Helgarpósturinn - 10.03.1988, Blaðsíða 33

Hver er efinn?
Hamlet Danaprins í Iönó meö hœkkandi sól
Leikfélag Reykjavíkur frumsýnir með vorinu eitt af
stórvirkjum leikbókmenntanna, HAMLET DANAPRINS
eftir William Shakespeare. Þá verða um 25 ár síðan verk-
ið var sýnt í Þjóðleikhúsinu. Leikstjóri er Kjartan
Ragnarsson og Þröstur Leó Gunnarsson fer með hið eftir-
sótta hlutverk Hamlets. íslenskum leikhúsunnendum er
mikill fengur í að fá eitt af stórvirkjum meistara Shake-
speares á íslenskar fjalir. Shakespeare ætti að vera reglu-
legur gestur alls staðar þar sem eitthvað er fitlað við Ieik-
bókmenntir. Það er auðvelt að hafa mörg orð um þetta.
Og óþarft.
Hitt er sýnu erfiðara, að segja eitt-
hvað af viti um verkið og innihald
þess. Það er búið að skrifa svo mikið
um Hamlet Danaprins að uppslátt-
urinn einn myndi fylla símaskrá
Varsjárborgar tvisvar, eins og Jan
Kott Iýsir því. Þetta setur okkur í
þónokkurn vanda. Það er búið að
skrifa og segja allt sem hægt er og
margfaldlega svo, hverju er við að
bæta? Hér er á ferð merkingar-
kreppa nútímamanna frammi fyrir
endurtekningunni. í fljótasta bragði
má segja um verkið að það fjalli um
þrjá piltunga og unga snót. Piltarnir
heita Hamlet, Laertes og Fortinbras,
snótin heitir Ófelía. Þau eru flækt á
undarlegan máta í pólitískt fjöl-
skyldudrama þar sem þrjú þeirra
hljóta að falla. Sá sem eftir lifir mun
að öllum iíkindum verða konungur
Danmerkur.
Hamlet hefur verið færður upp
með ólíkustu áherslur í huga, frá
dýpsta sálfræðidrama til pólitísk-
asta áróðursleikhúss. Verkið rúmar
allt þetta og miklu meir. Texti verks-
ins er svo auðugur að sérhver upp-
færsla verður alltaf fátækari en frá-
gangur Shakespeares býður uppá.
Verkið tekur nærri því sex klukku-
stundir í flutningi í fullri lengd. Allir
leikstjórar Hamlets verða þess
vegna að skera textann að tölu-
verðu leyti niður og geta með því
valið áherslur fyrir sína uppfærslu.
Einmitt þetta gerir Hamlet sérlega
spennandi. Menn geta haft enda-
lausar skoðanir á verkinu, verið
ósammála um grundvallaratriði
jafnt sem smáatriði, líkt og skrifin
sanna. Ekki síst vegna þessa er
Hamlet Shakespeares sígilt verk,
með skírskotanir á mannlegt eðli og
samfélag óháð tíma. Við niður-
skurðinn geta síðan færustu leik-
stjórar auðgað verkið í Ijósi eigin
samtíma og gert það enn kraftmeira
fyrir bragðið. Sá Hamlet sem bráð-
lega birtist á fjölum leikfélagsins
verður því spennandi sköpun um
leið og hann er forvitnileg túlkun á
Shakespeare og auðvitað langt frá
þeirri einu réttu sem ekki er til. Það
verður athyglivert að sjá hvers kon-
ar fjölskyldudrama Kjartan Ragn-
arsson les úr verkinu.
Mér varð strax hugsað til þess
leikara sem segja þyrfti kannski
stærstu orð leikhúsbókmenntanna:
,,Að vera eða ekki að vera...“ Ég
bæði samgleðst honum og vor-
kenni. Sérstaklega vegna endur-
tekningarinnar sem ég nefndi áðan.
Þessi orð hafa heyrst svo oft að þau
hljóma stundum í mínum eyrum líkt
og „hver er tilgangur lífsins". Stund-
um hafa þau merkingu. Það er
spurning um líf og dauða að
Hamlet-túlkanda takist að blása lífi í
þessi orð. Einungis í því ljósi eru þau
eilíf. Annars breytast þau í hverja
aðra klisju og tapast. Merking
þessara frægu orða fjallar einmitt
um þessa togstreitu lífs og dauða.
Shakespeare er ekkert kex.
