Morgunblaðið - 25.08.1965, Side 14

14
MOHGU NBLADIÐ
MJðvikudagur 25. águst 1955
Útgefandi: Hf. Arvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Ritstjórnarfulltrúi: Þorbjörn Guðmundsson.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Áskriftargjald kr. 90.1)0 á mánuði innanlands.
í lausasölu kr. 5.00 eintakið.
STÚDENTARÁÐ-
STEFNA NATO
CJtar£semi NATO, varnar-
^ bandalags vestrænna lýð
ræðisþjóða beinist ekki ein-
göngu að því að efla varnir
og tryggja öryggi þjóða þess.
Samtökin hafa á síðustu ár-
um fært verulega út kvíarn-
ar og lagt áherzlu á vaxandi
samvinnu á sviði efnahags-,
félags- og menningarmála.
Æskulýðsstarfsemi hefur
hefur jafnframt farið vaxandi
innan samtakanna. Er nú
haldin hér á landi stúdenta-
ráðstefna á vegum NATO og
er þetta í sjöunda skipti sem
slík ráðstefna er haldin á veg-
um samtakanna.
Það er Varðberg, félag
ungra áhugamanna innan
NATO hér á landi, sem hefur
undirbúið og gengizt fyrir
þessari ráðstefnu mennta-
manna frá Atlantshafsbanda-v
lagslöndunum. Er ráðstefnan
vel sótt og hefur farið mjög
vel fram.
Af samtölum, sem birtust
hér í blaðinu í gær við hina
ungu þátttakendur stúdenta-
ráðstefnunnar kemur það
greinilega fram að sú skoðun
nýtur vaxandi fylgis meðal
NATO þjóðanna, ekki sízt
meðal æskunnar, að vaxandi
áherzlu verði að leggja á
efnahagslegt og menningar-
legt samstarf þjóðanna. Sam-
starf þeirra á sviði varnar-
mála hefur þegar borið mik-
inn og heilladrjúgan árangur.
Það stöðvaði framsókn komm
únismans í Evrópu og hefur
ekki aðeins tryggt friðinn í
Evrópu, heldur átt verulegan
þátt í að halda ofbeldisöfl-
unum í heiminum í skefjum.
Framlag NATO til eflingar
heimsfriðarins verður aldrei
fullþakkað. Er nú svo komið
að í flestum löndum banda-
lagsins aðhyllist yfirgnæfandi
meirihluti þjóðanna hugsjón-
ir þess og telur það vera vold-
ugasta tækið til eflingar friði
og öryggi í heiminum.
Forráðamenn Varðbergs
eiga þakkir skildar fyrir
mikið og gott starf til undir-
búnings þessari ráðstefnu. ís-
lendingum er sómi að því að
svo stór og myndarlegur hóp-
ur ungra og glæsilegra
menntamanna frá NATO-
löndunum skuli gista land
þeirra. Er óhætt að full-
yrða að slík ráðstefna hér á
landi muni eiga sinn þátt í
því að auka þekkingu á ís-
landi og íslenzku þjóðinni og
verða henni að ýmsu gagni í
framtíðinni.
Það ber vott um dapurleg-
an síðalningshátt og þröng-
sýni að einstakir forustumenn
íslenzkra stúdenta skuli am-
ast við því að þessi stúdenta-
ráðstefna er haldin í húsa-
kynnum Háskóla íslands. En
það er ekkert nýtt að slíkar
raddir heyrist. Þegar Norð-
urlandaráð hélt þing sitt hér
á síðastliðnum vetri gerði
stúdentaráð sér það til minnk
unar að mótmæla þinghaldi
þess í Háskóla íslands.
En óhætt er að fullyrða að
yfirgnæfandi meirihluti ís-
lenzkra háskólastúdenta og
menntamanna sé á annarri
skoðun. íslenzk æska gerir
sér ljóst að þátttaka þjóðar
hennar í margvíslegu alþjóð-
legu samstarfi til eflingar
friði, vísindum og menningu
er þjóð hennar lífsnauðsyn-
legt.
HVERJIR VILJA
FRIÐ í VIET-NAM?
Tj^kkert mál veldur mönnum
^ jafnmiklum áhyggjum,
hvar sem er í heiminum, og
styrjöldin í Vietnam. Eftir
því sem styrjöldin dregst á
langinn aukast hörmungar og
þjáningar fólksins, sem býr í
þessu óhamingjusama landi.
Það er þess vegna almenn
ósk víða um heim, að allt
verði gert sem hægt er til þess
að koma á friði í Vietnam og
Bandaríkjastjórn, sem á nú
vaxandi aðild að styrjöldinni,
hefur marglýst yfir og ítrek-
að óskir sínar um friðarvið-
ræður milli styrjaldaraðila.
