Morgunblaðið - 18.03.1975, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 18. MARZ 1975
27
okkar vinskapur hélst ávallt síð-
an. Mér finnst það athyglisvert og
lýsa henni hve mikla tryggð hún
tók við dalinn okkar. Hún dáði
allt góða fólkið sem hún dvaldi
hjá, fjöllin okkar, steinana í fjör-
unni og sólarlagið fagra í dalnum
okkar, og blómin i haganum. Eins
var kærleikurinn til alls, sem
lifði, þvílíkur að orð fá ekki lýst.
Okkar síðustu ferð saman í dalinn
okkar gleymi ég aldrei. Það var
sumarið 1962 er við fórum ásamt
Árna heitnum Jónssyni, og fleir-
um en þá var 100 ára afmæli
Selárdalskirkju, og fjölmennt til
kirkjunnar okkar, og mér
ógleymanleg stund. i rútunni
vestur rifjuðum við upp mafgar
stundir að heiman í gamla daga.
Það er gott að ylja sér við þær
minningar.
Það er lærdómsríkt fyrir okkur
sem eftir lifum, hve mikil hetja
Margrét var í veikindum sínum
og tók þjáningunum með æðru-
leysi og hetjuskap. Ég bið Guð að
geyma Lillu mína. Hann lýsi
henni á nýjum tilverubrautum.
Að endingu votta ég eiginmanni
þinum, dætrum og fjölskyldum
þeirra mína innilegustu samúð.
Vinkona að vestan.
Síung, leitandi, opin fyrir því
fagra og ljúfa. Alltaf í góðu skapi
og tilbúin til að hlusta á gleði eða
sorgir annarra. Þannig var Mar-
grét. Til þess að komast í sam-
band við samferðamenn okkar á
lífsleiðinni, þurfum við oft á
hjálp að haldaogáþaðekki hvað
sist við um börn. Þetta skynjaði
Margrét og notfærði sér leikbrúð-
ur og leikræna tjáningu til þess
að ná betra samb&Bdi við börnin.
Margrét notfærði sér brúðurnar
til að segja sögur og ævintýri.
Þessar litlu verur höfðuðu til
barnanna. Ævintýrin gerðust fyr-
ir augum þeirra og fengu þau auk
þess aó leggja orð i belg og hrifust
því með af lífi og sál. Margrét
gerði sér ljósar þær hömlur sem
nútíma þjóðfélag leggur á börn
sín. Þaó var trú hennar að með
beitingu leikrænnar tjáningar
mætti opna augu og dýpka skiln-
ing barna og unglinga fyrir um-
hverfi sinu og samfélagi. Hópur
kennara, sem áhuga hafa á leik-
rænni tjáningu, stofnaði félag
fyrir tæpu ári og var Margrét þar
sjálfkjörin formaður. Hún kenndi
leikræna tjáningu við Hlíðaskóla
og munu margir nemendur
hennar minnast þess með ánægju
og þökk, er þeir fóru i „fettur og
brettur" til Margrétar, eins og
hún sjálf orðaði þaö svo glettnis-
lega. Þegar við hittumst á síðasta
fundi í janúar var Margrét glöð og
hress að vanda, þótt sárlasin væri.
Við kveðjum hana með virðingu
og þökk, og sendum ástvinum
hennar innilegar samúðarkveðj-
ur.
Félagar í leikrænni tjáningu.
„Hver gódvild, sem slarfar,
að lokum fær laun,
þeim lögum nær enginn að rifta, —
sem ber inn í kimana birtu og yl
og bjargráð, er manngildi lyfta.**
((íuðm. Friðjónsson).
Það er skammt stórra högga á
milli. Við upphaf þessa skólaárs
féll frá góður vinur kennara og
nemenda Hlíóarskóla, Magnús
Sigurðsson fyrrv. skólastjóri, og
nú undir skólalok kveður Margrét
Jónsdóttir Björnsson, kennari við
skólann. Bæði áttu það sameigin-
legt að auka innra gildi mannsins
og bera birtu og yl til samferða-
fólksins.
