Helgarpósturinn - 02.11.1995, Page 12

mmm
RMMTUDAGUR 2. NÓVEMBER1995
Umtalaðasta og umdeildasta kona á íslandi í dag er Súsanna Svavarsdóttir. Guðrún Kristjánsdóttir veltir því fyrir sér hvort Súsanna sé
sönn kvenhetja eða dægurfluga sem fjölmiðlar hafa skapað.
Kisulóran
Súsanna Svavars
Snörp viðbrögð hafa orðið
við nýjustu bók Súsönnu Svav-
arsdóttur, Skuggum vögguvís-
unnar, sem hefur að geyma níu
samfarasögur, eins og einn
gagnrýnandinn orðar það. Líkt
og þegar Hrafn Gunnlaugsson
gerði í því að hrekkja landa
sína með því að fara út fyrir
viðtekin siðferðismörk eru
þegar farin að streyma inn les-
endabréf og hefur eitt þeirra
birst undir fyrirsögninni „Sora-
sögur Súsönnu“. Þar heldur
lesandinn því fram að Skuggar
vögguvísunnar séu ekkert ann-
að en rakið klám og skilur ekk-
ert í því hversu fróð konan er
um neðanjarðarheim öfug-
ugga.
Bókin Skuggahliðar vöggu-
vísunnar hefur hingað til verið
kynnt sem erótískt smásagna-
safn og víst er að mörkin á
milli erótíkur og kláms eru svo
ógreinileg að spurningin snýst
miklu fremur um það hvernig
hver og einn er innstilltur. Víst
er að jákvæðir lesendur láta
sjaldnast í sér heyra í lesenda-
dálkunum, en það gera hinir
jákvæðu gagnrýnendur ef svo
ber undir. Þrír ritdómar hafa
þegar birst um Skugga vöggu-
vísunnar; í Tímanum, Morgun-
blaðinu og nú síðast Alþýðu-
blaðinu. Enginn af þeim er
neitt ofurjákvæður. Ekki einu
sinni Morgunblaðsdómurinn,
sem þó er sýnu mildastur.
Verstu útreiðina fær bók
Súsönnu í Alþýðublaðinu í
gær. Kolbrúnu Bergþórsdótt-
ur, bókmenntagagnrýnanda
blaðsins, finnst bókin höfundi
sínum til lítils sóma og bendir
á að hinn virti skeleggi leikhús-
gagnrýnandi Kenneth Tynan
hafi eitt sinn sagt að gagnrýn-
andi væri maður sem þekkti
veginn en hefði aldrei lært að
aka. Hún skilur ekki af hverju
íslenskir gagnrýnendur halda
ekki kyrru fyrir í hlutverki um-
ferðarlögreglu í stað þess að
senda frá sér skáldverk og
verða þannig einungis til þess
að keyra út af, velta bílnum og
gjöreyðileggja hann. En þetta
er bara skoðun einnar mann-
eskju, líkt og Súsanna leit á
skrif sín sem leikhúsgagnrýn-
anda.
„Það að vaða úr því að vera
einn umdeildasti gagnrýnandi
landsins í að skrifa bók lýsir
ákveðinni fífldirfsku. En hún
getur alltaf sagt sem svo: Ég
mátti svo sem búast við nei-
kvæðri gagnrýni. Það er verið
að ná sér niðri á mér.“ Þetta
voru orð þekkts leikhúsmanns
sem HP náði tali af. Þessi sami
maður bendir jafnframt á að
eitt af slæmum einkennum fjöl-
miðlaaldar sé að taka viljann
endalaust fyrir verkið. Þannig
hafi Súsanna orðið fjöimiðla-
stjarna en hefði í mesta lagi
orðið þekkt í sveitinni í gamla
daga.
Þessi stóru orð hafa þó ekk-
ert með það að gera að flest-
um líkar vel við þá kraftmiklu
manneskju sem Súsanna virð-
ist hafa að geyma, og sumir,
sérstaklega konur, sjá hana
sem mikla kvenhetju.