Þröstur Leó Gunnarsson útskrif-
aðist úr Leiklistarskóla fslands árið
1985 og hefur leikið í kvikmyndinni
Eins og skepnan deyr og sjónvarps-
leikritinu Stalín er ekki hér. Hann
hefur leikið í leikritunum Landi
míns íödur, Svartfugli, Óánœgju-
kórnum, Njálssögu og Degi vonar.
Nú er það Hamlet Danaprins.
Þröstur Leó Gunnarsson: ,,Ég
losna ekkert við að vera smeykur
við þetta hlutverk. Það er svo margt
í þessu sem maður þarf að hugsa
um. Hamlet breytist svo mikið í
verkinu, hann sveiflast á milli allra
mögulegra geðbrigða. Svo er hann
stundum hreinlega að leika."
Þetta er eitt afstœrstu hlutverkum
leikbókmenntanna, finnst þér þú
nœgilega undirbúinn undir þaö?
„Veit maður það nokkurn tíma?
Ég hef ekki velt því mikið fyrir mér.
Þetta er ekki hlutverkið sem ég beið
eftir, ekki neitt draumahlutverk í
mínum augum. Ég tek því sem
hverju öðru verkefni. En ég hef
mikla samúð með Hamlet. Hann er
í skóla þegar faðir hans deyr og
kemur heim í jarðarförina. Þá er
móðir hans tekin saman við föður-
bróðirinn. Þetta þóttu grófustu sifja-
spell, þú gast ekki lagst lægra. Allt
þetta togast á í Hamlet þegar við
bætist að vofa föður hans birtist
honum og tilkynnir að hann hafi
verið drepinn. Hamlet er að reyna
að skilja þetta og gera eitthvað í
málum. Þannig verður hann leik-
soppur atburða."
Sumir segja aö norski prinsinn
Fortinbras eigi stœrri hlut í gangi
mála en oft hefur verid sýnt.
„Fortinbras er líkur Hamlet að því
leyti að hann þvælist mikið í hugs-
unum sínum en kemur sér ekki að
verki. En svo má líka sjá hann sem
fullkomna andstæðu Hamlets.
Fortinbras er þessi ákafi hermaður,
sem Hamlet er alls ekki. í okkar út-
færslu er hann hins vegar að nokkru
leyti tekinn út. Þetta er svo flókið og
margrætt verk, en það gerir Hamlet
einmitt svo skemmtilegan."
Þaö hefur lengi veriö misjafn
skilningur í gangi á því hvort
Hamlet haldi á hauskúpu eöa bók.
Hvaöa bók er þaö í þínum augum
sem Hamlet gœti veriö aö lesa?
„Það eru til þrjár upprunalegar
útgáfur af Hamlet. í einni þeirra
heldur hann á bók, í annarri stendur
hann einn með sjálfum sér hugsi og
við leikum okkur með þessa óvissu.
Á þessum stað í verkinu er hann að
hugleiða sjálfsmorð. Hann veltir því
fyrir sér hvað tekur við eftir dauð-
ann. Um þetta ríkir fullkomin óvissa
og því er dauðinn engin lausn. Hann
er kannski að lesa sig eitthvað til um
þetta..."
Bergman setti Hamlet í leöur-
jakka fyrir tveimur árum í Stokk-
hólmi. Hvernig klæddur kemur
hann til dyranna á Islandi nú?
„Hamlet á mikið erindi á öllum
tímum og þá ekki síður í dag. Verkið
er svo margrætt að það má lesa það
á alia mögulega vegu, jafnt sem
dramatíska ástarsögu og pólitíska
valdabaráttu. Þarna eru líka smáir
einstaklingar á valdi mikilla at-
burða. Við spilurn hins vegar á tíma-
leysi verksins, viljum ekki fastsetja
það í einhverjum ákveðnum tíma,
hvorki nútíð né fortíð. Þannig höld-
um við túlkunarmöguleikum opn-
um fyrir áhorfendur, tímaleysið
undirstrikar einmitt hið sígilda í
Hamlet."
Hefuröu prófaö aö segja stóru
setninguna fyrir framan spegil?
„Nei... Þetta vinnst hægt og bít-
andi á sviðinu. Ég ligg heima í text-
anum og sé svo til hvað gerist þegar
ég er kominn á sviðið."
Jan Kott ræðir heilmikið um það í
bók sinni „Shakespeare samtíma-
maður okkar" (Shakespeare Our
Contemporary) hvernig týpa
Hamlet skyldi vera. Hann þarf að
sýna geðbrigði frá auðmjúkustu
móðurblíðu til grimmustu geðveiki.
