Morgunblaðið - 20.02.1988, Blaðsíða 33

33
__________________MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. FEBRÚAR 1988
áfengt öl
Jóhannes Bergsveinsson
léttvínsveitinga og 2849 veitinga-
stöðum leyfi til þess að veita áfengt
öL Reyndar fjölgaði þar sölustöðum
áfengs öls árið 1969 úr 132 í
17.529!
Við þessar aðgerðir jókst áfeng-
isneysla Finna um 38% á einu ári.
Fyrir þessar aðgerðir var Finnland
næstlægst Norðurlanda í neyslu
áfengis, næst íslandi, en hefur síðan
unnið sig upp í að verða næsthæst,
næst Danmörku.
Þá eru það næstu nágrannar
okkar Færejnngar. Þar hafa lengi
verið allmiklar hömlur á áfengis-
sölu. Þar hefur áfengi t.d. lengi
verið skammtað og leyfi manna til
þess að kaupa áfengi bundin því,
að þeir hafí áður staðið skil á skött-
um sfnum. Sala á sterku öli var
leyfð 1. júlí 1980, þó með þeim
takmörkunum, að hámarksstyrk-
leiki þess var aðeins leyfður 4,6%
miðað við þyngd og það öl, sem var
yfir 3,7 þyngdarprósentum, var
skammtað eins og sterkt áfengi og
vín.
Ári áður en þetta gerðist, þ.e.a.s.
árið 1979, var meðalneysla 15 ára
og eldri Færeyinga 5,2 lítrar af
nreinum vínanda á mann. Árið eftir
að breytingin var gerð óx meðal-
neyslan í 5,5 lítra af hreinum
vínanda og hefur síðan haldið áfram
að vaxa. Nokkrar sveiflur hafa þó
verið milii ára, sem e.t.v. helgast
af afkomu manna og möguleikum
tii þess að standa skii á opinberum
gjöidum. Þannig var neyslan komin
í 6,1 lítra af hreinum vínanda árið
1986, en hafði árið áður komist
hærra eða f 6,6 lítra af hreinum
vínanda að meðaltali á hvem Fær-
eying 15 ára og eldri.
Áfengi bjórinn hefur, til skamms
tfma, aðeins verið seldur á tveim
stöðum í Færeyjum og sterkari teg-
undir hans skammtaður eins og
áður er getið. Áður gátu Færeying-
ar aðeins pantað sinn bjór, þegar
þeir höfðu lokið greiðslu opinberra
gjalda.
Vínandi er vímuefnið
í öilu áfengi
Áfengt öl hefur allstaðar aukið
heildameyslu vínanda og skiptir þá
litlu, hvemig selt er. Til þess liggja
margar ástæður, og er kannske
rétt að dreþa á nokkrar þeirra.
Áfengt öl er gjaraan meðhöndlað
sem fæða eða svaladiykkur. Jafnvel
á þeim heimilum, þar sem vín og
sterkt áfengi er geymt í læstum
hirslum, þar sem böm og unglingar
ná ekki tii þess, er öl geymt í kæii-
skáp heimilisins innan um matvöm
og svaladrykki, aðgengilegt öllum
heimilismönnum. Aðgát sú, sem
sjálfsögð þykir gagnvart sterkara
áfengi, nær síður til ölsins. Þetta
hlýtur óhjákvæmilega að hafa í för
með sér aukna hættu á áfengis-
neyslu unglinga og jafnvel bama.
Reynsian hefur sýnt það í löndum,
sem leyfa bmggun og sölu á áfengu
öli. Má þar til dæmis vitna til
reynslu Dana.
Hætt er við að auðveldur aðgang-
ur að áfengu öli leiði til aukinnar
drykkju á vinnustöðum og þá um
leið til aukinnar hættu á vinnuslys-
um, til lélegra vinnubragða og til
aukinna flarvista.