Leiðir okkar Margrétar lágu
fyrst saman í Kennaraskóla Is-
lands. Ég var að ljúka kennara-
námi, hún að hefja sitt. Þrátt fyr-
ir stutt kynni i það skiptið, duldist
mér ekki, að þessi glæsilega og
geðþekka stúlka bjó yfir miklum
persónutöfrum, sem margir hrif-
ust af. Seinna komst ég að því, að
það voru ekki síður málleysingj-
arnir sem löóuðust að Margréti.
Árin liðu, fundum bar ekki oft
saman, en ávallt var skipst á glað-
legum kveðjum. Haust eitt var
mér tjáð, að Margrét væri ráóin
við skólann. Þótti mér það heilla-
ráð, enda reyndist hún skólanum
afburðavel.
Teikningu og allskonar föndur
hafði Margrét mikið yndi af að
kenna og á síðustu árum leió-
beindi hún nemendum í svo
kallaðri leikrænni tjáningu.
Margrét var ódeig við að reyna
nýja kennsluhætti. Stundum var
hlustað á tónlist, hugarflug nem-
enda örvað og þaó, sem kom fyrir
sjónir, sett á blað. Árangur varð
oft undraverður. —
Ys og þys er einkenni samtiðar
okkar, en þögnin fátið. Það var
gaman að heyra Margréti segja
frá því hvernig hún lét nemendur
sina skynja þögnina og njóta
hennar.
Einn er sá þáttur í sögu skólans,
sem margir munu minnast.
Brúðuleikhússins hennar Mar-
grétar. Þar sem hún sat við stjórn-
völinn, var leiktjaldamálarinn,
brúðu- og búningahönnuðurinn,
leikarinn, sem lék öll hlutverkin
og oft höfundur ævintýranna. 1
ævintýrunum hennar var aldrei
langt í siðfræðina. A „Litlu
jólum'- var brúðuleikhúsið ávallt
á sinum stað, og ekki stóð á áhorf-
endum. Þaó var ógleymanlegt að
sjá börnin, með gleðiglampa í
augum, gleyma stund og stað og
þeysa um heima ævintýranna
með Margréti.
Ég læt hér staðar numið með
þessi sundurlausu minningabrot,
sem sett eru á blað mér til hugar-
hægðar. Það er svo sárt að sjá á
bak mannkostafólki, sem ekki má
vamm sitt vita og reynir ávallt að
laða það góða fram hjá samferða-
fólkinu.
Margrét sýndi fádæma kjark i
sjúkdómsstriði sinu og ég þykist
þess fullviss að hún hafi mætt
skapadægri sínu ókviðin með
öllu. Blessuð veri minning
hennar.
Innilegar samúðarkveðjur
sendi ég fjölskyldu hennar.
Áslaug Friðriksdóttir.
Pétur H. J. Jakobs-
son prófessor -Miiuiing
F. 13. 11 1905.
D. 8. 3 1975. * '
Sumarið 1947 hófust kynni mín
af Pétri H. J. Jakobssyni, lækni.
Leysti hann þá af um tima á hand-
læknísdeild Landspitalans og
gömlu fæðingardeildinni hjá
próf. Guðmundi Thoroddsen.
Pétur annaðist þá og síðar
mæðraverndarskoðanir i Líkn, og
hafði með sér læknastúdenta í
þessar skoðanir. Auk þess
stundaði hann almennar lækn-
ingar og sinnti fæðingum i bæn-
um.
Nú við fráfall hans minnist ég
þessara fyrstu kynna af þeirri
ástæðu, að þeir verðleikar sem
prýddu hann sem lækni komu í
ljós við fyrstu viðkynningu og all-
ir sem meó honum hafa starfað
virtu hann fyrir.
Við, sem vorum að hefja nám á
sjúkrahúsum á þessum árum, urð-
um þegar fyrir áhrifum frá þeim
læknum, sem við störfuöum með.
Sögur þeirra af námsferli og
reynslu víkkuðu sjóndeildar-
hringinn ungum læknaefnum.