Súsanna og leikhúsið
Súsanna varð fræg á einni
nóttu þegar hún hóf að starfa
sem leiklistargagnrýnandi
Morgunblaðsins. Þrátt fyrir að
verða fljótt afar umtöluð og
umdeild — reyndar eins og
flestir hispurslausir gagnrýn-
endur um dagana — sveipaði
hún starfið strax miklum
ljóma, eða glamúr, eins og ein-
hver sagði. Hún varð enda ekki
eingöngu áberandi fyrir skoð-
anir sínar heldur líka sem kyn-
vera.
Sem leiklistargagnrýnandi
lenti Súsanna í eftirminnileg-
ustu ritdeilunum við þá Odd
Björnsson leikskáld vegna
gagnrýni á „Þrettándu kross-
ferðinni“ og Karl Ágúst Úlfs-
son sem fulltrúa Spaugstofu-
gengisins í kjölfar dóms um
sýninguna „Orfá sæti laus“.
Ritdeilurnar urðu mun fleiri.
„Enginn veit hvað átt hefur
fyrr en misst hefur,“ segir virt-
ur leikhúsmaður og leikstjóri
hjá Þjóðleikhúsinu. „Margir
eru þegar farnir að sakna hit-
ans í kringum Súsönnu en ekki
allir; það skiptir máli hvar
svipan hefur smollið. Mín
skoðun og margra annarra er
samt sú að Súsanna hafi inn-
sæi, sem er meira en sagt
verður um þá flatneskjugagn-
rýnendur sem nú starfa á
Morgunblaðinu, að ekki sé tal-
að um þau skrif sem koma frá
eiginkonu Dagblaðsins. Þótt
sveiflurnar í Súsönnu séu öfga-
kenndar; ýmist lof og dýrð eða
alger pirringur, var maður oft
sammála henni, vegna þess
hve vel hún skynjar og af
miklu innsæi karaktervinnu
leikarans.“
Ekki eru allir samþykkir því
að Súsanna sé endilega góður
gagnrýnandi. Mörgum þykir
hún grunnfær og reyndar fljót-
fær einnig. „Hún er ekkert til-
takanlega „intellektúal“ eða
vel að sér um leiklist og gagn-
rýni hennar ristir ekki mjög
djúpt,“ sagði karl úr innsta
hring íslensku bókmennta-
kreðsunnar.
Um þetta atriði virðist Sús-
anna einmitt vel meðvituð, ef
marka má orð hennar í tímarit-
inu Mannlífi, en þar segist hún
aldrei hafa litið á sig sem fag-
mann í leikhúsi heldur alltaf
litið á gagnrýni sína sem vissa
tegund fréttamennsku.
Eins og segir hér að ofan er
Súsanna oft mjög tilfinninga-
söm, en pistlarnir hennar hafa
þann kost að vera auðskildir
hverju mannsbarni — hún hef-
ur orð á sér fyrir að vera mjög
alþýðlegur gagnrýnandi.
Sem gagnrýnandi má hún
eiga að hún segir skoðanir sín-
ar umbúðalaust, sem er afar
óvenjulegt í stétt íslenskra
gagnrýnenda, sérstaklega leik-
húsgagnrýnenda, þar sem hef-
ur lengstum tíðkast velviljað
hlutleysi. Aðrir sem reynt hafa
þetta sama hafa farið mjög
flatt á því og má þar nefna Pál
Baldvin Baldvinsson, núver-
andi dagskrárstjóra Stöðvar 2.
„Hann er að sönnu miklu betri
gagnrýnandi en Súsanna og
hefur meiri skilning hvort
tveggja á bókmenntum og leik-
húsi,“ segir bókmenntafræð-
ingurinn.
Meira um Súsönnu
og leikhúsio
Leikhúsgagnrýnendur hafa
orðið fyrir svo miklu aðkasti
leikara og leikhúsfólks í gegn-
um árin að þessu fólki hefur
hálfpartinn orðið ólíft í bæn-
um og yfirleitt gefst það á end-
anum upp. En Súsanna virðist
hafa nógu sterk bein til að þola
áreitið frá leikhúsfólkinu, hún
hefur líklega ekki svo miklar
áhyggjur af því hvað talað er
um hana úti í bæ: „Það ber
vott um ákveðna dirfsku, sem
er lofsverð, og jafnvel ósvífni.“
Hvað sem öðru líður hefur
starf hennar sem leikhúsgagn-
rýnandi smátt og smátt náð að
skapa henni virðingu innan
leikhússins. „Leikhúsfólk er
farið að skilja að það hvorki
veður ofan í hana né borgar
það sig að vera með skæting.