Öldiykkja getur orðið kveikja að
neyslu sterkara áfengis. Vínandi í
áfengu öli, þótt í litlum mæli sé,
getur orðið til þess að skerða dóm-
greind neytandans, losa um hömlur
hjá honum og veikja þannig fyrir-
íram teknar ákvarðanir hans um
að 'itilla neyslunni í hóf og láta
neyslu sterkara áfengis vera.
i/iljum við aukin áhrif
ifengis í umferðinní?
Ölvunarakstur er nú þegar miög
vemlegt vandamál hér á landi. Ár-
iega hlýst af honum mikið tjón á
lífi manna, limum og eignum. Um-
talsverður hópur manna er árlega
tekinn ölvaður við stjóm ökutækja.
Island er land, þar sem veður er
óstöðugt, færð oft slæm og sam-
göngur erfiðar. Því hljóta margir,
sem þannig missa ökuleyfíð, að
verða fyrir vemlegu tjóni og hafa
af því ýmiskonar óþægindi og erfið-
leika.
Sumir vilja fremur telja það, hve
margir em teknir ölvaðir við akstur
hér á landi, vitnisburð um góða lög-
gæslu á þessu sviði en vitnisburð
um það, að íslendingar hafi öðmm
fremur tilhneigingu til þess að seij-
ast ölvaðir undir stýri bifreiða sinna.
Vel má vera, að nú sé því þannig
varið. Með tilkomu áfengs öls er
hætt við, að á því verði breytingar
og ölvunarakstur verði þá mun
tíðari en nú.
Þeim sem horfa á stór bifreiða-
svæði við ölstofur í Bretlandi
sneisafull af bifreiðum tæmast á
stuttri stundu eftir að drykkju dags-
ins lýkur dylst ekki, að þaðan hljóta
margir að fara út í umferðina með
meira magn vínanda í blóði sínu
en umferðarlögin leyfa. Niðurstöður
flutninga- og vegarannsóknastofn-
unarinnar bresku frá árinu 1974
sýndu, að 1 af hveijum 3 ökumönn-
um, sem létu lífíð í slysum úti á
vegum, hafði magn vínanda í blóði
yfír þeim 0,8%, sem lög í Bretlandi
miða ölvunarakstur við. Hér á landi
em mörkin lægri eða við 0,5%.
Milli kl. 10 að kveldi og 4 að morgni
virka daga vikunnar óx þetta hlut-
fa.ll í 1 af hveijum 2 og á laugar-
dagskvöldum og aðfaranóttum
sunnudaga náiði það að verða 71
af hundraði. Vafalaust má relqa
mikið af þessum ölvunarakstri og
dauðsfollum, er honum tengjast, til
hinna fjölmörgu ölstofa í Bretlandi,
og mikillar neyslu áfengs öls.
Hjá grannþjóðum okkar virðist
vera náið samband milli tíðni
skorpulifrar og heildameyslu hreins
vínanda. Dánartíðni af völdum
skorpulifrar hefur verið lág hér á
landi, og kemur það vel heim við,
að dagleg neysla áfengis mun enn-
þá vera heldur sjaldgæf hérlendis.
Sala áfengs öls myndi vafalaust
ieiða til daglegrar neyslu áfengis
hjá mörgum og valda þannig auknu
álagi vegna viðvarandi vínanda-
bmna í lifur, þótt vínandamagn í
blóði þeirra yrði e.t.v. ekki svo mik-
ið, að það ylli hjá þeim einkennum
vemlegrar ölvunar.
Samræmist sala áfengs öls
á íslandi markmiðum
slenskrar heilbrigðisáætl-
unar?
Það lögmál gildir yfirleitt um
vímuefnaneyslu, að veikari efni
kalla á þau, sem sterkari em.
Greiður aðgangur að sterku öli
leiðir til þess, að fleiri umgangast
vínanda og umgengni við hann
verður tíðari. Hjá ýmsum mun sú
umgengni leiða til aukinnar neyslu
vínanda, hvort heldur hann kemur
í mynd áfengs öls, léttra vina eða
brenndra diykkja. Hætt er við, að
þetta bitni þannig á þeim, sem þeg-
ar em orðnir ofneytendur, að þeir
auki drykkju sína og hljóti af henni
meiri skaða.
