjóri.
EFTIR ÓLAF ENGILBERTSSON MYND JIM SMART
„Mér líst bara mjög vel á það. Ég
er búinn að vinna sem ieikstjóri
eiginlega alveg síðan ég útskrifaðist
frá Leiklistarskóla Þjóðleikhússins
árið 1972. Það er á margan hátt auð-
veldara að þróa hugmyndir sínar og
vinnuaðferðir sem leikstjóri heldur
en sem leikari. Leikarinn er alltaf
svo háður bæði leikstjóranum og
samleikurum sínum. Þó hef ég nú-
orðið áhuga á því að byrja aftur að
leika. Fyrir 10—15 árum vann ég
mikið á Norðurlöndunum, í Dan-
mörku, Svíþjóð og Finnlandi, bæði
sem leikari og leikstjóri. í Finnlandi
vann ég fyrst og fremst sem leikari,
og tengslin við Finna hafa haidist
hvað best. Það er eitthvað í hugsun-
armáta þeirra og vinnubrögðum
sem hefur haft sterk áhrif á mig og
opnað mér leiðir."
GRÁNUFJELAGIÐ
Sídan vard tiltraunaleikhópurinn
Gránufjelagid til eftir aö þú komst
heim. Hvernig œxlaöist þaö?
„Gránufjelagið varð upphaflega
til úr hópi leikara sem vann með
mér norður á Akureyri ’82 að upp-
færslu á þrem systrum Tsékovs. Þær
vinnuaðferðir sem ég lagði fram og
gengið var útfrá voru hafðar til
grundvallar og samstarfið byggðist
á því að hópurinn hafði áhuga á að
þróa þessar aðferðir. Við fengum til
liðs við okkur aðra leikstjóra og fólk
sem gat leiðbeint og þjálfað á ýms-
um sviðum. Þetta átti fyrst og fremst
að vera leiksmiðja en ekki bara leik-
félag sem setti upp sýningar. Slíkt
hefur gengið erfiðlega því þetta er
jú meira og minna hugsjónastarf og
ekki hægt að reiða sig á það pen-
ingalega. Fáir leyfa sér þann lúxus
að taka þátt í leiksmiðjustarfi þar-
sem öll vinna er í flestum tilfellum
gefin. Laun leikara hafa líka verið
það lág að þeir hafa sjaldnast hætt
sér út í slíkt. Þetta hefur kannski
heldur skánað nú á síðustu mánuð-
um og fólk er aðeins bjartsýnna
núna.
LEIKHÓPARNIR
Nú er frumsýning hjá frjálsum leik-
hópi nánast í hverri viku. Skilar
þetta mikla framboö sér í minni aö-
sókn?
Ég held að fjöldi sýninga skipti
ekki máli. Það er kannski helst í
sambandi við fjölmiðla; ef margar
frumsýningar eru í gangi í einu þá
vill þetta oft renna saman í umfjöli-
un. Fólk tekur þá ekki eins mikið eft-
ir hverju einstöku verki. Annars
held ég að það sé mun betra að
standa í þessu eftir því sem leikhóp-
arnir eru fleiri. Ef hóparnir geta
skapað sér vinnuaðstöðu eða vinnu-
grundvöll og skýrt að einhverju
leyti myndina af því sem þeir leita
að — ég tala ekki um ef þeim tekst
að ná til áhorfenda — þá held ég að
allt leikáhugafólk vilji sem mest af
frjálsum leikhópum. Það er oft talað
um leikhópana einsog þeir séu ein-
hver meinsemd í íslensku leikhús-
lífi, en ég tel að allir hagnist í raun
á tilvist þeirra. Leikhóprnir eru þýð-
ingarmikill hluti af leikhúslifinu en
engin viðbót við það. Þeir eiga sér
orðið merka sögu sem má telja frá
stofnun Grímu, Litla leikfélagsins
eða Alþýðuleikhússins, eftir því
hvernig litið er á málin. Innan leik-
hópanna ríkja önnur lögmál en í
stofnanaleikhúsunum, þar sem það
eru oftast nær einhverjir yfirboðar-
ar sem velja verkin og hóa síðan í
leikara og leikstjóra eftir hendingu.
Leikarar hafa líka bent á það, að um
leið og þeir komast á samning í leik-
húsi þá vita þeir mest lítið hver
framvindan verður. Ef þeir eru hins-
vegar „sjálfstæðir verktakar” er það
þeirra að velja og hafna. Fastráðnir
leikarar sjá yfirleitt bara einhverja
tilkynningu uppi á töflu um að
mæta á samlestur. Svona hefur
þetta verið í mörg ár og leikurum
gefst afar sjaldan ráðrúm tii að bera
fram tillögur eða óskir. Þeir eru bara
ráðnir til að „rækja" sitt hlutverk og
búið mál. Val á leikstjórum er líka
upp og ofan. Ég held að við virkjum
og nýtum sköpunarmátt leikstjóra
okkar mjög illa. Ef við tökum t.d.
Andrés Sigurvinsson, þá valdi
hann sjálfur það verk sem hann setti
upp, Heimkomuna eftir Pinter. Það
var enginn sem kom til hans og
bauð honum að færa verkið upp.
