Helgarpósturinn - 02.11.1995, Blaðsíða 22

22
FIMMTUDAGUR 2. NÓVEMBER 1995
Agúst Einarsson er þingmaður Þjóðvaka á Reykjanesi, yfirvegaður og þenkjandi prófessor í hagfræði. Karl Th. Birgisson varð þess vegna
undrandi þegar hann lýsti yfir:
Eru ekki öll merki uppi um
það, að Þjóðvaki sé að
fara sömu leið og t.d.
Bandalag jafnaðarmanna,
Borgaraflokkurinn og önnur
sprengiframboð? Er spilið ekki
búið?
„Nei. Ég held að aðstæðurn-
ar séu töluvert öðruvísi núna.
Klofningsframboð undanfarna
áratugi hafa flest verið á
vinstri hlið stjórnmálanna, í
umhverfi jafnaðarstefnunnar.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur
aídrei klofnað alvarlega, fyrir
utan Borgaraflokkinn, sem
stóð stutt við og hafði engin
áhrif inn í Sjálfstæðisflokkinn.
Framsóknarflokkurinn hefur
ekki klofnað síðan á fyrri helm-
ingi aldarinnar.
Það sem er eftirtektarvert
við klofning á vinstri væng er,
að jafnvel þótt flokkar hafi
horfið, þá hafa áhrif þeirra ver-
ið mjög mikil. Dæmi um það
eru Samtök frjálslyndra og
vinstrimanna; þar voru sterkir
einstaklingar sem gengu svo til
liðs við aðra flokka og ný hugs-
un þeirra hafði áhrif bæði inn-
an Alþýðubandalags og Al-
þýðuflokks.
Það sama gerðist með
Bandaiag jafnaðarmanna. Hug-
myndafræði þess, sem tengd-
ist pólitískt frjórri hugsun Vil-
mundar Gylfasonar, hefur
haft geysilega mikil áhrif tíu og
fimmtán árum seinna. Mái,
sem þar voru rædd ítarlega á
sínum tíma, til dæmis frjálst
fiskverð, þykir nú sjálfsagður
hlutur. Það þótti mjög bylting-
arkennt þegar Vilmundur tal-
aði fyrir því. Nú er uppstokkun
á vinnumarkaði, vinnustaða-
samningar og annað sem var
áberandi í hans málflutningi er
nú aftur alvarlega til umræðu.
Það er hægt að telja fleira. Enn
skilgreina menn sig í Alþýðu-
flokknum sem Bandalags-
menn, þótt tíu ár séu síðan það
leið undir lok.
Staða í skoðanakönnunum
er þess vegna mjög slæmur
mælikvarði á líftíma stjórn-
málaflokka. Spurningin er
miklu fremur: á Þjóðvaki og
hugmyndafræði hans eitthvert
erindi? Er hægt að berjast fyrir
stefnumálunum með þessum
fjögurra manna þingflokki og
ná þau fótfestu innan annarra
flokka? Það markar miklu frem-
ur líftíma hreyfingarinnar.
Þjóðvaki er fyrst og fremst
stofnaður til að brjóta upp
flokkakerfið. Fólk var búið að
fá nóg af því sem var að gerast
innan Alþýðuflokks og Alþýðu-
bandalags. Fólk kom líka frá
Framsóknarflokknum og jafn-
vel Sjálfstæðisflokknum. Það
var búið að fá nóg af núverandi
flokkakerfi. Það vildi gera at-
lögu að því með þessum hætti
og mér finnst tilraunin hafa
heppnazt.
Niðurstaða kosninganna er
bezta ríkisstjórn sem hreyfing
jafnaðarmanna gat fengið. Ef
Þjóðvaki hefði ekki komið til,
þá hefði setið hér ríkisstjórn
Sjálfstæðisflokks með annað-
hvort Alþýðuflokki eða Al-
þýðubandalagi. Það hefði ekki
sícilað neinu í þeirri stóru
draumsýn sem er breiður
flokkur jafnaðarmanna á ís-
landi. Það er markmiðið. Að
því leyti er þetta draumaríkis-
stjórnin."
Þjóðvaki var þó ekki stofnað-
ur til þess að núverandi ríkis-
stjöm yrði til?