Rétt er að benda á, að fjöldi
vínveitingastaða hefur farið mjög
vaxandi síðustu 3—4 árin. Tilkoma
áfengs öls myndi líklega stuðla að
enn frekari aukningu. Sömuleiðis
má benda á það, að tilkoma áfengs
öls myndi að öllum líkindum verða
hvati til fjölgunar á áfengisútsölum;
þar sem þeim, sem hingað til hafa
þurft að panta sitt áfengi í gegnum
pósthúsin, myndi sennilega þykja
dýrt að þurfa að panta vemlegt
magn af bjór með póstkröfu og
greiða undir hann póstburðargjald.
Þeir myndu því án efa gera kröfur
um fleiri útsölustaði og hinir nýju
útsölustaðir þá væntanlega selja
sterkara áfengi jafnframt hinu
veikara.
Þegar byijuð er neysla áfengis í
áfengu öli er hætt við, að hún haldi
áfram í sterku áfengi, samanber
það, sem sagt er hér að framan.
Þetta á ekki síst við í þeim tilfell-
um, þar sem neysla ölsins hefur
leitt til myndunar þols fyrir áhrifum
vínanda, þannig að aukið magn af
vínanda þarf til þess að ná þeim
áhrifum, sem eftir er sóst.
Viljum við aukinn áróður
á íslandi fyrir
neyslu áfengra drykkja?
Fram hefur komið í umræðum
um sölu áfengs öls hér á landi, að
áhugi er á innlendum iðnaði á sviði
ölgerðar. Framleiðendur eygja hér
allverulegan markað eða markað
fyrir 12—15 milljónir lítra af áfengu
öli á ári, samanber grein í Dag-
blaðinu-Vísi 7. apríl 1984. Þetta
jafngildir 480—600 þúsund lítmm
af hreinum vinanda á ári eða um
það bil 2,0—2,6 lítrum af hreinum
vínanda á hvert mannsbam 1
landinu. Reikna má með, að megin-
hluti þessa vínanda yrði bein aukn-
ing þeirrar neyslu, sem fyrir er.
Hætt er við, að ekki yrði eingöngu
um beina aukningu að ræða, heldur
jafnframt óbeina. Til þess að ná
12—15 milljón lftra markaði hér-
lendis þyrftu framleiðendur bæði
að einbeita sér að því að láta fjölga
útsölustöðum áfengis og halda uppi
kynningarherferðum fyrir öli. Þar
yrði lögð áhersla á ánægju þá, sem
fólgin er í öldrykkju og ágæti öls-
ins. Þar sem sterkt öl er jafnframt
áfengi yrði þetta óhjákvæmilega
áróður fyrir neyslu áfengis al-
mennt. Liggja myndu í þagnargiidi
hinar skaðlegu afleiðingar mikillar
og tíðrar áfengisneyslu. Aukningar
neyslu áfenga ölsins myndi trúlega
fljótlega gæta einnig í aukningu
neyslu annarra tegunda áfengis, þó
líklega fyrst og fremst í neyslu
brenndra drykkja.
Reynsla nágrannaþjóða okkar,
s.s. Svía og Finna, varð á þann
veg, að vínandi úr áfengu öli, sem
bætt var í hóp þeirra áfengisteg-
unda sem fyrir vom, bættist við
heildameyslu þjóðanna á vínanda,
en dró ekki úr henni. Þetta kemur
líka vel heim við þá reynslu, að í
þeim löndum Evrópu, þar sem
neysla áfengs öls hefur lengi verið
hefðbundin hefur heildameysla
vínanda farið vaxandi á undanföm-
um ámm.
Samræmist framleiðsla
áfengs öls á íslandi heil-
brigðismarkmiðum Al-
þjóðaheilbrigðismáiastofn-
unarinnar?