Þegar hann velur þetta tiltekna verk
til uppfærslu, þá hefur hann sem
listamaður einhverja ætlan með því.
Sama má segja um Ingu Bjarnason
hjá Alþýðuleikhúsinu. Leikritavals-
nefnd Þjóðleikhússins fær t.a.m. oft
góðar hugmyndir frá leikstjórum
eða leikurum, en hún fundar ekkert
sérstaklega með þeim um verk-
efnavalið. Þótt þú hafir kannski sem
leikstjóri tvö eða þrjú leikrit í deigl-
unni sem þú vilt færa upp, þá er ekki
þar með sagt að þau verk þyki passa
inn í stefnu leikhússins. Því held ég
að það skipti miklu máli að frjálsu
leikhóparnir fái tækifæri til að þró-
ast sem hluti af leikhúslífinu.
Það fer mikil orka til spillist hjá
leikhópunum, einsog nú er ástatt, í
það að útvega þó ekki sé nema hús-
næði. Það yrði miklu arðbærara fyr-
ir þjóðfélagið ef fjársterk fyrirtæki
og einstaklingar sameinuðust um
leið til að virkja þá orku sem er til
staðar í leikhópunum. Það er bara
slæmur ávani að hugsjónir og betl
skuli svo oft vera látin fylgjast að í
þjóðféiaginu. Mér finnst líka að leik-
listin, hvað verkefnaval snertir, sé
sett á annan bás en aðrar listir. Það
dettur t.d. engum i hug að lesandi
skáldsögu geti valið frásagnarefni
handa skáldinu.”
HÚSNÆÐI
Varöandi húsnœöisskortinn þá
hafa veriö uppiö bollaleggingar um
framtíö gamla lönós eftir aö Leikfé-
lagiö flytur uppí Borgarleikhús.
Helduröu að þaö hús gœti eitthvaö
nýst leikhópunum?
Leigan á Iðnó er svo há að hún
stendur jafnvel Leikfélaginu fyrir
þrifum. En Iðnó gæti komið til með
að þjóna hlutverki sýningarstaðar
fyrir ákveðnar sýningar, en það
kemur aldrei til með að geta þjónað
hlutverki æfingamiðstöðvar. Húsið
er gamalt og þarfnast mikilla lag-
færinga, en að sjálfsögðu er mottóið
alltaf: „Betra er hús en ekki”.
Sumir hafa fariö þá leiö aö setja
verk sín upp íyfirgefnum verksmiðj-
um eöa ööru atvinnuhúsnœöi; Leik-
félag Hverageröis t.d. í saumastofu.
„Já, hér í Reykjavík er eitthvað af
siíku húsnæði. En samt er búið að
kemba Reykjavíkursvæðið ansi vel
— og það er eiginlega ótrúlegt hvað
húsnæði er vel nýtt hér. Ef við tölum
um frystihús t.d. þá eru þetta mikið
til óeinangruð hús og slíkt er erfitt
að eiga við. Yfirleitt er það einkum
tvennt sem gerir margt verksmiðju-
húsnæði á Islandi óhentugt; of lítil
lofthæð og súlur. Það er ekki svo
auðvelt að finna stóran „hreinan"
gólfflöt í dag á viðráðanlegu verði. í
borgum erlendis er þetta víðast
hvar ólíkt; þar standa heilu brugg-
húsin og skipasmíðastöðvarnar
auðar. Hús Isbjarnarins úti á Sel-
tjarnarnesi hefði verið kjörið. Stóri
skálinn, sem Pétur Snæland hf.
keypti, var um 1.600 fermetrar, eng-
in einasta súla og 5—7 metrar til
lofts. En það fyrsta sem Pétur Snæ-
land hf.gerði var að setja milligólf í
húsið og þar með var það ekki leng-
ur nýtanlegt. Okkur vantar slíkt hús-
næði; einangraða skemmu með
„hreinan" gólfflöt og hátt til lofts. í
sambandi við Saumastofuna í
Hveragerði, þá er sú uppfærsla al-
ger undantekning. Þar er um að
ræða ákveðið umhverfi í verkinu og
þá tilvalið að setja það upp í sauma-
stofu — og mjög spennandi. Önnur
verk eru þannig að þú getur ekki
farið inní hvaða húsnæði sem er; þú
þarft að búa til ákveðið umhverfi,
ákveðinn heim. Leikhúsið þarf að
hafa slíkan fastapunkt þar sem hægt
er að breyta aðstæðum. Stofnana-
leikhúsin eru t.d. mjög formföst og
útiloka stundum þann möguleika að
koma með ný sjónarhorn og rýmis-
tilfinningu inn í leikhúsið. Sem
dæmi þá gæti Þjóðleikhúsið hæg-
lega tekið gangsýningu sína á Bíla-
verkstœöi Badda og leigt sér bíla-
verkstæði uppi á Artúnshöfða og
sýnt þar. Þjóðleikhúsið er með
miðasölukerfi sem gerir slíka til-
færslu á sýningum auðvelda. Það
var heldur ekkert mál fyrir Leikfé-
lag Reykjavíkur að taka Leik-
skemmuna í gagnið. Leikfélagið er
rótgróið og þekkt og því ekkert stórt
mál fyrir það. Það er miklu meira
mál fyrir íeikhópana að vera stöð-
ugt að kynna nýtt og nýtt húsnæði.
