Helgarpósturinn - 02.11.1995, Síða 10

10
RMIVmJDAGUR 2. NÓVEMBER1995
ma
Útgefandi: Miðill hf.
Framkvæmdastjóri: Þorbjörn Tjörvi Stefánsson
Ritsyóri: Karl Th. Birgisson
Ritstjórnarfulltrúar: Guðrún Kristjánsdóttir
Stefán Hrafn Hagalín
Auglýsingastjóri: Örn ísleifsson
Setning og umbrot: Helgarpósturinn
Filmuvinnsla og prentun: Prentsmiðjan Oddi hf.
Verndaður
vinnustaður
Skýrsla Ríkisendurskoðunar um Ríkisútvarpið er
áfellisdómur um yfirstjórn þess. Meginniður-
staðan, sem lesa má út úr skýrslunni, er að þrátt fyr-
ir árlega milljarða króna í lögboðnum afnotagjöldum
og þrátt fyrir milljarða fjárfestingar hefur Ríkisút-
varpinu enn ekki tekizt að ná markmiðum sem því
eru sett með lögum.
Menntamálaráðherra og útvarpsstjóra er í lófa lag-
ið að gera þær tillögur Ríkisendurskoðunar að sín-
um, sem þeim lízt vel á. Vandinn er hins vegar sá, ef
marka má söguna, að þeir komast ekki upp með að
gera alvörubreytingar nema í hörðum, opinberum
slag við þá sem fyrir innan sitja og verja sínar prívat-
þúfur með kjafti og klóm.
Þegar stjórnir fjölmiðla í einkaeigu ákveða breyt-
ingar í rekstri er þeim hrint í framkvæmd. Þegar
imprað er á breytingum hjá Ríkisútvarpinu rísa hins
vegar starfsmenn upp á afturlappirnar og búast til
varnar. Þeim hefur verið talin trú um í gegnum árin
að þeir, en ekki yfirmennirnir, hafi ákveðinn ráðstöf-
unarrétt yfir stofnuninni. Þar gætir þess algenga rík-
isstarfsmannaviðhorfs, að stofnunin sé til starfs-
mannanna vegna og atvinnuöryggis þeirra, ekki fyrir
skattgreiðendur og umboðsmenn þeirra. í saman-
burði við aðra fjölmiðla er Ríkisútvarpið, stærsti fjöl-
miðillinn, nefnilega verndaður vinnustaður.
Menntamálaráðherra er treystandi til að taka af
skarið um breytingar hjá Ríkisútvarpinu. Honum eru
hins vegar þær skorður settar, að yfirmenn stofnun-
arinnar njóta einskis trausts, hvorki meðal almenn-
ings né starfsmanna, og eru ekki til mikilla afreka lík-
legir. Því er hætt við að allar tilraunir til breytinga
breytist í pólitískan hráskinnaleik og raunar óumflýj-
anlegt ef ráðherra sjálfur þarf að standa í fremstu
víglínu.
Það er út af fyrir sig merkilegt að í skýrslu Ríkis-
endurskoðunar er að finna fyrstu heildstæðu tillög-
urnar um hvernig bezt er að reka Ríkisútvarpið.
Nefnd eftir nefnd hefur verið skipuð til að fjalla um
einstaka þætti rekstrarins og stjórnmálaflokkar hafa
árum saman tekizt á um stofnunina, en enginn hefur
lagt fram skipulegar hugmyndir um hverju ætti að
breyta og af hverju. Skýrsla Ríkisendurskoðunar er
raunar að þessu leyti í samræmi við fyrri stjórnsýslu-
úttektir hennar, þar sem yfirleitt er umyrðalaust
komizt að kjarna máls. Stofnunin sú hefur fyrir löngu
sannað að henni er treystandi fyrir auknum verkefn-
um og ábyrgð sem henni eru falin.
En þessi staðreynd segir líka sitt um getuleysi
stjórnmálaflokka til að marka skýra stefnu í tiltekn-
um málum. Það gildir ekki aðeins um Ríkisútvarpið,
heldur ótal aðrar stofnanir sem skipta skattgreið-
endur miklu máli. Það er enn eitt vopnið í höndum
þeirra sem berjast gegn breytingum í vörn fyrir eigin
sérhagsmuni.
Helgarpósturinn
Vesturgötu 2
101 Reykjavík
Sími: 552-2211 Bréfasími: 552-2311
Bein númer: Ritstjórn: 5524666, símbréf: 552-2243,
fréttaskotið: 552-1900, tæknideild: 5524777,
auglýsingadeild: 5524888, símboði: 84-63332,
símbréf: 552-2241, dreifing: 5524999.
Áskrift kostar kr. 800 á mánuði ef greitt er með
greiðslukorti, en kr. 900 annars.