ísland hefur notið nokkurrar sér-
stöðu vegna þess, að hér á landi
er mjög lítill áfengisiðnaður eða
nánast enginn nema sá, sem rekinn
er af hinu opinbera. Fá störf hér á
landi em bundin þessum iðnaði og
lítið einkaflármagn. Nokkur fieiri
störf em bundin sölu og dreifingu
áfengis. Ýmsir innflytjendur eiga
þó hagsmuna að gæta vegna um-
boðssölu erlendra áfengistegunda.
Vemlegt aðhald er að umsvifum
þeirra, bæði vegna þess hvemig
háttað er sölu og dreifingu áfengis,
og ekki síst vegna þess, að bannað
er að auglýsa áfengi beint. Það ligg-
ur í augum uppi, hve mikilvægt er
að koma 'veg fyrir, að áfengismála-
stefha þjóðarinnar verði háð slíkum
hagsmunaöflum, eigi hún að miðast
við hagsæld, heill og heilsu þjóðar-
innar allrar.
Sjálfsagt er lengi hægt að deila
um það, hvað heppilegast sé að
gera til þess að marka' farsæla
stefnu í áfengismálum. Flest rök
hniga þó að því, að stefna, sem
tekur mið af vaxandi framleiðslu
vínanda, í hvaða mynd sem hann
er, fjölgandi tækifæmm til áfengis-
kaupa, lækkandi verðlagi á áfengi
og þverrandi aðhaldi, muni ekki
leiða til farsælla ferðaloka, heidur
stórra áfalla af völdum hafsjóa
áfengra drykkja, er þá muni kaf-
færa þjóðina.
Höfundur er yfirlæknir á gtjngu-
deild áfengiaqjúklinga fyá Geð-
deild / JtiulapítjtÍjanH.
Hér má sjá hvemig prufueintök
af .Björgvinsbeltinu*1 virka.
og síðan em þeir dregnir að skipi.
Að gera beltið klárt til að kasta því
út eða að koma því á skipveija tek-
ur örstutta stund og passar beltið á
alla og er þá sama hvort menn em
klæddir sjógalla, flotbúningi eða
venjulegum fötum.
Einfalt, létt, sterkt
Hvaða kostum varst þú að reyna
að ná fram við hönnunina á beltinu?
Hönnuðurínn, Björgin Siguijóns-
son stýrimaður, með útbúnaðinn
„Það helsta var að það væri ör-
uggt og ofureinfalt í notkun, að það -
væri létt og að það væri níðsterkt.
Beltið kemst fyrir í litlum poka sem
vegur rúmlega 1 kíló. Það er hægt
að koma því allsstaðar fyrir á öllum
stærðum báta. Kosturinn við að hafa
það létt er sá að það er hægt að
kasta því miklu lengra og af meirr
nákvæmni en til dæmis bjarghring
sem vegur rúmlega fjórum sinnum
meira en beltið."
Viðbót við önnur tæki
Nú era fyrir í flestum bátum
bjöigunartæki eins og björgunar-
hringir og Markúsamet. Kemur
þetta belti í staðinn fyrir þaú?
„Nei, þetta er viðbótar öryggis-
tæki en ég tel það hafa aðra kosti
en hin.“
Verður farið að framleiða „Björg-
vinsnetið" á næstunni?
„Nei, ekki alveg strax. Ég á eftir
að laga smáatriði og ætlaði mér
reyndar lengri tíma, en eftir að bel-
tið var prófað og menn sáu hvemig
það virkaði hef ég verið rekinn áfram
í að klára það. En það kostar pening
að hanna svona hlut og prófa sig
áfram. Vonandi getur þetta þó farið
í gang í vetur eða vor. Mig langar
að þakka þeim sem hafa hvatt mig
og stutt," sagði Bjöigvin Siguijóns-
son hönnuður „Björgvinsbeltisins"
að lokum. _