„Nei, það er rétt, en án stofn-
unar Þjóðvaka hefði hún ekki
orðið til. Markmiðið með Þjóð-
vaka er að búa til sams konar
hreyfingu jafnaðarmanna og er
i nágrannalöndunum, 30-40
prósenta jafnaðarmannaflokk.
Með því að þessi ríkisstjórn
var mynduð fór Framsóknar-
flokkurinn, þvert á það sem
hann hefur oft sagt, alveg upp
að hliðinni á Sjálfstæðisflokkn-
„Sjálfstœðisflokkurinn
hefur engar pólitískar
hugsjónir. “
um. Framsóknarflokkurinn
vann góðan kosningasigur og
hefði getað iátið það endur-
speglast betur í stefnu stjórn-
arinnar og skiptingu ráðu-
neyta, en hann gerði það ekki.
Núverandi ríkisstjórn er alger
andstæðingur sjónarmiða fé-
lagshyggju- og jafnaðarmanna
eins þau eru skilgreind í evr-
ópsku samhengi.
Þessi staða er alveg ný. Allir
flokkarnir fjórir, sem eiga sér
þennan draum, eru í stjórnar-
andstöðu. Alþýðubandalag og
Alþýðuflokkur hafa lengi talað
um hann, Þjóðvaki var beinlín-
is stofnaður til að vinna að
honum og Kvennalistinn, þótt
hans sjónarhorn sé annað, á
vitanlega heima í þessu um-
hverfi stjórnmálanna. Þetta er
árangurinn sem Þjóðvaki náði.
Ef þetta hefði ekki gerzt sæti
hér hefðbundin ríkisstjórn og
staða Sjálfstæðisflokksins væri
áfram gulltryggð.
Við, sem viljum þennan
stóra flokk, þurfum að sann-
færa lág- og millitekjufólk, sem
kýs Sjálfstæðisflokkinn, um að
hagsmunum þess sé betur
borgið með því að styðja
hreyfingu jafnaðar og félags-
hyggju. Það má ekki gleyma
því að samkvæmt kosningatöl-
um er Sjálfstæðisflokkurinn
einn stærsti verkalýðsflokkur-
inn á íslandi. Það er hin stóra
mótsögn í íslenzkum stjórn-
málum, hið mikla fylgi Sjálf-
stæðisflokksins. Honum hefur
tekizt að feta bil beggja sem
breiður miðjuflokkur, haft rót-
gróna afstöðu í utanríkismál-
um — sem hefur verið ákveðin
kjölfesta í stefnu hans — en
fyrst og fremst verið
pragmatískur flokkur, flokkur
fjöldans og valdsins. Þetta hef-
ur honum tekizt alveg snilldar-
lega og fengið til liðs við sig
kjósendur úr öllum stéttum
þjóðfélagsins.
En ef það er skoðað hvernig
Sjálfstæðisflokkurinn hefur
beitt þessu valdi sínu, þá tekur
hann aldrei afstöðu gegn fjár-
magnseigendum, gegn fyrir-
tækjum og þeim sem betur
mega sín. I framkvæmd á
stefnu sinni er hann hefðbund-
inn íhaldsflokkur — hann er
fyrst og fremst að gæta ákveð-
inna hagsmuna. Hins vegar er
kjörfylgi hans miklu meira en
svarar til þessara hagsmuna.
Þessa mótsögn erum við að
reyna að draga upp og ef það
tekst, þá höfum við von til að
þessi breiðfylking, sem talað
er um, skili einhverjum
árangri.
Ef tækist að koma saman
breiðfylkingu þessara fjögurra
flokka yrði kjörfylgi slíkrar
hreyfingar að vera meira en
þeirra samanlagt. Það er lög-
málið um að tveir plús tveir
séu fimm. Hvaðan fáum við
þetta fylgi? Frá mörgu fólki
sem hefur kosið til dæmis
Framsóknarflokkinn, sem hef-
ur söguleg tengsl við slíka
hreyfingu. Framsóknarflokkur-
inn hefur núna fyrst og fremst
skapað sér stöðu sem mið-
flokkur sem einbeitir sér að
því að byggja upp valdastöðu
sína og halda henni. Honum
hefur gengið það alveg prýði-
lega, enda búinn að vera meira
og minna við völd í aldarfjórð-
ung.
Hins vegar, ef okkur tekst að
yfirbuga glundroðakenningu
Sjálfstæðisflokksins, sem hefur
nýtzt honum vel, þá er ég
sannfærður um að við getum
fengið mikið af fylgi hans.
