Morgunblaðið - 04.08.1979, Page 14

Morgunblaðið - 04.08.1979, Page 14
14 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. ÁGÚST 1979 Hér með birtist fyrri greinin af tveimur sem Edward Crankshaw, hinn kunni sérfræðingur í sögu Rússlands á síðari tímum, skrifaði um „járnmanninn“ Stalín. hinn dularfulla Grúsíumann sem á aldaraf- mæli í desember á þessu ári. Crankshaw endurskoðar í greinum sínum mat manna á Staifn og varpar nýju ljósi á ógnþrungin áhrif hans og ofurvald — bæði fyrr og nú. í fyrri greininni sem hér birtist varpar hann fram þeirri spurningu hvers vegna Stalín hefur aldrei verið afneitað eins og Hitler. talín lifir ennþá góðu lífi. Líkneskin af honum eru horfin; líki hans var úthýst úr grafhýsi Len- íns og er enn falið þar var holað niður í múrum Kremlar í Moskvu; ýmsar tilraun- ir til að endureisa hann hafa runnið út í sandinn; hann er sjaldan nefndur á nafn. En hann er eins nálægur og fyrr, 26 árum eftir dauða hans; nálægð hans er sterk og ósýnileg. Samkvæmt öllum eðlilegum lögmálum vaxtar og hnignunar ætti hann að heyra til sögunni. Alexander II. átti tvö ár ólifuð þegar Stalín fæddist og tveir keisarar voru ókomnir fram á sjónarsviðið. Nú heyra þeir til sögunni; en Stalín heyrir til nútíð- inni. Enginn vissi hvað taka átti til bragðs á 25 ára ártíð hans í fyrra. Enginn veit hvað taka á til bragðs á aldarafmæli hans í desember. Mennirnir sem stjórna Rússlandi nú stjórna af hans náð: hann skipaði þá, hann þjálfaði þá, þeir eiga sjálft líf sitt honum að launa. endurreisa með erfiðismunum 1918. Þannig trónaði hann yfir lifi mínu í 12 ár en það gerði Stalín aldrei. En Hitler tilheyrir sögunni í afar ríkum mæli. Hann hefur verið afgreiddur í eitt skipti fyrir öll, þætti hans er með öllu lokið, og hann heyrir eins mikið fortíð- inni til í mínum huga og skóla- barna nú í dag. Og aðalástæðan fyrir því að Hitler tilheyrir sög- unni og Stalín heyrir til nútíðinni er mjög einföld og mögnuð: Þýzka land (að minnsta kosti vestur- hlutinn) hefur afneitað Hitler, lagt sig í líma við að bæta fyrir syndir hans og gert allt sem í þess valdi stendur til að jarða hann; en sovézku leiðtogarnir hafa aldrei afneitað Stalín eða skýrt heimin- um frá mestu grimmdarverkum hans eða gert bókstaflega nokkurn skapaðan hlut nema óbeinlínis og eftir krókaleiðum til þess að gefa í skyn að þeir skammist sín fyrir eigin hlutdeild í þeim. Þeir hafa enga tilraun gert til þess að endurskipuleggja kerfið, sem þeir erfðu eftir hann. Sovézka valda- stéttin lifir en, í fáum orðum sagt, Einræðisherrann: Stalín 1938. kennt. í stað þess að skoða Stalín sem Júdas Léníns ættum við að skoða hann sem dáðan skjólstæð- ing Leníns, en þannig leit Lenín sjálfur á hann þar til rétt áður en hann dó. Þeim tveimur kom mjög vel saman oa ekkert hefur verið eins villandij eins úthugsað til þess að gefa algerlega ranga hugmynd um sovézka kerfið og Lenín sjálýan, og það verk að- dáenda Leníns og óvina Stalíns að stía þeirfl sundur. Trotsky hafði vitaskuul ríka ástæðu til að draga upp þá mynd af Stalín að hann hafi verið lítilfjörlegur utan- garðsmaður, sníkjudýr, sníkju- gestur Leníns, lævísin uppmáluð (Trotsky, sá erkibragðarefur, var sérfræðingur í undirferli), maður- inn með „gulu augun", „bófasvip- inn og glottið". En þetta afsakar ekki alla þá, sem ákaft hafa afsakað byltingu Leníns og vildu heldur láta sem þeir sæju ekki milljónirnar, sem voru ofurseldar Gúlaginu (sem Lenín byrjaði á, ekki Stalín — þó ekki undir því nafni), en játa að enginn fótur var fyrir þeim skoðunum, sem voru þeim kærastar. Og auðvitað auðveldaði Stalín þeim þetta. Stalín ófrægði fyrir- fram hvert orð sem hann sagði með því að endurrita söguna til að útiloka Trotsky og fjölda marga aðra, með klunnalegum falsákær- um hinna miklu landráðaréttar- tálmaðurinn talín Eftir Edward Crankshaw Og annað hvort ættu þeir að minnast 19. desembers 1979 sem afmælis mannsins sem gaf þeim í arf Sovétríkin, sem þeir drottna yfir nú í dag — eða nota tækifærið til þess að afmá nafn hans og segja sovézku þjóðinni, að þetta hafi allt verið hræðileg mistök, að þeim þyki þetta miður og að þeir ætli að reyna að standa sig miklu betur. Það er einn þáttur harmleiksins Sovét-Rússlands sem er enn ekki lokið, að Brezhnev og samstarfs- menn hans munu hvorugt gera. Þeir hafa engan áhuga á því að endurvekja hörku stalínismans og samt geta þeir ekki bjargað sér án stalíns í bakgrunninum. Hvers vegna? Hvernig má það vera að þessi