Númer eitt er einskonar miðstöð
undir æfingar. Þaðan væri svo hægt
að gera út sýningar á tilfallandi
staði."
ENDATAFL
En nú hefur Grdnufjelagið fengið
húsnceöi undir sýningar á Endatafli
og hyggst frumsýna í nœstu viku.
Hefur þaö staðiö lengi til hjá þér aö
fœra þetta verk upp?
„Já, það má segja að þetta hafi
verið að brjótast í mér allar götur frá
því ég var í leiklistarskóla. Þetta
verk hefur eiginlega snert mig mest
af verkum Becketts. Ég hef verið að
skoða það síðustu þrjú árin. Ég frétti
að til stæði að gefa út bók með þýð-
ingum á verkum Becketts, þá setti
ég migstrax í samband viðþýðand-
ann, Árna Ibsen, og spurði hann
hvort Endatafl væri með í bókinni.
Það kom í ljós að s vo var ekki. Ég fór
Kári Halldór í
viötali um
Endatafl og fleira
því á stúfana og innti útgefendurna
eftir hvort þeim þætti ekki góður
leikur að hafa þýðingu á Endatafli í
bókinni þarsem til stæði að setja
verkið á fjalirnar. Jú það var drifið í
að þýða verkið og það var dálítið
skemmtilegt að þýðandinn sagði
mér að Endatafl hefði aldrei verið
meðal sinna uppáhalds Beckett-
verka, en við að þýða verkið
hefði hann séð á því marga nýja
fleti. Sjálfur geri ég mér ekki svo
glögga grein fyrir því hvað upphaf-
lega kveikti áhuga minn á þessu
verki. Ég geri mér hinsvegar betri
grein fyrir því núna þegar ég er að
vinna að uppfærslunni hvað það er
sem ég leita að í verkinu."
Um hvaö fjallar Endatafl?
„Það er alltaf erfitt að útskýra
slíkt í fáum orðum. Það má kannski
finna vissan kjarna, en hann er samt
bundinn upplifun og reynsiu hvers
og eins, þeirri tilfinningu sem þú
hefur á hverjum tíma. Breski leik-
stjórinn Peter Brook fjallar dálítið
um verkið í bók sinni „The Empty
Space". Það má eiginlega segja að
Endatafl sé verk sem fjalli um von-
ina; manneskju sem hefur verið
rænd öllu og á aðeins sjálfa sig eftir.
Slíkar aðstæður kalla óhjákvæmi-
lega á uppgjör manneskjunnar við
sjálfa sig — hún gengur í gegnum
einhverskonar hreinsun. Verkið
fjallar um fjórar manneskjur sem
búa í húsi einhversstaðar, einhvern-
tíma, þegar allt er kyrrt. Það ríkir
alger kyrrstaða og tímaleysi í verk-
inu og lífshreyfingin ekki sú sem við
upplifum dagsdaglega. Það má segja
að þetta sé ferðalag áþekkt því sem
við upplifum í draumi. Verkið leiðir
hugann að því hvernig maður
myndi sjálfur breytast ef allar for-
sendur lífsins tækju stakkaskiptum.
Sennilega myndum við fyllast ótta
og streitast á móti öllum breyting-
um. Beckett fer þá leið að setja
persónur sínar í slíkar uppgjörsað-
stæður og þær verða síðan að leita
leiða útúr sjálfskaparvíti eigin hug-
myndaheims. Sem betur fer reynir
hann ekkert að útskýra kringum-
stæður, en maður finnur fyrir
ákveðnu samskiptamunstri á milli
persónanna. Hver og ein sýnir við-
brögð og sér sjálfa sig í ólíku sam-
hengi við þessar augnablikskring-
umstæður. Leikendur i sýningunni
auk mín eru þau Hjálmar Hjálmars-
son, Rósa Guðný Þórsdóttir og Barði
Guðmundsson. Auk okkar hefur svo
Eggert Ketilsson séð um fram-
kvæmdahlið verksins. Fyrir mér
hefur þetta verk verið að þróast út í
að verða skemmtilegt ferðalag og
fyrst og fremst er þetta verk auðvit-
að grafalvarlegur gamanleikur og
ég vona að okkur muni takast að
koma því til skila og smita áhorfend-
ur af lífsreynslu þar sem eru mikil
átök og sársauki. Slíkt held ég að sé
tvímælalaust af hinu góða. Aðeins
áhætta og sálarháski geta komið því
til leiðar að við vöknum kannski
aðrar manneskjur einn daginn og
segjum „Ég hef lifað; það er eitt-
hvað að gerast í mínu lífi; það er
skemmtilegt, það er spennandi —
þó það sé sárt!" Þetta finnst mér
vanta í okkar umræðu — mér finnst
það ekki vanta inn í okkar upplifun."
HELGARPÓSTURINN 31