Er hér var komið hafði Pétur
þegar aflað sér óvenjulega víð-
tækrar menntunar, og hafði gert
víðreistara en almennt vár á þeim
árum.
Hina fyrstu meiri háttar ferð
fór hann raunar löngu áður en
nokkur skólaganga hófst, þegar
hann flutti með fjölskyldu sinni
til Kanada aðeins fárra ára
gamall og dvaldi fram á unglings-
ár, er fjölskyldan flutti heim á ný.
Að loknu stúdentsprófi vorið 1927
hóf hann nám í læknadeild ásamt
mörgum félögum sinum. Minntist
hann oft þeirra tima er prófessor
Guðmundur Hannesson leit yfir
hópinn í fyrri hluta læknadeildar,
sem honum þótti stór, og hafði
á orði: „Nú, það verður bara
læknir á öðrum hverjum bæ í
landinu."
Eins og annað, sem Pétur tók
sér fyrir hendur, tók hann námið
föstum tökum og sótti fast. Lauk
hann því á skemmri tíma en al-
mennt gerðist með hárri einkunn.
Þegar að loknu læknaprófi fór
hann til framhaldsnáms til Dan-
merkur veturinn 1933.
Dvaldi hann þar á ýmsum
spitölum i 5 ár. Lauk námi i sér-
greinunum skurðlækningum, og
kvensjúkdómum og fæðingar-
hjálp en auk þess dvaldi hann um
tima á húð- og kynsjúkdóma- og
barnadeildum. Því næst hélt hann
til Berlinar og dvaldi i hálft ár á
deild háskólans i kvensjúkdóm-
um hjá prófessor Meyer, sem þá
var eitt þekktasta nafn i heimin-
um í þeirri sérgrein.
Að lokum fór hann til Lyon í
Frakklandi á skurðlæknisdeild
prófessors Santé, sem einnig var
nafntogaóur fyrir þekkingu sína.
Er Pétur hélt heimleióis frá
Frakklandi með litlu skipi frá
Normandi til Danmerkur kváðu
vió fyrstu fallbyssudrunur heims-
styrjaldarinnar siðari. Skömmu
eftir heimkomuna á árslok 1939
réðst hann aðstoðarlæknir á
handlæknisdeild Landspitalans
til próf. Guðmundar Thoroddsen
um þriggja ára skeið, og síðan á
Röntgendeild Landspítalans til
Gunnlaugs Claessens yfirlæknis í
tvö ár. Leysti síðan lækna þess-
arar deilda af meó köflum auk
starfs í tvö ár. Leysti sióan lækna
þessarar deilda af með köflum
auk starfs í bænum eins og áður
getur.
Maður með slíka menntun og
feril hlaut að vekja athygli ungra
læknaefna. Hann talaði
reiprennandi fjögur tungumál og
kunni frá mörgu að segja af hin-
um ólíku stöðum, sem hann hafði
dvalið á.
