Morgunblaðið - 20.02.1988, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. FEBRÚAR 1988
45
stöðugleiki í gengi sé til lengdar
öruggasta kjölfesta efnahagsstefnu
lítils, opins hagkerfís, eins og við
búum við hér á íslandi. Er sú skoð-
un m.a. studd af reynslu annarra
smáþjóða Evrópu, sem flestar hafa
á undanfömum árum stefnt að
gengisfestu í einhveiju formi. Vandi
þeirra í þessum efrium er þó að
ýmsu leyti minni en íslendinga. Með
starfsemi Myntbandalags Evrópu
hefur tekist að koma á stöðugleika
innbyrðis milli gengis allra höfuð-
mynta Evrópu annarra en sterlings-
pundins, og hafa þær þjóðir sem
nánust viðskiptaleg tengsl hafa við
þátttökuríki Myntbandalagsins not-
ið hans. Vegna mikilvægis viðskipta
íslendinga við Bandaríkin og Bret-
land hafa gengissveiflur pundsins
og þó sérstaklega dollarans hins
vegar valdið íslenskum atvinnuveg-
um verulegum vanda. Af þeim or-
sökum hefur einnig verið erfítt að
fínna stöðugan mælikvarða, sem
hentaði til viðmiðunar fyrir gengis-
festu íslensku krónunnar. Fari svo,
sem ekki er ólíklegt, að Bretland
gerist áður en langt líður aðili að
Myntbandalagi Evrópu, munu skil-
yrði til þess að ísland tengdist Evr-
ópu nánar í þessum efnumbatna
að mun, enda hafa viðskipti íslend-
inga við þjóðir Vestur-Evrópu farið
hlutfallslega vaxandi síðustu árin.
Þannig hefur hlutur þeirra í út-
flutningstekjum íslendinga vaxið
úr 53% í 65% á síðustu þremur
árum en hlutur Norður-Ameríku
lækkað úr 29% í 22% og Austur-
Evrópu úr 8% í 5,5%.“
Það er einmitt þessi mikla breyt-
ing sem hefur orðið á utanríkisvið-
skiptum íslendinga á undanfömum
ámm (sjá töflur), sem gerir það að
verkum að margir horfa nú á teng-
ingu við ECU sem bestu leiðina að
stöðugleika í efnahagslífínu. Vægi
Evrópu í utanríkisviðskiptum hefur
orðið mun meira að undanfömu á
kostnað Bandaríkjanna.
Ekkítímabært
„Ég held að það sé ekki tímbært
að tengja krónuna við ECU núna,“
sagði Jóhannes Nordal í samtali við
Morgunblaðið. „Það gæti orðið
mjög erfítt fyrir þá sem stunda við-
skipti utan þessara Evrópulanda.
Það er líka mikilvægt að við náum
meiri stöðugleika í okkar efna-
hagslífi fyrst svo að við séum ömgg
um að við myndum þola að binda
gengið fast við slíkan stöðugleika.
Það þarf líka mun meira samstarf
við Evrópu á öðrum sviðum áður
en að þessu kæmi. Þetta er þó hugs-
anlegt markmið að stefna að þegar
fram í sækir.
Við getum að sjálfsögðu rekið
fasgengisstefnu án þess að tengjast
ECU. Ef menn vilja tengja gengið
við ytri mælikvarða kemur til greina
að binda það við SDR, sem er að
sumu leyti áhættuminna en að
tengja við ECU, þar sem þar em
dollari og jen veigamiklir þættir.
Hinn möguleikinn er að halda í
núverandi kerfí en setja fastari regl-
ur fyrir gengjsvogina." Jóhannes
sagði að hin Norðurlöndin litu á það
sem framtíðarmarkmið að tengjast
Evrópu nánar og það ættum við
einnig. að gera. Hann teldi þó að
þau væm líka þeirrar skoðunar að
það þyrfti að koma til þróunar áður
en formleg tengsl yrðu tekin upp.
Norðmenn teldu það t.d. ekki tíma-
bært að tengja gengi sitt þar sem
þeir ættu við jafnvægisvandamál
að stríða.
Traust á fast-
gengisstefnunni á ný
Tryggvi Pálsson, framkvæmda-
stjóri "jármálasviðs Landsbankans,
er einn þeirra sem gagnrýnt hafa
hvemig gengismálum er nú hagað.
