Morgunblaðið - 16.10.1983, Síða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. OKTÓBER 1983
plurgMf Útgefandi ililabib hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 250 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 20 kr. eintakiö.
Sparnaður
essa dagana er mikið
rætt um sparnað í
opinbera kerfinu eftir að
fjárlagafrumvarp Alberts
Guðmundssonar var lagt
fram á Alþingi. Allir vilja
sparnað og allir hvetja til
sparnaðar en seint verða
menn sammála um hvar
skuli spara. Það er dálítið
broslegt að fylgjast með
umræðum þingmanna um
fjárlagafrumvarpið í fjöl-
miðlum. Þingmenn
stj ór narandstöðuf lokk-
anna vilja allir sparnað,
en þeir telja sparnaðartil-
lögur fjármálaráðherra
vondar og að spara eigi
annars staðar en hann
leggur til.
Enginn þingmaður hef-
ur nú gengið jafn langt í
lágkúrulegum málflutn-
ingi um sparnaðinn en
Ragnar Arnalds, formað-
ur þingflokks Alþýðu-
bandalagsins, sem leggst
svo lágt að segja, að ríkis-
stjórnin ráðist í sparnað-
aráformum sínum helzt á
aldraða og fatlaða. Kjarni
málsins er auðvitað sá, að
í stórum rekstri, eins og
ríkisrekstrinum, er
óhjákvæmilega umtals-
verð eyðsla og óráðsía.
Það leiðir af sjálfu sér, að
þegar umsvif eru mikil og
fjárhæðir háar, huga
menn síður að útgjöldum,
sem í sjálfu sér þykja
smávægileg. Smátt og
smátt slaknar á aðhaldi
og eftirliti og umfram-
eyðslan vex. Þetta gerist
bæði í opinberum rekstri
og einkarekstri og er ekki
endilega til marks um lé-
lega stjórnendur. Eftir
því sem rekstrareiningin
verður stærri er meiri
hætta á óþarfa eyðslu.
Munurinn á opinberum
rekstri og einkarekstri að
þessu leyti er hins vegar
sá, að einkareksturinn
hefur ekki úr jafn miklu
að spila og hann getur
ekki snúið sér til stjórn-
málamanna og sagt að nú
sé óhjákvæmilegt að
hækka skatta eða auka
tekjur með öðrum hætti.
Svigrúm einkarekstrarins
er mun minna og þess
vegna verða einkafyrir-
tækin að beita meira að-
haldi. Þau eru þess vegna
líklegri til að fara reglu-
lega yfir rekstur sinn til
þess að sjá, hvort hægt sé
að draga úr útgjöldum.
Nú stendur ríkisstjórn-
in frammi fyrir því, að
óstjórn og óráðsía undan-
farinna vinstri stjórna
hefur verið slík, að svig-
rúm ríkissjóðs til áfram-
haldandi aukningar út-
gjalda er ekki lengur fyrir
hendi. í nokkur undanfar-
in ár hefur aðferðin verið
sú, að safna erlendum
skuldum til þess að þurfa
ekki að draga skipulega
saman ríkisútgjöldin. Nú
eru erlendu skuldirnar
orðnar svo miklar, að
þetta er ekki lengur hægt.
Þess vegna á núverandi
ríkisstjórn engan annan
kost en þann, að grípa til
raunverulegra sparnaðar-
aðgerða í ríkiskerfinu.
Verði gengið til þess
verks í fullri alvöru mun
koma í ljós, að það er
hægt. Þegar sú fyrirætlan
ríkisstjórnarinnar er
gagnrýnd, að ná fram
sparnaði í tryggingarkerf-
inu verða menn að hafa í
huga að gífurlegar fjár-
ingmenn Bandalags
jafnaðarmanna hafa
lagt fram á Alþingi frum-
varp um að selja beri
ríkisbankana einkaaðil-
um. Þetta er athyglisverð
tillaga, sem áreiðanlega á
eftir að vekja miklar um-
ræður. Hún lýsir auðvitað
fyrst og fremst miklu
trausti á einkabanka, sem
fyrir eru í landinu. Hún er
vísbending um, að flutn-
ingsmönnum frumvarps-
ins þyki rekstur þeirra til
hæðir ganga árlega í
gegnum þetta kerfi. Það
er óhugsandi með öllu, að
rekstur þess sé svo full-
kominn, að útilokað sé að
ná þar fram umtalsverð-
um sparnaði. Þeir þing-
menn, sem nú tala um, að
það beri að spara, en bara
ekki þarna, ættu að hafa
hugfast, að tíðarandinn er
breyttur. Skattgreiðendur
krefjast þess að betur
verði farið með fjármuni
þeirra í ríkiskerfinu en
gert hefur verið. Kannski
er nauðsynlegt að skatt-
greiðendur stofni með sér
samtök til þess að veita
stjórnmálamönnunum
nauðsynlegt aðhald í þess-
um efnum.
fyrirmyndar og æskilegt
sé að bankakerfið allt
verði rekið með sama
hætti. Miklar breytingar
hafa orðið í bankaþjón-
ustu erlendis og eru að
verða. Slíkar breytingar
eru einnig að ryðja sér til
rúms hér. Þetta frumvarp
mun áreiðanlega vekja
upp gagnlegar umræður
um þjónustu bankanna og
breyttan hugsunarhátt,
sem þar er öðru fremur
nauðsynlegur.