En það var enginn leikur að
starfa með honum. Vinnuþrek
hans var með ólíkindum. Eins og
áður getur stundaði hann almenn-
ar lækningar og einnig fæðingar-
hjálp : Reykjavík. Oft kom hann
til vinnu á spitalann að morgni
eftir næturlanga vöku yfir
sængurkonu og að loknu starfi
eftir hádegi beint á stofu eða
áðurnefnda mæðraverndarskoð-
un í Likn, þar sem tugir kvenna
biðu. Alltaf hélt Pétur áfram
meðan nokkur kom og þurfti á
hjálp hans að halda. Siðan biðu
vitjanir í bænum er komið var að
kvöldi. Þótt prófessor Guðmund-
ur Thoroddsen hafi byrjað
mæðraverndarskoðanir í nokkr-
um mæli með erilsömu starfi áður
en Pétur kom heim frá útlandi,
féll þaó i hlut hins siðarnefnda að
byggja þær upp í þvi formi, sem
siðan hefur viðgengist. Þann þátt
Péturs í heilsuvernd væri vert að
færa sérstaklega í letur. 1 þetta
sinn skal þess aðeins getið, að
víðtæk uppbygging mæðra-
verndarstarfs i landinu hefur
öðru fremur lækkað burðarmáls-
Framhald á bls. 34
Jón Jóhannsson,
Skarði, Dalsmynni
F. 26. ágúst 1889.
D. 24. febrúar 1975.
LÁTINN er á Skarði í Dalsmynni
Jón bóndi þar Jóhannsson. Þó að
ég heyri tæplega til þeirra sem
væru taldir til nánustu fjölskyldu
hans og þó að hann bæri gæfu til
að ná háum aldri, er að þessu
þvilíkur sviptir, hvað snertir mig
persónulega, að ég, sem tel mig
ekki gjarnan á að skrifa minn-
ingargreinar, sest niður og skrifa
að þessu tilefni nokkurskonar
kvittun honum til handa, fyrir
það, hvað hann hefur verið mér.
Hann var og er eitt sterkmótað-
asta kennileiti þess umhverfis
sem ég er vaxinn upp í, svo að i
heild sé talin sú mold og það blóð
sem ég er vaxinn af. Og þarmeð
gegnir hann áfram því hlutverki
sem hann hefur reyndar gegnt
alllengi hingað til, að vera eitt af
meiriháttar atriðum i þeim parti
sjálfsvitundar minnar, sem er
sprottin af vitundinni um þá mold
og það blóð sem ég er vaxinn af, i
þeirri sjálfsvitund sem hlýtur að
vera eitt helsta lifsakkeri sér-
hvers manns.
Ég tel hann hafa verið gæfu-
mann um margt. A aðra öld hefur
ætt hans setið Skarð, og þaraf var
Jón heimilismaður þar öll þau
áttatíu og fimm ár sem honum
auðnaðist að lifa, fyrst yngsta
barn í föðurgarði, síðan forveri
búsins eftir lát föður sins, þá
kornungur, en lengstaf sat hann
Skarð sem bóndi þar ásamt konu
sinni, Sigrúnu Guðmundsdóttur,
en hún er ein af ástæðunum til
þess að ég tel hann hafa verið
gæfusaman. Og loks auðnaðist
honum að sjá afkomendur. sína
bera áfram þann arf sem honum
auðr.aðist að lyfta.
Ég hygg að vandfundið sé á
tslandi dæmi um annan eins sam-
runa manns og umhverfis og líf
hans var. Skógurinn, Geitakofa-
grundin eða Guðrúnarhóll, allt er
þetta svo tengt honum og hann
því, í huga þeirra sem þekkja til,
að tilvera annars væri alltönnur,
ef ekki væri hitt.
Þetta eru helstu ástæður til
þess að ég tel hann gæfumann. En
honum voru, ekki alllöngu fyrir
andlátið, greidd þyngri hökk en
flestir verða að þola: að sjá á bak
tveimur sonum um og innan við
miðjan aldur. Annar hafði til að
bera allt inntak þess sem mann-
lýsingin „hvers manns hugljúfi"
hefur öðlazt í íslenzku máli. Hinn
var gæddur þeim eiginleikum föð-
ur síns sem gerðu persónu þeirra
feðga minnisstæðari en annarra
manna.
Þegar ég hitti Jón nokkru eftir
seinna höggið sem var rétt að
honum, kom vel I ljós einkenni
sem hann bjó annars ætíð yfir,
æðruleysi og jafnvægi, þessi sér-
kennilega rólega hlýja, sú sama
sem hann styrkti mig með, þegar
hann tók á móti mér fyrstur ætt-
menna minna, þegar höggvið
hafði verið í saineiginlegai.
frændgarð okkar, og í það sinn
nær mér en honum. Þetta æðru-
leysi hans var liður í því samsafni
eiginleika sem er kallað húmor.
Hann er ekki aðeins fyndni, eins
og stundum er talið, heldur liggur
nær að kalla hann aðferð til að
bregðast við vandamálum eða að
taka hlutunum svo að notað sé
daglegra mál. Eiginleiki sem Jón
var gæddur ríkulega var spaug af
því tæi sem létti samferðamönn-
um hans erfiðið, sá eiginleiki sem
oft er talinn sá sami og húmor, en
var hjá honum hluti húmors i
hinum umfangsmeiri skilningi,
aðferðarinnar til að bergðast við
hlutunum. Það er þeim mun
minnisstæðara að hafa orðið þess
aðnjótandi að umgangast persónu
gædda þessum eiginleika, sem
hann er af einhverjum orsökum
sjaldgæfur í íslenzkri bænda-
menningu.