stórbrotni og hræðilegi maður lifir enn? Hvernig stendur á því að meira segja mér og vitaskuld öllum Rússum sem öðluðust póli- tíska meðvitund í skugga hans, að þessi drungalegi marzdagur fyrir 26 árum, þegar skýrt var frá andláti hans, hefði getað verið í gær? Samt hafði Hitler jafnvel beinni og nánari áhrif á líf mitt en Stalín. Hann var atsvipaðra reki og ég. Ég heyrði hann fyrst tala og varð áþreifanlega var við viður- styggilegan kraft, löngu áður en hann varð áhrifamðaur á lands- vísu. Fjölmargir vinir mínir og kunningjar annað hvort flúðu ógnarstjórn hans eða voru reknir, fangelsaðir, pyntaðir og drepnir fyrir hans tilverknað. Eftir sex ára varmennsku heima fyrir lagði hann í rúst í sex ára stríði þá Evrópu sem mönnum tókst að að grundvallar tilveru sína á kerfinu sem hún tók við af ófreskju; meira segja Krúsjeff gagnrýndi aðeins þetta skrýmsli þegar hann hélt um valdataumana fyrir syndir þess gegn Kommún- istaflokknum; aldrei fyrir glæpi þess gegn sovézku þjóðinni. Hvers vegna hefur Stalín aldrei verið bannfærður eins og HitlerO Ef við könnum þetta mál ættum við að geta aflað okkur nokkuð góðrar vitneskju um Rússland nú á dögum og hægfara baráttu þess fyrir því að losna undan járnhæl Stalíns. Líka Lenmismi Það er ,ekki nóg að segja ein- faldlega að Stalín hafi skipað Brezhnev, Kosygin, Suslov, Ustin- ov og aðra í stjórnmálaráðið eða valdamikil ráðherraembætti, að hann hafi þjálfað þá, að þeir hafi fengið skipanir sínar frá honum, að þeir hafi lifað í náð hans og í nagandi ótta við hann og að þeir hafi fyrir sitt leyti þjálfað yngri kynslóðir á þann eina hátt sem þeir þekktu. Allt er þetta satt svo langt sem það nær, en fyrir því eru ennþá gildari ástæður, duldar ástæður, að þeir hafa ekki getað fleygt Stalín á ruslahaug sögunn- ar. Því að stalínismi var meira en stalínismi: hann var lenínismi líka. Þetta er villukenning. Útbreidd og viðurkennd þjóðsaga þeirra sem líta til Leníns með samúð, en hafa áhyggjur af svip Stalíns, viðtekin sannindi þeirra eru á þá leið að Stalín hafi svikið byltingu Leníns og Stalín beri því ábyrgð á öllu hinu illa, sem ógæfusöm þjóð Sovétríkjanna varð að þola eftir dauða Leníns 1924. Þessari skoðun var fyrst ákaft haldið fram af Trotsky, vestrænir sósíalistar út- breiddu hana víða og nú hafa vissir sovézkir villutrúarmenn tekið hana upp og lagt yfir hana blessun sína, þeirra fremstur sagnfræðingurinn Roy Medvedev, sem lætur engan bilbug á sér finna þegar segja þarf núverandi forystu sovétríkjanna til synd- anna, en er ekki nógu kjarkmikill til þess að horfast í augu við þann möguleika að öll hin mikla sov- ézka tilraun (eins og hún var kölluð einu sinni) sem Lenín innleiddi hafi verið ekkert annað en hræðilegt víxlspor. En það fyrsta sem verður að gera þegar reynt er að skilja Stalín og kverkatak hans á Rúss- landi er að gleyma öllu, sem Trotsky sagði um hann, og byrja á því að skoða hann frá allt öðru sjónarhorni en því sem er viður- halda, með ljósmyndafölsunum og fölsunum kvikmynda til þess að sýna, að hann, hinn útvaldi erf- ingi, hefði alltaf verið handgengn- ari Lenín en nokkur annar. Svona lygar voru kannski nógu góðar handa rússneska smábóndanum, sem hefur helgitákn í blóðinu; en veraldarvanari menn sem stóðu fyrir utan voru líka einfaldir á sinn hátt. Af því að Stalín laug svo blygðunarlaust um fortíðina var gert ráð fyrir því, að allt, sem hann hefði sagt, væri helber lygi og að hann hefði aldrei notið trausts og trúnaðar Leníns. Og þegar loks var sannað, að Lenín hefði raunar varað félagana við aðalritara þeirra í hinni frægu Erfðaskrá sinni, var miklu auð- veldara að ganga út frá því að Stalín væri ekki aðeins lygari og svikahrappur heldur líka valda- ræningi, sem hefði engan lögmæt- an grundvöll fyrir völdum sínum í flokknum. Ekkert gæti verið fjær sanni og ekkert gæti verið eins hættulega villandi þegar að því kemur að gera þarf einhvers konar úttekt á Rússlandi nútímans. Dáði Stalm Lenín dáði Stalín fyrir óvenju- legt sambland hæfileika, sem sumir hverjir voru fágætir í Rússlandi, sem sumir sættu gagn- rýni beztu samstarfsmanna Len- íns sjálfs; manna sem létu sér ekki meginreglur í leftu rúmi liggja eins og leiðtogi þeirra — umfram allt fyrir miskunnarlausan, dólgslegan ofsa, sem var sam- tvinnaður feikilegri slægð og und- irferli og vinnuþreki, sem hann Stalín ásamt Lenin og Kalinin á Áttunda Þingi Rússneska Kommúnistaflokksins 1919.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.