Þannig sé ég þessa breiðu
hreyfingu fyrir mér: evrópskt
munstur, þar sem er stór jafn-
aðarmannaflokkur, lítill flokk-
„Ef sameiningin tekst
ekki sitjum við langt
fram á nœstu ölá með
vonlausa pólitfk. “
ur vinstra megin við hann, sem
einnig gæti gerzt hér, einhvers
konar miðflokkur og loks
frjálshyggjuflokkur sem hefði
ekki nándar nærri þá sterku
stöðu sem Sjálfstæðisflokkur-
inn hefur nú.“
Þetta tókst ‘68 og ‘94
Aftur að lífslíkum Þjóðvaka
og áhrifum stefnumála. Ef fólk
vœri spurt úti á götu um helztu
stefnumál flokksins, hvað að-
skilur hann frá öðrum, er hœtt
við að lítiðyrði um svör. Þú ert í
raun að segja, efég skil þig rétt,
að stærsta stefnumál Þjóðvaka
sé að sameina jafnaðarmenn?
„Já, það er aðalmarkmiðið.
Að búa til stærri hreyfingu á
þessum væng stjórnmálanna.
Okkar markmið er að leiða
þennan hóp að sama borði. Ef
það tekst ekki, einhverra hluta
vegna, þá gerum við ráð fyrir
að halda okkar striki og bjóða
fram aftur.“
Á hvaða forsendum, ef sam-
einingin misheppnast?
„Til að sækja endurnýjað
umboð fyrir stefnu okkar, sem
er ólík stefnu Aiþýðuflokks og
Alþýðubandalags að sumu
leyti, að sumu leyti ekki. Þessir
flokkar eru greinar af sama
meiði. Ef við færðum alla þessa
einstaklinga út til Evrópu,
þingmennina og baklandið í
flokkunum, hvaða flokk myndu
þeir kjósa þar? Þeir myndu
meira og minna tilheyra sama
flokknum, jafnaðarmanna-
flokki. Að vísu yrðu skiptar
skoðanir innan flokksins, en
það er það líka í þessum stóru
flokkum í Evrópu. Það er mikil
breidd í stóru jafnaðarmanna-
flokkunum alls staðar í Evr-
ópu.
Einstökum flokkum hefur
mistekizt að mynda þessa
breiðfylkingu. Bæði Alþýðu-
flokkur og Alþýðubandalag
hafa reynt það, en það er ein-
hver hindrun sem menn kom-
ast ekki yfir. Lengst varð kom-
izt 1978, þá reyndar í tvennu
lagi, þegar báðar hreyfingarn-
ar fengu yfir tuttugu prósent
atkvæða, en þær báru ekki
gæfu til að geta unnið saman.
Eina leiðin til að gera þetta
er í einhvers konar samstarfi
eða sameiningu. Sú hugsun
gekk upp í Reykjavíkurlistan-
um, þar sem menn neyddust
til samstarfs ef þeir vildu ekki
láta Sjálfstæðisflokkinn vinna
borgina eina ferðina enn. Við
höfum þess vegna séð, að þeg-
ar kjósandanum býðst þessi
kostur, þessir tveir pólar, þá
höfum við meirihluta. Það
sýndi sig með R- listanum. Það
sýndi sig líka í forsetakosning-
unum 1968, þar sem mynduð-
ust þessir sömu pólar.
Þessi skýru skil hafa bara
orðið svo sárasjaldan.“
A-flokkarnir komast
ekki lengra
En þú, hœgri kratinn, frjáls-
lyndi jafnaðarmaðurinn eða
hvað það er kallað, hvaða er-
indi átt þú íflokk með Hjörleifi
Guttormssyni?
„Ég tel mig vera jafnaðar-
mann í evrópskum skilningi
orðsins. Ég er frjálslyndur,
sem er ekkert skammaryrði
um jafnaðarmann. Nútímajafn-
aðarmaður hugsar sem mark-
aðsbúskapsmaður, þ.e. að
markaðslögmálin séu líklegust
til að ná mestum ávinningi í að
nýta framleiðsluþætti þjóðfé-
lagsins. Það er langt síðan jafn-
aðarmenn urðu sammála um
þetta, þótt við séum svolítið
eftir á hérna á íslandi og það
eimi svolítið eftir af forsjár-