Morgunblaðið - 13.05.1967, Blaðsíða 12

12
MOKGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. MAÍ 1967.

►♦♦♦♦♦♦♦♦♦
♦»>» ♦ ♦ ♦ ♦ <
Mt
Nauðsynlegt að Islendingar efli
niðursuðuiðnaðinn sem allra fyrst
RÁÐSTEFNA um vinnslu
sjávarfurða var haldin í
Reykjavík dagana 8., 9., og
10. maí sl. og var hún haldin
á vegum verkfræðingafélags
íslands. Fjölmargir fyrirlestr
ar voru fluttir á ráðstefn-
unni, bæði eftir innlenda og
erlenda sérfræðinga. Kemur
þar margt merkilegt fram er
lýtur að vinnslu sjávaraf-
urða og mun sjávarútvegs-
síða Morgunblaðsins birta
kafla úr nokkrum fyrirlestr-
anna, en ráðgert er að þeir
verði gefnir út í heild síðar.
HÉR fara á eftir kaflar úr fyrir-
lestri eftir dr. phil. Sigurð H.
Pétursson, Rannsóknarstofnun
fiskiðnaðarins, og nefnist hann
„Niðursuða og niðuriagning.“
öfluðu markaða. Niðurstaðan er
því sú, að nú standa íslendingar
einir alla fiskveiðiþjóða fyrir
utan hinn frjálsa markað fyrir
niðurlagt og niðursoðið fisk-
meti. Aðeins smá glufur opnazt
í hinn mikla múr, sem umlykur
þann markað, og höfum við
reynt að notfæra okkur þær, en
meginhlutinn af framleiðslu
okkur hefur farið ti'l jafnvirðis-
kaupalanda. Verður hér nú vik-
ið að þeim fiskhráefnum, sem
aðallega hafa farið hér til niður-
lagningar og niðursuðu hingað
til, eða líkleg eru til að gera
það framvegis.
Síldin
Síldin er tvímælalaust sá fisk-
ur íslenzkur, sem bezt hentar til
niðurlagningar og niðursuðu.
Niðurlögð kryddsíld í flökum
gaffalbitum er löngu orðin vin-
sæl hjá íslenzkum neytendum,
og árið 1965 voru flutt út 168
ar hafið framleiðslu á síldar-
sardínum þar.
Allar þær greinar niðurlagn-
ingar og niðursuðu á síld, er hér
hafa verið taldar, eiga hér mikla
framtíð. En fjölbreytnina má
ennþá auka. Við þarf að bæt-
ast marineruð síld, steikt síld
og síldarsvil.
Þorskfiskar
Nokkrar ágætar niðursuðu-
vörur eru framleiddar hér úr
þorskfiskum. Fiskbollur hafa
verið framleiddar hér lengi og
á tímabili seldi Niðursuðuverk-
smiðjan Matborg talsvert af
þeim til Finnlands. Nú eru fisk-
bollur aðeins framleiddar til
neyzlu innanlands og eins fisk-
búðingur. Á árunum 1946—48
sauð Fiskiðjuver ríkisins mikið
niður af þunnildum og flutti
út undir nafninu Fish flakes.
Ekki hefur þessi framleiðsla
verið tekin upp aftur.
lendar niðurlagningar- og niður-
suðuverksmiðjur eru því mjög
háðar íslendingum um öflun
þessa hráefnis, og það bezta af
hráefninu kemur einmitt héðan.
íslendingar geta því hæglegt
notað þetta ágæta hráefni sjálfir
og hætt að flytja það út óunnið.
Niðursoðin þorsklifur er nú
talsvert eftirsótt erlendis, en
lítið hefur þeirri framleiðslu
verið sinnt hér ennþá. Þó fram-
leiddi Niðursuðuverksmiðja
Langeyrar dálítið af þessari
vöru árið 1965 og flutti út til
Frakklands.
Laxfiskar
Lax var soðinn hér niður af
Englendingum öðru hverju á
síðari hluta 19. aldar, en aldrei
síðan. Silungur úr Þingvalla-
/vatni, svokölluð murta, hefur
aftur á móti verið soðin niður
í mörg ár og er enn. Niðursuða
þessi hófst í verksmiðju SÍF hér
í Reykjavík, en síðan hefur
henni verið haldið áfram í Ora
í Kópavogi. Er framleiðslan öll
flutt út, bæði til Bandsríkjanna,
Þýzkalands og Frakklands. Árið
1965 nam þessi útflutningur 44,3
tonnum. Gæti hann hæglega
verið meiri, en hráefnismagnið
er takmarkað og þar af leiðandi
framleiðslan. Með aukinni rækt-
un á laxi og siilungi hér á landi
TONN
1000
900
000
700
600
500
400
300
200
100

u
111111
11111 iiim
1912- 35 36 37 '30 ‘39 ‘40 ‘41t‘42 ‘43 ‘44 ‘45 ‘46 ‘47 ‘40 ‘49 ‘50 ‘51 ‘52 ‘53 ‘54 '55 '56 ‘57 ‘50 ‘59 ‘60 ‘61 ‘62 ‘63 ‘64 ‘65
ÚTFLUTT NIÐURSOÐIÐ OG NIÐURLAGT FISKMETI 1912-1965
Canned fish products exported 1912—1965
fslenzkur niðursuðuiðnaður
Niðursuðuiðnaðurinn á íslandi
er ennþá skammt á veg kominn.