Utanríkisráðherrar Norður-
landa, sem komu saman til
fundar fyrir nokkrum dög-
um, tóku mjög kröftuglega
undir þessa ósk.
Hér á íslandi er skilningur
manna að aukast á þeim hörm
ungum, sem þessi styrjöld
leiðir yfir þetta fjarlæga land
og hér sem annars staðar taka
menn undir óskina um frið í
Vietnam, allir nema komm-
únistar. Hvort sem það eru
kommúnistar hér á landi eða
annars staðar eiga þeir það
eitt sameiginlegt í Vietnam-
málinu, að þeir óska ekki eft-
ir friði. Þeir vilja ekki frið í
Vietnam. Það hefur berlega
komið í ljós af skrifum komm
únistamálgagnsins undan-
farna daga og þarf enginn að
fara í grafgötur um það.
Og hvers vegna óska komm
únistar ekki eftir friði í Viet-
nam? Vegna þess, að þeir
gera sér enn vonir um, að
þeim muni takast að ná tang-
arhaldi á þessu landi og einn-
ig vegna hins, að þeir telja
að slík styrjöld með þeim
hörmungum, sem styrjöldum
Robert Fulton Keiðraður
vestan hafs
NÝTT tímabil í sögu Bandia-
rí'kjanna og rauiniair ailils heiims-
ins hófst 17. ágúst árið 1807,
þegiar gufuskipið Olermont
lagði af stað frá New Yortk-
borg í fyirstu for sina tdd Al-
bainy, stjómairaðseturs New
York-ríkis.
Þess var minnzit s.l. þriðju-
dag, 17. ágúst með því, að
gefið var út í Bandaríkjiunium
frimerki til að heiðra minin-
imgiu -hiuigvitsmianinsi'ns Robert
Fultons, sem smíðaði sikipið,
hdð fyrsfa, er knúið var hent-
uigri, arðbærri gufuvél. Jafn-
fraimt var frímertkið gefið út
til minningar um, að FultOn
fseddiist 14. móvember 1765, og
útgáfustaðurinn er bor-gin
Clermont í New York-fyiki,
sem var heimikymni hugvits-
mannsins áruim samam.
f fyrstu ferð sinmi hafðd
Clermont 40 faíþega imnan
borðs, og var förinni heitið til
Al'bany, sem fyrir segir. Leið-
in er um 150 míliur og var
skipið 82 stumdir á leiðimni,
svo að hraði þess var aðeins
imrnan við fiimm mílur eða
átta kílómetrar á kl'ulkkustum<i.
Bandaríska þjóðin átti þá í
harðri baráttu fyrir tílveru
sinni, og var ekfci sízt þörf
fyrir bættar samgöngur, svo
að þjóðin gæti eflit atvinnu-
vegi sína og einmig til þess að
eininig hennar mæitti eflast.
Þótt margir væru vamtrúaðir
á gagmsemi skips Fultons, fór
samt svo, að það átti mjög
drjúgam þátt í hinni öru efna-
hagsþróum, sem þjóðin gat
stært sig af á öndverðri 19.
öld. Jafmekjótt og ljóst var, að
gufuiskip væru hagkvæm og
arðbær og að þaiu voru tilvad-
in til siglinga á hinium skip-
gengu ám Bandarikjamma,' var
bafizt handa um skipasmíðar
víðsvegar um landið. Eftir fá-
ein ár skiptu gU'fusikipin, sem
sigldu fram og aftur um
vatnaivegi Bamd'aríkjamma,
mörgum tugum, og Fulton
smíðaði fjölimörg þeirra.
Þótt oít sé talað um Fulton
sem hiöf'und eða uppfinnimga-
rnamn gufuskipsins, er það
elfcki rétt. Um hanm má fyrst og
firemst segja, að hanm hafi
f'uilkomnað gufusikdpið og
fært sönnur á, að það gæti
komið að gagni í samigöngum
og fliutningium. Að m'immsta
kosti sextán Skip, sem knúin
voru gufu, höfðu verið srníð-
uð af ’hugvitsmöminium og ti'l-
raumamönnum í ýmsurn lond-
um, áður en Glenmont kom til
sögunnar. Hlim raunveru'lega
krafa, sem Fulton getur gert
um að nefmast uppfinninga-
maður, byggist á notkun hans
á tækjurn frá öðrum og þeinri
staðreynd, að hans gufuskip
ltaf fylgja, og sem Banda-
kin eru aðilar að, sé kjörið
•óðursefni fyrir þá, hvort
im það er hér á landi eða
ínars staðar, í áróðri þeirra
ign vestrænum löndum.
ess vegna vilja þeir ekki
ið í Vietnam. Þeir meta
eir áróðursaðstöðuna en
var hið fyrsta, sem færðd
sönrnur á, að hægt var að nota
gufuvélina til að knýja skip.