Aðferð
„Á Spáni er mönnum umbunað fyrir að leggja sig fram,
meðan örorkukerfið okkar refsar fyrir sjálfsbjargarvið-
leitni til að tryggja skipulega fátækt. “
Eg var í heimsókn hjá ONCE,
spænsku blindrasamtökun-
um. Sú var athyglisverð. Úrræði
Spánverja í málefnum blindra
eru um margt sérstæð og aðferð
þeirra vekur spurningar um að-
Stjórnmál
H;
ferðir okkar, ekki bara í málefn-
um blindra, heldur velferðarpól-
itík yfirleitt.
Á Spáni mætti nánast kalla for-
réttindi að vera blindur. Að-
staða þeirra, bæði félagsleg,
menningarleg, pólitísk og efna-
hagsleg, er svo sterk. Þó eru
Spánverjar ekki taldir til leið-
andi velferðarríkja. Það sem
meira er, þeir hafa ekkert vel-
ferðarkerfi byggt upp fyrir
blinda.
Spánverjar leystu einfaldlega
þetta samfélagslega verkefni fyr-
ir mörgum áratugum. Þeir fengu
samtökum blindra leyfi til
rekstrar peningahappdrættis,
gegn því að þau bæru ábyrgð á
og kostuðu málaflokkinn. Skýr,
einföld og varanleg iausn á al-
þekktu samfélagslegu verkefni.
Samfélagssáttmáli eins og hann
gerist gegnsæjastur. Til að bæta
ykkur þau tækifæri sem þið farið
á mis við fáið þið lotterí. Slíkar
lausnir voru raunar algengar eft-
ir heimsstyrjöldina eins og
einkaleyfi fatlaðra til rekstrar
tóbaksbúða er ágætt dæmi um.
Það er fróðlegt nú, þegar þetta
fyrirkomulag annars vegar og
okkar velferðarkerfi hins vegar
hafa þróast, að bera aðferðirnar
saman. Á Spáni vinnur meira en
helmingur blindra, eða 21.000
manns, við sölu happdrættis-
miða. Þeir ráða þriðjungi mark-
aðarins og selja 16-20 milljónir
miða á dag. Laun sölumannsins
eru langtum hærri en örorku-
bæturnar okkar. En það sem
meira er, honum er umbunað
fyrir að leggja sig fram, meðan
örorkukerfið okkar refsar fyrir
sjálfsbjargarviðleitni til að
tryggja skipulega fátækt. Þar
hafa menn opnað leið fyrir þegn-
ana til sjálfsbjargar. Hér höfum
við reist ofvaxið musteri skrif-
ræðis þangað sem þegnarnir
skulu ieita sér ölmusu. A Spáni
fá menn vinnu. Hér kemurðu
með staðfest afrit af skattskýrsl-
unni þinni og biður Stóra bróður
um framfærslu. Og þegar hann
hefur kynnt sér hjúskaparstöðu
þína, eignir og skuldir, starfsferil
og laun, trúfélag og ómegð,
ákveður hann fyrir þig.
Hitt, sem er sérstaklega at-
hyglisvert, er lýðræðið. Aðferð á
borð við þá spænsku er nefni-
lega um leið aðferð beins lýð-
ræðis. Hér getur maður, fræði-
lega, haft áhrif á hverjir kosnir
eru á þing og þá kannski hver
verður ráðherra þinna mála og í
stjórn þinna stofnana. En bein
áhrif þín eru þó lítil sem engin. í
spænsku blindrasamtökunum
kjósa félagsmenn hins vegar
beint sínar stjórnir og ráð sem
fara eiga með þeirra mál. Og
þær sömu stjórnir og ráð þurfa
að standa umbjóðendunum
beint reikningsskil. Þannig virð-
ist aðferð af þessu tagi auka í
senn lýðræði og valddreifingu.
Og mér er næst að halda að
einmitt lýðræðið sé orsök þess
að stjórn þessa málaflokks er
með allt öðrum hætti á Spáni en
t.d. á Norðurlöndum. Skrifræðis-
velferðin hefur nefnilega til-
hneigingu til að ala af sér stéttir
sem þrífast á velferðarskrifræð-
inu. Það eru þeir sem reka vel-
ferðina, umboðsmennirnir. Oft
fyrirtaks fólk sem komið hefur
miklu til leiðar. En þó er ekki
alltaf ljóst hvort vegur þyngra,
hagsmunir þessara umboðs-
manna eða umbjóðendanna.