Hann telur það ekki traustvekjandi
að segja að gengið sé fast þegar
gengisviðmiðun 3é breytt eftir hent-
ugleika. Á spástefnu Stjómunarfé-
lags íslands, sem haldin var 27.
nóvember 1987, sagði Tryggvi
Pálsson m.a.: „Það er ekki traust-
vekjandi að segja að gengi sé fast
þegar viðmiðunin breytist úr meðal-
vog í landavog (ágúst 1984) og svo
í myntvog (janúar 1987) og nú

kvæmdastjóri Sölusambands
íslenskra fískframleiðenda, er þeirr-
ar skoðunar að jafnvægi verði að
koma á í efnahagslífínu í heild, í
sjávarútvegi, á vinnumarkaði og í
ríkisijármálum, áður en menn fari
að ræða um þessi mál í alvöru.
„Mér fínnst sjálfsagt að gera
þetta,“ sagði Magnús við Morgun-
blaðið, „en það er ekki sama hven-
ær þetta yrði gert eða til hvaða
aðgerða yrði gripið samhliða."
Það er að hans mati nauðsynlegt
að samtímis og litið sé á efnahags-
mál almennt verði mótuð einskonar
„sjávarútvegssteftia", samhæfð
stefna fyrir bæði útgerð og vinnslu
þar sem lögð væri til grundvallar
hámarksarðsemi nýtingar auðlind-
arinnar til lengri tíma. Skammtíma-
hagsmunir mættu ekki ráða því
hvemig við byggjum upp sjávarút-
veginn. „Ég held að það standist
annars ekki í okkar tiltölulega ein-
falda hagkerfí að tengja það við
efnahagsstærðir sem taka ekki mið
af okkar aðstæðum. Við verðum
að byija á því að fínna jafnvægi í
sjávarútveginum og síðan að
tryggja með öðrum aðgerðum að
það jafnvægi haldist. Eg held að
tenging við ECU nú á þessari
stundu myndi að óbreyttum for-
sendum verða fískvinnslunni þung
Bandaríkjadollar
vegur þungt í
myntkörfunni.
Lækkun dollars
veldur samsvarandi
hækkun Evrópumynta.
Gengi einstakra gjaldmiðla er því aldrei stöðugt þó gengið sé „fast“.
Tryggvi PAIsson,
framkvæmdastjóri fjárm&lasviðs Lands-
bankans:
„Ég held að fólk sjái nú svo
mörg teikn þess, að gamli
tíminn sé að koma aftur, að
það þurfi að gera eitthvað
til þess koma í veg fyrir að
við hverfum aftur til gam-
alla siða og lendum í víta-
hring víxlverkana kaups,
verðlags og gengis.“
Jón Sigiwðsson,
viðskiptar&ðherra, & AJþingi 4. febrúar
1988:
„Ég tel að þegar við litum
lengra fram eigum við að
huga að þvi að tengja gengi
íslensku krónunnar fastar
við erlent myntsvæði, ann-
aðhvort Evrópumyntsvæðið
eða stærri blöndu af gjald-
miðlum. Við skyldum jafnan
hafa það hugfast að gengið
er og verður ankeri fyrir
verðlagsfestu í þessu landi.“
Sigurður B. Stef&nsson,
framkvæmdastjóri Verðbréfamarkaðar Iðn-
aðarbankans:
„Ég tel að rökin fyrir því
að tengja við ECU hafi aldr-
ei verið sterkari en nú. Lang
stærstur hluti innflutnings
okkar kemur nú frá Evró-
puríkjum."
síðast í landavog aftur (október
1987), allt eftir sveiflum dollarans.
Það er heldur ekki traustvekjandi
að almenningur getur ekki séð á
gengisskráningunni hvort verið er
að halda gengi krónunnar föstu eða
ekki. Að miða gengi krónunnar við
ECU hefur að þessu Ieyti kosti
umfram núverandi viðmiðun."
Að mati Tryggva PálSsonar
mætti vekja fastgengisstefnunni
traust á ný með því að samhliða
hugsanlegri gengisfeliingu yrði tek-
in upp tenging við ECU. Ef ætlun-
in sé að halda genginu föstu þá sé
æskilegt að hafa fasta viðmiðun
sem hefði stjómunarlega þýðingu.
„Ég held að það væri mjög slæmt
að koma nú með gengisfellingu af
gamla taginu og miða svo áfram
við einhveija körfu sem er hvorki
í samræmi við gjaldeyrissamsetn-
ingu útflutnings né innflutnings
heldur eitthvað meðaltal," sagði
Tryggvi við Morgunblaðið. Við-
skiptahættir íslendinga hefðu
breyst mjög mikið á síðustu árum
og væri nú obbinn af okkar viðskipt-
um við Evrópu. Með því að tengja
íslensku krónuna við ECU værum
við komin í sömu aðstöðu og önnur
Evrópulönd. „Ég held að fólk sjái
nú svo mörg teikn þess, að gamli
tíminn sé að koma aftur, að það
þurfí að gera eitthvað til þess koma
í veg fyrir að við hverfum aftur til
gamalla siða og lendum í vítahring
víxlverkana kaups, verðlags og
gengis."