Fulton fæddist 14. nóvem-
ber 1765, eins og fyrr segir, í
grennd við bor.gdna Lancaster
í Pennsylvamíu. Kom fljótt í
ljós, að drengurinn var huig-
vitssaimiur og vildi fram-
kvæma bugmymidir símair, því
að hamm fann meðal amnars
upp blýant, ýmis konar heim-
ilistæki bamda móðuir sinni og
jafnvel riffil, sem reyndist
meira að segja svo vel, að
st'jóm nýlend'umamma lét
framileiða bamm handa her-
sveitum sínum, meðán stóð á
írelsisstríðimu gegn Bretum.
Fuilton ihafði einmig mikinm
ábuga á hstum, en ein'kum
endiuirbætti lása og stíiga á
skipaisfc'urðum.
Árum samiam vainn Fulton
að sm.íði kafbáts, sem filutt
gæti tuindurhleðsiliur, en þegar
hvoifci Fraikkar né Engilend-
ingar, sem höfðu þó átt átt í
sitríði um langt skeið, höfðu
áhuga á þessari viðleitnd bans,
sneri hann sér að smíðd gufu-
skips. Árið 1803 tókst honum
að smíða lítið gufusikip á
Signu í Fralkfclandd, en hafði
áður mistekdzt við þetta, þó
var þessi tiliraiun hans ekfci al-
veg fiulilmægjamdi.
Það réð raunar úrslitum á
ferli Fultons, að hann kymntist
sendiherra Bandarífcjanna í
Frafcklamdi, Robert R. Living-
ston, árið 1802. Livingston
hafði lengi haft ábuga á til-
raunum með smíði gufusfcipa
og 'hanm hét Ful'ton fjárhags-
legum stuðningi, ef hann tæki
Minningarfrimerkið um Robert Fulton og gufuskip hans
Clermont.
langaði hann til að ieggja
fyrir sig xnálaradist. Varð að
ráði, að hann var kostaður til
náms í Englandi, þegar hann
var 21 áns, og maut tilsagnar
Benjaimins Wests, sem starfaði
þar, þótt Bandarik'jaimaður
væri, en hann var einn bezti
ameríski listamaður þeirra
tírna. Árið 1791 fóru gagnrýn-
endur að veita hiniurn unga
listamanni athygli, og varð
hann þá ail-þefckibur af skrif-
um þeirra.
Á þessum tima var Pulibon
í Evrópu og ferðaðist víða.
Hafði hainn ofan af fyirir sér
með því að mála margt stór-
menni og auðkýfinga, en á
þessum ferðum sinum frétti
hann um notkun á gufuvél-
dælum og skipagkurðuim.
Þetta kveikti hugmyndiaflug
báms, svo að hamn afiréð að
segja skilið við listdma og
helga sig athugunum og til-
raunum á sviði vísinda og
tækni. Fyrsti áramgurinn af
þessu var sá, að hann var
brátt búirnn að fimna upp og
smíða vél til að spinna hör og
flétta kiaðla. Hamn smíðaði
eimnig nýja gerð bá'ta til mot-
kiunar á skipasikurðum og
friðinn. En þótt fáum komi
kannski á óvart, að kommún-
istar hafa lítið tekið undir
óskina um frið í Vietnam, er
hætt við að ýmsum hafi
brugðið nokkuð, þegar þeir
litu málgagn Framsóknar-
flokksins síðastliðinn laugar-
dag og sau, að þar birtust
skrif sem voru kommúnískari,
að sér að smíða skip, sem
hægt væri að nota bil siglinga
á Hudson-filjóti. Árið 1806 varð
svo úr að Pulton lét enska
fyrirteekdð Boulton & Wabt
smíða fyrir sig gufuvél, oig
þegar hún var fulslgerð, sigldi
hann vestur um haf með
bama, til að smíða skip utan
um 'harna. Árið 'eftir fór Cler-
mont svo fyrstu ferðina milli
New Yorfc og Albany, sem
fyrr segir.
Puliton andaðisf aðeins 49
ára gamall árið 1815.
Mimnimgarírímerfci það, sem
kom út vestam hafs 17. ágúst
sýnir brjósbmynd af Fulton,
gerða af samtíðarmainni hans
og mikl'um listamanni, Prafcfc-
amum Jean Anoine Houdom.
í vinstra honni frímenkisins er
eftinmtynd af trériistu af C'liar-
mont.
en flest af því, sem málgagn
sjálfra kommúnista hefur
skrifað að undanförnu. En
ef til vill er ástæðulaust að
undrast slík skrif í þessu
blaði, þar sem aðalstjórnmála
ritstjóri þess virðist hvergi
kunna betur við sig en bak
við Rauða Múra.