Traust á einkabönkum
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
:
I Reykjavíkurbréf
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦ Laugardagur 15. oktober ♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Magnús Jó-
hannesson
Sjálfstæðisfélögin í Reykjavík
voru skemmtilegur starfsvett-
vangur á viðreisnarárunum.
Tímamót höfðu orðið með myndun
viðreisnarstjórnar haustið 1959.
Næstu árin á eftir sáu sjálfstæð-
ismenn margar hugsjónir og
drauma, sem lengi hafði verið bar-
izt fyrir, verða að veruleika. Þetta
átti ríkan þátt í því jákvæða and-
rúmi, sem ríkti á vettvangi sjálf-
stæðisfélaganna þessi ár. Bjart-
sýni og góðvild einkenndi sam-
starf flokksmanna. Einn þeirra
manna, sem á þessum árum lét
mjög að sér kveða í forystustarfi á
vettvangi sjálfstæðisfélaganna í
höfuðborginni, var Magnús Jó-
hannesson, sem lézt fyrir
skömmu. Hann var mikilvirkur í
starfi sem formaður Óðins og þá
um leið á vettvangi fulltrúaráðs-
ins, jafnframt því að vera einn
helzti forystumaður sjalfstæð-
ismanna í Iaunþegahreyfingunni.
Hann var einnig borgarfulltrúi
Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík í
eitt kjörtímabil.
Einn af forvígismönnum sjálf-
stæðismanna í Reykjavík um ára-
bil, Gunnar Helgason, segir í
minningargrein um Magnús Jó-
hannesson hér í Morgunblaðinu sl.
sunnudag: „Ég þekkti mjög vel
félagsmálastörf Magnúsar í gegn-
um árin, því samleið okkar á því
sviði er orðin æði löng. Magnús
var góður ræðumaður, rökfastur
og snjall. Allt sem hann sagði var
nákvæmlega hugsað og sannfær-
ingarkraftur mikill. Ég held, að ég
hafi aldrei kynnzt jafn ákveðnum
stuðningsmanni sjálfstæðisstefn-
unnar og honum og er þá e.t.v.
nokkuð sagt, því mörgum hef ég
þeim mönnum kynnzt."
Pétur Hannesson, núverandi
formaður óðins, segir í minn-
ingargrein um Magnús Jóhannes-
son sama dag: „Ég kynntist Magn-
úsi vel í félagsstarfi og vinnu og
mat hann mikils sem traustan fé-
laga en þó lipran í allri umgengni.
Það er sjónarsviptir að mönnum
sem Magnúsi, sem falla frá fyrir
aldur fram.“
Höfundur þessa Reykjavíkur-
bréfs á góðar minningar frá sam-
starfi við Magnús Jóhannesson á
þessum árum. Hann var jákvæður
í afstöðu, sanngjarn í málflutn-
ingi, en umfram allt kom hann
fram við ungt fólk sem var að
hefja störf á vettvangi Sjálfstæð-
isflokksins sem jafningi þótt
reynsla hans og þekking væri
meiri. Fátt er mikilsverðara fyrir
ungt fólk, sem er að hefja störf á
vettvangi stjórnmálaflokka, en
slíkt viðmót frá þeim sem eldri
eru.
Starf Sjálfstæðisflokksins í höf-
uðborginni byggist á mönnum,
eins og Magnúsi Jóhannessyni,
sem leggja fram krafta sína í þágu
flokksins og hugsjóna hans af
ósérhlífni, en gera ekki kröfur á
móti um vegsemdir í eigin þágu.
Stofnun Jóns
Þorlákssonar
í byrjun þessa árs var sett á fót
Stofnun Jóns Þorlákssonar, sem
svo hefur verið nefnd og er þar um
að ræða vísi að sjálfstæðri rann-
sóknarstofnun í þjóðfélagsmálum,
sem mjög er við hæfi að tengd sé
nafni fyrsta formanns Sjálf-
stæðisflokksins. Slíkar stofnanir
eru starfræktar víða erlendis og
þá ekki sízt í Bandaríkjunum og
hafa m.a. orðið eins konar hug-
myndabankar fyrir stjórnmála-
flokka. Þannig er t.d. augljóst, að
sumar þessara stofnana hafa mik-
il áhrif á stefnumótun Banda-
ríkjaforseta og fer þá nokkuð eftir
því, hver forsetinn er, til hvaða
stofnunar hann leitar.