Stráklingar fara með vorrekst-
ur utan Dalsmynni, og ætla með
hann útfyrir Ytra Höfðagil, hafa
lagt að baki þriðjung af leiðinni,
eiga eftir háheiðina, og hana oft-
ast um hánótt, og oft i þoku, og
lömbin varla þriggja vikna, sum
hver. Jón tekur á móti við ytra
hliðið á Skarði, býður öllum i bæ-
inn, og við erum dubbaðir upp
fyrir lokaátökin með því að tómir
magar eru fylltir. En ekki er látið
sitja við það: Ekki er öðru við
komandi en að hafa féð innan
garðs á meðan. Þeir sem vita
hvers virði tún í sprettu uppúr
fardögum er, vita líka hvern
mann sá hefur að geyma, sem
gerir slikt.
Þessi orð fjalla mjög um hvað
Jón hafi verið mér. Það má
spyrja, til hvers ég sé að bera slíkt
á torg. Því er tll að svara, að það,
hvað hann hefur verið mér, eru
ekki alllitlar upplýsingar um,
hver hann var sjálfur. Það er til
sú skoðun, að líta á manninn sem
samsafn þeirra tengsla sem hann
á við aðra menn. Og svo er enn
það, að hafi tengsl min við ömmu-
.bróður minn verið slík, hver voru
þau þá milli hans og þeirra sem
stóðu nær honum?
Egill Egilsson.
Margs er að minnast,
margt er hér að þakka.
<iuði sé l«f fyrir liðna tfð.
„Margt er hér að þakka,“ er
mikill bóndi og merkur maður er
kvaddur. „Skarð er fyrir skildi,
skuggi yfir dalnum, þar sem hinn
hrausti bóndi bjó," var kveðið um
Jóhann Bessason, föður Jóns á
Skarði, og geta þær hendingar
einnig átt við hér.
Hraustur og sterkbyggður var
bóndinn á Skarði, svo að af bar.
Að Skarði dvaldi Jón alla sína
ævi, nema þau ár, sem hann
dvaldi við skólanám. Hann var því
samgróinn föðurleifð sinni, svo að
erfitt er að hugsa sér Skarð án
hans.
En þótt skuggi sé nú yfir daln-
um, mun náttúrufegurð hans
halda áfram að vera hin sama.
Fnjóská mun enn sem fyrr. kveða
sinn óð við túnjaðarinn á Skarði,
birkið mun enn laufgast i hlíðun-
um umhverfis Skarð, fjöll og
tinda mun bera við himin sem
fyrr, og fjallaskriður og hamrar
standa á sinum stað, þar sem Jón
á Skarði kleif ótrauður i hæðir
þeirra á manndómsárum sínum.
Gestir og gangandi munu enn sem
fyrr njóta þeirrar gestrisni, sem
alkunn er frá liðinni tið.
Afkom^ndur Sigrúnar og Jóns
á Skaröi, sem eru hinir mannvæh-
legustu, munu standa vörð um
hinn friðsæla reit, sem hið fagra
höfuðból er.
Lengi og vel mun Jóns á Skarði
verða minnst, svo sérstæður per-
sónuleiki sem hann var, ekki sist
vegna þeirrar lífsgleði, sem jafn-
an geislaði frá honum, og þeirra
spaugsyrða, sem oft og einatt léku
honuni á tungu.
Og margir munu hugsa til ekkj-
unnar á Skarði um þessar mund-
ir, og biðja guð að styrkja hana,
við fráfall manns hennar. Honum
bið ég guðsblessunar á óförnum
eilífðarbrautum. Anda sem unn-
ast fær eilífið aldreigi aðskilið.
Blessuð sé minning hans.
Mágkona.