Það var þess vegna sérlega
ánægjulegt að sjá að þar sem
blindir sjálfir ráða því hverjir
reka stofnanirnar velja þeir
blinda. Forstjóri öryggisprent-
smiðjunnar, sölustjóri happ-
drættisins, framkvæmdastjóri
ferðaskrifstofunnar, skólastjór-
inn, allir eru þeir blindir. Og þeg-
ar þeir keyptu stærstu einka-
sjónvarpsstöð á Spáni gerðu
þeir mann, sem hefur verið
blindur frá fæðingu og aldrei
séð sjónvarp, að sjónvarps-
stjóra. Þannig virðist aðferðin
ekki aðeins auka bein áhrif fólks-
ins heldur draga úr sérfræðinga-
valdinu.
ísland er lítið samfélag. Hér á
að vera auðvelt að hafa yfirsýn.
Við höfum ekki sömu þörf fyrir
ofvaxið bákn og firringu þess og
tugmilljónasamfélög. Sú sér-
staða gefur okkur færi á að leita
einfaldra og skiljanlegra lausna
á samfélagslegum verkefnum.
Þau færi eru miklu eftirsóknar-
verðari en hitt að krukka sífellt
með niðurskurðarhnífnum í
sjálfvirkan ofvöxt skrifræðis.
Höfundur er framkvæmdastjórí
Blindrafélagsins.
Palladómur
Kona og alþýða
Alþýðubandalagið er stjórn-
málaflokkur sem á íslands-
met í formennsku. Þingflokkur
hans hefur nú innanbúðar
hvorki meira né minna en fjóra
formenn, þrjá fyrrverandi og
einn núverandi. Að auki er
þarna einn fyrrverandi varafor-
maður sem ætlaði að verða for-
maður en fékk það ekki fyrir
flokkssystkinum sínum. Þing-
menn Alþýðubandalagsins eru
samanlagt níu. Af þeim eru fimm
sem hafa í einn tíma eða annan
verið ráðherrar. Þetta eru þung-
ir menn, þungáviktarmenn eins
og það heitir á fagmáli stjórn-
málaskýrenda, þeim verður ekki
mjakað auðveldlega þótt flestir
hafi þeir reyndar horfið inn til
anna sinna, eins og þar stendur:
Einn til að skrifa bók þar sem
hann telur sig vera að hugsa pól-
itíkina sína upp á nýtt, annar til
að skrifa leikrit og rækta með
sér milt menningaryfirbragð, sá
þriðji til að veita ráðgjöf um al-
þjóðapólitík.
Að auki er einn þingmaður Al-
þýðubandalagsins í rauninni
óháður, eða telur sig hafa verið
kosinn sem slíkur og siglir undir
því flagginu. Annar hefur verið
til vandræða síðustu fimmtán
árin vegna þess hversu hann er
úr takt við allar breytingar í
þjóðfélaginu, nútímann og allan
raunveruleika. Eftir sitja tveir
óbreyttir og í hæsta máta venju-
legir þingmenn sem Margrét Frí-
mannsdóttir, nýkjörinn formað-
ur Alþýðubandalagsins, fær að
hafa lögsögu yfir. Þessa halarófu
þarf hún að leiða á eftir sér inn í
nýja tíma.
Eftir á að hyggja var Margrét
Frímannsdóttir raunar eina
manneskjan sem gat orðið for-
maður Alþýðubandalagsins og
sú eina sem kom til greina. Hinir
eru eiginlega allir stikkfrí, ekki
aðeins frá formennsku heldur í
raun frá allri pólitík, svona hver
á sinn hátt — sumir af því þeir
eru svo vanir, sumir af því þeir
eiga svona mikla fortíð, sumir af
því þeir eru ekki eins og fólk er
flest.
Margrét var semsé ekki kosin
af því hún hefði svona miklar
hugmyndir eða svona góða pól-
itík; í raun hefur ekki frést af því
að hún hafi neina pólitík fyrir ut-
an að hafa ekki verið formaður
áður og vera ekki marin og blá
úr langvinnum stjórnmálaslag.
Hún hefur ekki gert neitt annað
en að rifja upp gömlu stefnumál-
„Margrét var ekki kosin afþví hún hefði svona miklar
hugmynáir eða svona góða pólitík; í raun hefur ekki
frést afþví að hún hafi neina pólitík fyrir utan að hafa
ekki verið formaður áður. “
in sem núorðið eru eins og dauft
bergmál úr fortíðinni. Það er
ekki hægt að draga í efa að hún
er ágæt kona og vel kynnt og Al-
þýðubandalagsmenn stæra sig
af því að hafa valið konu til for-
manns fyrstir flokka og það
konu sem er komin beint af
frystihúsgólfinu. Margrét er
semsé hvort tveggja kona og al-
þýða og það þykir Alþýðubanda-
laginu gott. En það má mikið
breytast ef hún hefur upp á eitt-
hvað annað að bjóða í pólitík.