Fyrir nokkrum dögum bauð
Stofnun Jóns Þorlákssonar nokkr-
um hópi manna til hádegisverðar,
þar sem starfsemi hennar var
kynnt og var það framkvæmda-
stjóri hennar, Hannes H. Gissur-
arson, sagnfræðingur, sem það
gerði. I erindi, sem Hannes H.
Gissurarson flutti á þessum fundi,
sagði hann m.a.:
„Hún (þ.e. stofnunin) er nefnd
eftir þeim manni, sem færði á
fyrstu áratugum aldarinnar
skarplegustu rökin fyrir því á Is-
landi, að nauðungarlaus samvinna
einstaklinganna væri í flestum
efnum vænlegri en notkun valds-
ins. Við, sem að henni stöndum,
leggjum áherslu á, að hún verði
óháð stjórnmálaflokkum og hags-
munasamtökum, enda eru gallarn-
ir á heiminum ekki vondum flokk-
um eða öðrum hópum að kenna,
heldur vondum hugmyndum, eins
og ég sagði áðan.“
Síðan gerði Hannes H. Gissur-
arson nokkra grein fyrir því, hver
yrðu helztu verkefni Stofnunar
Jóns Þorlákssonar á næstunni og
sagði:
„Það er aldrei hyggilegt að segja
of margt um framtíðina, því að
stundum verður minna um efnd-
irnar en orðin, en ég ætla þó að
geta nokkurra rannsóknarefna á
næstu mánuðum. Friðrik Frið-
riksson, hagfræðingur, er að
semja rit um verðlagshöft, þar
sem hann kannar, hvort þau hafi á
íslandi og annars staðar náð þeim
tilgangi sínum að halda niðri
verðlagi. Dr. Vilhjálmur Egilsson,
hagfræðingur, er að taka saman
rit um velferðarríkið, þar sem
hann spyr, hvenær tekjujöfnun
geti verið skynsamleg og hvort
ýmsar aðferðir í tekjujöfnunar-
skyni hafi náð tilgangi sínum.
Sjálfur er ég að vinna að riti um
stjórnarskrármálið, þar sem ég
reyni að ræða, hvernig breyta
megi leikreglum í stjórnmálum, til
þess að kjósendur komi fram
áhugamálum sínum og geti valið
jafn skynsamlega í kjörklefanum
og í kjörbúðinni. Einnig er í ráði
að gefa út ritgerðasafn eftir Jón
Þorláksson. Þess má geta, að öll
rit stofnunarinnar eru samin á
ábyrgð höfunda, enda hafa ein-
staklingar skoðanir en stofnanir
ekki. En níu manna rannsóknar-
ráð starfar þó til þess að tryggja
vísindaleg vinnubrögð og hafa í
það valizt margir kunnustu fræði-
menn þjóðarinnar í stjórnmálum
og atvinnumálum."
Stofnun Jóns Þorlákssonar er
ánægjulegt framtak ungra manna
og eldri, sem þegar hafa látið mik-
ið að sér kveða í þjóðfélagsumræð-
um hér. Þeir hafa líklega haft
meiri áhrif á þá stefnu, sem um-
ræður hafa tekið síðustu árin en
menn gera sér almennt grein
fyrir. Miklar vonir eru bundnar
við þá starfsemi, sem fram mun
fara á næstu árum á vegum Stofn-
unar Jóns Þorlákssonar og verður
ekki sízt fylgzt með því af athygli,
hvort hún nær því marki að verða
hugmyndabanki stjórnmálaflokka
eins og slíkar stofnanir hafa orðið
víða erlendis. Þá yrði brotið blað.
Patreksfjördur
Síðustu daga hafa fréttir um
erfiða skuldastöðu hins nýja
frystihúss samvinnuhreyfingar-
innar á Patreksfirði vakið umtals-
verða athygli. Starfsemi frysti-
hússins hefur stöðvast og fjöl-
mörgum starfsmönnum verið sagt
upp. Þettá er auðvitað reiðarslag
fyrir svo fámennt byggðarlag, sem
Patreksfjörður er.
Ljóst er, að skuldir fyrirtækis-
ins eru gífurlega miklar en eigið
hlutafé ótrúlega lítið og vekur það
óneitanlega upp ýmsar spurn-
ingar, eins og þær, hvernig fyrir-
tækið hefur komizt á þetta skulda-
stig, hverjir séu stærstu Iánar-
drottnar þess o.s.frv.
Kjarni málsins er þó þessi: Á
Patreksfirði var í eina tíð öflugt
útgerðar- og fiskvinnslufyrirtæki
í einkaeign. Fyrir svo sem einum
áratug tók samvinnuhreyfingin
ákvörðun um að hefja uppbygg-
ingu á nýju frystihúsi. Sú ákvörð-
un var auðvitað umhugsunarefni,
þar sem fyrir var hús, sem auð-
veldlega hefði verið hægt að
byggja upp og endurnýja. I þetta
nýja frystihús samvinnuhreyf-
ingarinnar hafa verið lagðir mikl-