Hann hefur gjarna verið leikinn af
eldri leikara en verkið gefur beint til
kynna. Jan Kott myndi vilja sjá
Hamlet lausan við blekkingar,
ástríðufullan og grófan. Ástríður
hans mega vera barnalegar. Hamlet
skyldi vera ungmenni með svipað
aðdráttarafl og James Dean.
FÞ
Strákurinn meö bókina. Þröstur Leó Gunnarsson leikur Hamlet.
TÍMANNA TÁKN
Gerist aldrei neitt
Margt að gerast, fullt í gangi,
heilmikið að ske, nóg að gera, allt
á fullu, alveg á hundrað.
Stemmning, fjör, allt brjálað, allt
geðveikt.
Skítapláss, ekkert að ske,
dauft, alveg steindautt. Drep-
leiðinlegt krummaskuð.
Erlendir blaðamenn hafa oft
spurt mig hvort mér leiðist ekki
á íslandi. Sérstaklega á veturna?
Mér gengur alltaf illa að útskýra
fyrir þeim að hér gerist miklu
meira á veturna en á sumrin og
ég veit að'þeirtrúa mér tæplega
þegarég segi þeim að hérsé allt-
af eitthvað að ske.
Á hinn bóginn flytja margir ís-
lendingar tímabundið til út-
landa, í leit að ró, „til að njóta
þess að vera til". Líf þeirra hér
heima er of hlaðið.
Ég þekki nokkra sem sögðu
þegar þeir fóru héðan að hér
væri allt steindautt. Þeir lentu í
borg af svipaðri stærð og
Reykjavík, dvöldu þar eitt ár eða
tvö og sneru síðan aftur til ís-
lands. Heimkomnir sögðu þeir
að í raun og væri Reykjavík miklu
líflegri á menningarsviðinu. Það
kom þó ekki í veg fyrir að eftir
sex mánuði byrjuðu þeir sama
sönginn aftur: „Hér gerist aldrei
neitt." Það þýðir ekki að þeir hafi
verið sjálfum sér ósamkvæmir,
allt er þetta tilfinningamál. At-
buröur er ekki atburður nema
hann komi manni við. Laugar-
dagskvöld getur ýmist verið allt-
of langt eða alltof stutt, hvort
heldur maður er á Hofsósi eða í
Hollywood.
Margt að gerast... ekkert að
ske...
Við ruglum reyndar saman
ólíkum hugtökum. Þegar við
segjum að ekkert gerist meinum
við þá atburðaleysi eða við-
burðaleysi, athafnaleysi eða að-
gerðaleysi? Eða einfaldlega það
að það sé engin stemmning og
vanti allt fjörið?
Eitt er víst, að ísland skortir til-
finnanlega morð. Sjónvarps-
áhorfendur verða sjálfsagt vitni
að tíu sinnum fleiri morðum á
viku hverri en framin eru á ís-
landi á tíu árum.
Stjórnmálalífið er heldur ekki
mjög viðburðaríkt. Árum saman
les maður í blöðunum að ríkis-
stjórnin sé að syngja sitt síðasta.
Því miður eru þær margar hverj-
ar alltof langlífar. Það eru til hjón
sem halda saman barnanna
vegna en hvers vegna gera sam-
steypustjórnir það? íslenskir
stjórnmálamenn eru þekktir ein-
staklingar en ekki andlitslaus
tákn valdsins. Þannig verður
minnsta atvik hér jafnspennandi
og pólitísk átök erlendis.
Óstöðugt efnahagslíf kemur í
stað atburða. ímyndum okkur ís-
land án verðbólgu: Allir dræpust
úr leiðindum. Þriggja vikna verk-
falli í Svíþjóð lauk nýlega með
1% verðhækkun. Vinnudeilur
eru litríkari á íslandi og óútreikn-
anlegri, sem sagt meira spenn-
andi.
Jöfnun gerir það að verkum
að lífið er ósköp álíka skemmti-
legt alls staðar... eða þolandi. Þar
sem veðráttan eða landshættir
hamla ferðafrelsi fólksins er fé-
lagslífið í blóma. Þar sem menn-
ingar- og afþreyingartilboð eru
mjög fjölbreytt er félagslífið fá-
breytt. Skortur á atburðum
skapar þörf fyrir afþreyingu.
Skortur á afþreyingu skapar hins
vegar þörf fyrir félagslíf. Þannig
að það er alltaf þó nokkuð að
gerast.
Gérard Lemarquis
HELGARPÓSTURINN 33