Það hefur fremur farið að um-
gangast hana af óttablandinni
virðingu — að minnsta kosti á
yfirborðinu — enda getur leik-
húsgagnrýnandi Morgunblaðs-
ins verið óhemju áhrifamikill,“
segir bókmenntafræðingurinn.
Leikhúsmaður, þó ekki sá
sami og hér að ofan, hafði þetta
að segja: „Sjálfsagt hafa fáir
gert leikhúsinu — og Moggan-
um — meiri greiða en Súsanna.
Hún hefur verið uppspretta
umræðu og stofnanirnar stór-
grætt á öllu saman. Mogginn
hefur fengið ókeypis lesenda-
bréf í massavís og leikhúsið
umræðuna. Það er engin tilvilj-
Súsanna Svavarsdóttir er
fædd og uppalin í Keflavík þar
sem hún bjó til 17 ára aldurs.
Ólíkt flestum af sömu kynslóð
ánetjaðist Súsanna aldrei
tískuvindum bítlastraumanna
heldur hélt sig fjarri gleðinni
og glaumnum sem þá ríkti í
Keflavík — og lét sér leiðast,
eins og hún segir sjálf í nýlegu
viðtali við tímaritið Mannlíf.
Hún segist hafa verið týnd frá
14 ára til 22 ára aldurs en
vaknað aftur til lífsins þegar
hún eignaðist sitt fyrsta barn.
Það var sonur sem hún á með
þáverandi eiginmanni sínum,
Stefáni Ólafssyni, prófessor
við Háskóla íslands. Með hon-
un að Matti Jó hefur staðið með
henni í gegnum þykkt og þunnt.
Burtséð frá því þótt ótal margir
og merkir menningarvitar hafi
skundað fram á ritvöllinn með
þykkum greinum um það hvað
leikhúsdómar hennar séu í
raun ómerkilegir. Gróði blaðs-
ins er augljós. Matti myndi
aldrei neita þessu en leikhús-
forkólfar myndu seint viður-
kenna þetta þó að þeir játi það
svona innst inni.“
Einkalíf Súsönnu
Súsanna hefur sjálf haft á
orði að einkalíf sitt hafi verið
hálfgert rugl. En fyrst má segja
að einkalíf hennar hcifi orðið á
allra vitorði þegar hún fyrir
nokkrum árum gaf út bók sína
Gúmmíendur synda ekki, sem
sprottin er af kynnum hennar
af alkóhólisma og að margra
viti hjónabandi hennar við ann-
an eiginmann sinn, Amór Be-
nónýsson, sem nú starfar sem
leiklistargagnrýnandi á Alþýðu-
blaðinu. En cills hefur Súsanna
þrisvar gengið upp að altarinu
og skilið jafnoft.