Enda þótt fyrstu niðursuðuverk-
smiðjurnar hafi verið settar hér
upp nokkru fyrir aldamótin
síðustu, þá hefur framleiðsla á
niðursuðuvörum verið hér hverf
andi lítil, ef miðað er við aðrar
greinar matvælaframleiðslu. Dá-
lítill útflutningur á niðurlögð-
um og niðursoðnum fiskafurð-
um fór fram á árunum 1940 og
1941 og svo aftur á árunum
1946—1951 og 1958—1965, (sjá
mynd 1). Árið 1965 var útflutn-
ingurinn meiri en hann hefur
verið um langt skeið. Skipting
hans eftir tegundum og löndum
er sýnd í töflu 1.
Árið 1965 voru starfandi þrjár
allstórar niðursuðuverksmiðjur
á landinu: . .iðursuðuverksmiðj-
an K. Jónsson & Co., Akureyri,
Niðursuðuverksmiðja Langeyrar
og Niðursuðuverksmiðjan Ora í
Kópavogi. Tvær þær fyrst-
nefndu framleiða nær eingöngu
til útflutnings. Tólf aðrar smæri
verksmiðjur störfuðu hér árið
1965 og unnu bæði fiskmeti,
kjötmeti og grænmeti. í árslok
1965 var svo lokið við að setja
upp stærstu og fullkomnustu
niðursuðuverksmiðjuna, sem hér
hefur verið reist, en það er Norð
urstjarnan í Hafnarfirði. Er hún
sérstaklega gerð fyrir niðusuðu
á síld.
Borið saman við aðrar greinar
fiskiðnaðarins hér á landi, þá
er hluti niðursuðunnar mjög
lítill, eða aðeins 0,1% árið 1965.
Viðskiptalandfræðilega er þetta
mjög óeðlilegt. Eðlilegt mætti
fceljast, að íslendingar væru með
stærstu framleiðendum í heimi á
niðursoðnum fiskafurðum. Ber
það til í fyrsta lagi, að hér er
til gnægð af ágætis hráefni til
niðursuðu, einkum þó af síld af
mismunandi stærðum og holda-
fari. f öðru lagi gerir fjarlægð
landsins frá erlendum mörkuð-
um það að verkum, að erfitt er
að koma þangað ferskum fisk-
afurðum. Niðursuða og niður-
lagning ásamt frystingu hljóta
því að verða þær framleiðslu-
greinar, sem bezt henta aðstæð-
unum hér.
Frystiiðnaðurinn hefur þegar
verið byggður svo upp á íslandi,
að til fyrirmyndar er, og frystur
fiskur er nú stærsti liður út-
flutningsins. Þessi uppbygging
fór hér fram á sama tíma og hjé
öðrum þjóðum og höfðum við
því strax nokkuð jafna aðstöðu
á heimsmarkaðinum. Með nið-
ursuðuiðnaðinn skiptir öðru
máli. í þeirri greín gerðum við
íslendingar ekki neitt meðan
aðrar þjóðir bye i upp og
tonn af þessari vöru. Til niður-
lagningar er nær eingöngu not-
uð norðurlandssíld. Suðurlands-
síld gefur ekki eins góða vöru.
Aðalframleiðendur á gaffalbit-
um eru Kr. Jónsson & Co. á
Akureyri og Niðursuðuverk-
smiðja ríkisins á Siglufirði, og
fer nær öll framleiðsla þeirra til
Sovétríkjanna. Nokkuð af nið-
urlagðri kryddsíld hefur verið
flutt út til Danmerkur og Banda-
ríkjanna, og unnið er að því að
koma henni inn á vestur-þýzk-
an markað.