En meira um Gúmmíendurn-
ar. Ef einhverjum kynni að vera
ókunnugt um innihald þeirrar
bókar hefur hún að geyma við-
töl við konur sem þekkja svo-
kallaða meðvirkni, sem í flest-
um tilfellum er tengd alkóhól-
isma en þarf þó ekki nauðsyn-
lega að vera það. Þegar Sús-
anna var að kynna þá bók tal-
aði hún mjög opinskátt um
einkalíf sitt og inn í þá umræðu
blandaðist Arnór, en þau voru
tiltölulega nýskilin þegar sú
bók kom út. Meðvirknin, hefur
Súsanna þó látið hcifa eftir sér,
hefur lítið með Arnór Benónýs-
son að gera og því ástæðulaust
að klína Gúmmíandartitlinum á
hann. Margir höfðu góð not af
bókinni en aðrir litu málið öðr-
um augum, eins og þessi karl-
maður hér: „Súsanna er örugg-
lega vel meinandi. En að skrifa
bók um alkóhólísk sambönd
um var hún í sambandi í níu
ár. Súsanna tók verslunarpróf
og kláraði síðan stúdentspróf-
ið nokkrum árum síðar og hóf
nám í lögfræði við Háskóla ís-
lands, enda hafði hún þá feng-
ið þá hugmynd að verða hörð
og töff karríerkona. Eftir
stutta veru í lögfræðinni
ákvað hún að söðla um og
fara í það sem hugurinn stóð
til, bókmenntafræði. í Háskól-
anum, nánar til tekið í Stúd-
entaleikhúsinu, kynntist hún
eiginmanni sínum númer tvö,
Arnóri Benónýssyni, sem
hún giftist og eignaðist með
tvær dætur. Aftur giftist hún
fyrir tveimur árum en skildi
skömmu eftir að hún sjálf skil-
ur við mann sinn lýsir ekki
beinlínis nærgætni. Gúmmí-
endurnar eru ótrúlega taktlaus
bók í þeim skilningi og gerir
hana ekki beinlínis eftirsóknar-
verða á hjónabandsmarkaðin-
um. Við hverju mega verðandi
makar hennar búast, segjum
einhver sem hugsanlega þjáist
af fótraka, ef ekki að hún taki
sig til og skrifi um það hvernig
slíkt getur rústað heilu fjöl-
skyldunum?“
Femínistinn Súsanna
Súsanna er eins og flestar
konur femínísti fram í fingur-
góma, en þó meira áberandi
sem slík en flestar konur aðr-
ar, enda hefur hún haft óheft-
an aðgang að Morgunblaðinu.
Margir hafa kunnað vel að
meta þessi skrif Súsönnu, sér-
staklega líkar mest áberandi
femínustum landsins þessi
skrif hennar vel og eru ánægð-
ar með hvernig henni hefur
tekist að „þyrla upp mold-
viðri“. Frægasta dæmið um hið
gagnstæða eru heiftarleg við-
brögð „ungu drengjanna" úr
rithöfundastétt; Einars Kára-
sonar og kompanís, vegna
skrifa hennar um bókmennta-
þátt sem sýndur var í tilefni 50
ára lýðveldis íslands. Eftir að
hafa gagnrýnt að hennar mati
„fáránlega bókmenntaþætti“
lét Einar hana fá það óþvegið.
En kannski lýsir eftirfarandi
saga femínistanum Súsönnu
best — eða kannski bara
manneskjunni Súsönnu — en
hún barst alla leið frá Kaffi List
upp á HR Sem oft áður kíkti
Súsanna inn á barinn um síð-
ustu helgi. Fyrripart kvöldsins
hafði hún haldið fyrirlestur
fyrir íþróttadrengina úr Hauk-
um í Hafnarfirði, sem í staðinn
færðu henni forláta bók að
gjöf; risastóra innbundna bók
um sögu félagsins. Sú bók átti
eftir að koma að góðum notum
á barnum. Eins og fyrr beind-
ist athyglin að Súsönnu. Ekki
skömmu síðar. Súsanna hóf
störf sem blaðamaður á Morg-
unblaðinu fyrir tæpum níu ár-
um og starfaði þar samfleytt í
átta og hálft ár. Og eins og
frægt er orðið starfaði hún
þar bæði sem ritstjóri menn-
ingarblaðsins og leikhúsgagn-
rýnandi þar til hún ákvað
snemma á þessu ári að snúa
sér alfarið að skriftum. Nú
þegar hefur hún sent frá sér
leikrit, smásögu og skáldsögu,
auk nýju bókarinnar, Skugga
vögguvísunnar. Þá er Súsanna
um þessar mundir að skrifa
tvö leikrit og er á höfundar-
launum hjá Þjóðleikhúsinu
við að ljúka öðru þeirra.
hafði hún staldrað við lengi
þegar aðalfálmari staðarins
var farinn að kássast utan í
henni. Súsanna sýndi í fyrstu
þolinmæði en þoldi svo ekki
við lengur, tók upp bókina
góðu og barði fálmarann í
hausinn.
Llfshlaup Súsönnu
í grófum dráttum