Niðursoðin síld, bæði reykt og
í olíu eða sósum, hefur verið
framleidd hér öðru hverju, og
er mest notuð í hana suður-
landssíld. Árin 1941—1942 flutti
Niðursuðuverksmiðja SÍF út
talsvert af reyktri síld (kipp-
ers), en Fiskiðjuver ríkisins
flutti síðar út nokkuð af niður-
soðinni síld, bæði í sósum og
reyktri. 1 lok ársins 1965 hóf
Norðurstjarnan í Hafnarfirði
framleiðislu á niðursoðinni
reyktri síld í samvinnu við
norska fyrirtækið Bjeliland.
Síldarsardínur eru orðnar
mikilvægur þáttur í síldarnið-
ursuðu hér. Hefur Kr. Jónsson
& Co. á Akureyri byggt þá fram
leiðslu upp og flutt út talsvert
magns af síldarsardínum, aðal-
lega til Sovétríkjanna. 1 þeirri
verksmiðju hefur og verið soðin
niður millisíld í olíu, svokölluð
smjörsíld, og talsvert hefur
verið flutt út af henni til Aust-
ur-Evrópu. Smásíldin og milli-
síldin, sem soðin er niður á
Akureyri, er veidd í Eyjafirði,
en slík síld er einnig til í ísa-
fjarðardjúpi, og heíur Ndður-
suðuverksmiðja Langeyrar þeg-
Merkasta hagnýting þorsk-
fiska í niðursuðuiðnaðinum hér
hefur annars verið sjólaxinn, en
hann er gerður úr söltuðum
ufsa og stundum einnig úr sölt-
uðum þorski. Á árunum 1956—
1962 framleiddi Niðursuðuverk-
smiðjan Matborg mikið af sjó-
laxi og flutti hann út, fyrst til
Finnlands en síðan til Tékkó-
slóvakíu. í Tékkóslóvakíu er
ennþá allmikill markaður fyrir
þessa vöru, en hann hefur ekki
verið notaður eins vel og hægt
er. Samt er hér nýlega búið að
setja upp fullkomna vélasam-
stæðu fyrir sjólaxframleiðslu
hjá Júpifcer h/f í Reykjavík.
Niðursoðin þorskhrogn (hrærð)
eru nýlega orðin hér mikil-
væg útflutningsvara. Var það
Niðursuðuverksmiðja Langeyr-
ar, sem hóf þessa framleiðslu
vorið 1964, en Guðmundur &
Jóhann á ísafirði byrjuðu nið-
ursuðu á þorskhrognum þá um
haustið. Voru flutt út af þessari
vöru 185,6 tonn árið 1965, og
fór hún öll til Englands. Ný-
lega er auk þessa byrjað að
sjóða niður þorskhrogn á Bíldu-
dal. Áður hafði verið soðið hér
talsvert niður af heilum þorsk-
hrognum, en sú framleiðsla er
nú hætt. Er útlit fyrir, að niður-
suða á hrærðum þorskhrognum
eigi eftir að aukast hér mjög
mikið. Rétt er að benda á það,
að íslendingar hafa mjög sterka
aðstöðu, hvað snertir niðursuðu
bæði á sjólaxi og þorskhrognum
við norðanvert Atlantshaf og
geta haft hana á valdi sínu
meira en nú á sér stað. Ástæðan
er sú, að mikill hluti af hrá-
efninu, ufsinn og þorskhrognin,
kemur héðan frá íslandi. Er-
getur orðið hér um að ræða
mikla niðursuðu á þessum fisk-
um.
Kavíar
Kavíar úr grásleppuhrognum
hefur verið framleiddur hér í
nokkur ár og flutt út af honum
talsvert magn. Hefur Samband
ísl. samvinnufélaga staðið að
þessari framleiðslu. Niðurlagn-
ingin fór fyrst fram hjá Mat-
borg, en síðar í tilraunastöð
S.Í.S. í Hafnarfirði. Hér er eins
háttað og með ufsann og þorsk-
hrognin, að mikill hluti hráefn-
isins og það bezta af því kemur
héðan frá íslandi. Erlendir
kavíarframleiðendur eru því
mjög háðir fslendingum, sem
hæglega geta orðið alls ráðandi
um framleiðslu á kavíar úr grá-
sleppuhrognum, ef þeir kæra sig
um.
Erlendis er gerður kavíar
bæði úr þorskhrognum og lax-
hrognum, og má að sjálfsögðu
eins gera það á íslandi. Eru flutt
héðan út söltuð þorskhrogn í
tunnum og fara þau í kavíar-
framleiðslu eriendis.
Krabbadýr og skeldýr
Rækja hefur í mörg ár verdð
verðmætasta niðursoðna varan,
sem flutt er út frá íslandi. Fram
leiðsla á niðursoðinni rækju
hófst á ísafirði árið 1936 og
hefur farið fram alla tíð síðan,
nú síðustu árin í þremur verk-
smiðjum. Á Bíidudal var og
soðin niður rækja á tímabili og
niðursuðuverkismiðjan á Lang-
eyri hóf niðursuðu á rækju árið
1964. Á síðustu rækjuvertíð var
mjög mikil rækjuveiði í ísafjarð
ardjúpi, en sökum þess að hag-
stætt verð var á frystri rækju
á erlendum markaði, var að-
eins lítill hluti aflans soðinn
niður að þessu sinni.
Humarveiði á ekki langa sögu
á íslandi, hófst fyrst svo nokkru
næmi árið 1958. Nú er veitt hér
mikið af humar og er hann flutt-
ur út frystur. Humar hentar
mjög vel til niðursuðu
og getur á sama hátt og rækjan
orðið mjög verðmæt útflutnings
vara niðursoðinn.
Kræklingur var soðinn niður
í niðursuðuverksmiðju SÍF á ár-
unum 1938—1944, en engin verk
smiðja hefur síðan tekið upp þá
framleiðslu. Hér við land er
víða talsvert af kræklingi og
er sjálfsagt að hagnýta hann
til niðursuðu.
Kúfiskur hefur aldrei verið
soðinn hér niður, en tegund ná-
skyld honum er soðin á austur-
strönd Bandaríkjanna og þykir
ágætis matur. Kúfiskur frá ís-
landi hefur verið fluttur út
frystur til Bandaríkjanna, en sá
útflutningur féll niður af mis-
skilningi, sem enn hefur ekki
verið leiðréttur. Gera þarf hér
sem fyrst tilraunir með niður-
suðu á kúfiski, því að af honum
er mjög mikið hér við land.
Geta má þess, að smokkfiskur
er soðinn niður sums staðar er-
lendis, en hér er hann aðeins
veiddur til beitu.“
„Undanfarið hafa í gerladeild-
inni verið gerðar allmargar til-
raunir með lifrarpöstu úr
þoskalifur, kryddaðri á ýmsan
hátt. Við þessar tilraunir hefur
komið í ljós, að með því að
blanda í lifrarmaukið vissu
magni af þorskhrognum fæst
vara, sem að útliti og gerð líkist
mjög lifrarkæfu, en hefur þó
sérkenni lifrarinnar og hrogn-
anna hvað bragð snertir. Má
vafalaust gera úr þessu ennþá
betri vöru með íblöndun krydds.
í vöru s-gm þessa höfum við nóg
hráefni.
Vegna mikilla eftirspurna á
grásleppuhrognum er miklu
meira veitt hér af grásleppu en
svo, að unnt sé að nota aUan
fiskinn til matar. í gerladeild-
inni hafa því verið gerðar nokkr
ar tilraunir til að finna ein-
hverja þá verkun á gráslepp-
unni, sem gæti gert hana að
neyzluvöru. Árangur þessarra
tilrauna er sá, að tekizt hefur
að gera mjög góða vöru, sem
auðvelt er að framleiða. Er hér
um að ræðá fisk í hlaupi, en
svipuð vara er algeng erlendis,
gerð úr öðrum fiskum.
Reyking og súrsun
Reyking og súrsun eru hvort-
tveggja gamlar aðferðir við
verkun bæði á kjötmeti og fisk-
meti hér á landL Báðum aðferð-
unum er það sameiginlegt, að
þær miða bæði að því að rot-
verja matvælin og gefa þeim
eftirsótta eiginleika. Reyking
eða súrsun er algengur þáttur
í undirbúningi vörunnar undir
niðursuðu eða niðurlagningu,
en oftar er hér þó um sjálfstæð-
ar verkunaraðferðir að ræða.
Talsvért hefur verið reykt
kjötmeti hér á landi, einkum
reykt kindakjöt, en reyktur
fiskur hefur verið mjög sjald-
gæfur. Víða erlendis er mikið
notað af reyktum fiski, einkum
síld, og er varan stundum stoðin
niður eftir reykinguna, s. s.
kippers og síldarsardínur. Hér
á landi eru báðar þessar vöru-
tegundi nú framleiddar og má
ætla, að sú framleiðsla fari mjög
í vöxt, sérstaklega eftir að nið-
ursuðuverksmiðjan Norður-
stjarnan í Hafnarfirði kom til
sögunnar. Sjólaxinn er reyktur,
áður en hann er lagður niður,
og hefur talsvert verið framleitt
af honum hér eins og áður var
greint frá. Ofurlítið er hér allt-
af reykt af laxi, silungi og rauð-
maga, en ekkert af þeim vörum
hefur farið í dósir.
Reyktur háfur er algeng vara
í Þýzkalandi, og er hann seldur