Ný gengisviðmiðun
ekkinóg
Sigurður B. Stefánsson, fram-
kvæmdastjóri Verðbréfamarkaðar
Iðnaðarbankans, sem hefur um ára-
bil verið talsmaður tengingar af
þessu tagi, bendir þó á að ekki sé
nóg að taka upp nýja gengisviðmið-
un. Bjöminn sé ekki unnin nema
gripið sé til annarra ráðstafana í
peningamálum samhliða því.
„Mergur málsins er sá, að það er
sama hvaða fyrirkomulag við velj-
um, það gagnar lítið í verðbólgu
nema aukning peningamagns verði
stillt inn á þau lönd sem við erum
að bera okkur saman við. Ef að við
gefum út meiri peninga leiðir það
einungis af sér meiri verðbólgu. Við
losnum ekki undan þessu án þess
að breyta um peningastjóm."
Vegna óstöðugleika Bandaríkja-
dollars hefur aldrei verið stöðugt
gengi á nokkurri mynt þrátt fyrir
fastgengisstefnuna. „Það leitar á
hugann hvort að það myndi ekki
auka á stöðugleikann að tengjast
einhveiju svæði og þá er auðvitað
spumingin hvaða svæði sé hentug-
ast að tengja við. Ég tel að rökin
fyrir því að tengja við ECU hafí
aldrei verið sterkari en nú. Lang
stærstur hluti innflutnings okkar
kemur nú frá Evrópuríkjum."
Sigurður B. sagði kostinn við
tengingu við ECU vera að þá yrði
verð á Evrópumynt stöðugt og þar
með á megninu af okkar innflutn-
ingj. Þetta myndi þegar í stað kcma
á.miklum stöðugleika en hafa tvö
vandamál í för með sér. í fyrsta
lagi mætti vöxtur peningamagns
hér á landi ekki verða meiri en í
Evrópulöndunum, annað hefði ein-
ungis í för með sér verðbólgu og
hækkandi raungengi. í öðru lagi
þyrfti að huga að dollaraviðskiptun-
um. Það yrði að halda áfram að
flytja út til Bandaríkjanna til þess
INNFLUTNINGUR (%] 1960 ' 1970 1976 1980 1985 Jan-okt 1987
EFTA 43,2 21,3 21,3 22,0 20,1
EB 27,3 45,8 44,0 45,5 52,0
Önnur Evrópul. 0,7 1,2 1,0 1,2 0,3
V-EVRÓPA 57,2 71,2 68,3 66,3 72,7 72,4
A-EVRÓPA 22,9 10,8 12,6 11.1 8,8 5,8
N-AMERÍKA 15,3 7,9 9,7 10,8 7,2 7,8
Önnur lönd 4,6 10,1 9,4 11,8 11,3 14,0
Samtals 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
ÚTFLUTNINGUR (%) jan-okt 1987
1960 1970 1975 1980 1985
EFTA 38,5 19,0 15,2 14,2 7,8
EB 16,9 24,7 37,4 39,3 58,4
Önnur Evrópul. 2,3 6.2 5,7 5,1 0,7
V-EVRÓPA 53,4 57,7 49,9 58,3 58,6 66,9
A-EVRÓPA 24,3 10,0 13,4 8,9 7,8 5,0
N-AMERÍKA 15,7 30,0 29,4 22,2 27,3 17,5
Önnur lönd 6,6 2,3 7,3 10,6 6,3 10,6
Samtals • 100,0 100,0 Heimild: Seðlabanki Islands, 1962. Hagtíðindi, nr. 3. Seðlabanki íslands, 1988. Hagtölurmánaðarins Hagstofa Islands 100,0 100,0 100,0 100,0
að vemda markaðinn. Flest fyrir-
tæki væra með útgerð, ftystingu,
saltfískvinnslu o.s.frv. og gætu oft
skipt um framleiðslurásir eftir
markaðsaðstæðum. Nefndi hann
hinn öra vöxt gámaútflutnings í
kjölfar hækkun Evrópumynta sem
dæmi um þetta.
Miklar breytingar á dollara
ekki sennilegar
Á síðasta aðalfundi Sambands
íslenskra fiskvinnslustöðva komu
þessi mál til umræðu. Einar Jóna-
tansson í Bolungarvík spurði þar
Jónas Haralz, bankastjóra Lands-
bankans, sem flutt hafði erindi um
þessi mál, hvaða áhrif þróun Banda-
ríkjadollars hefði haft ef við hefðum
verið þátttakendur í EMS. Jónas
H. Haralz sagði það ljóst að þátt-
taka okkar hefði farið illa með okk-
ur við slíkar aðstæður. „Utan við
slíkt samstarf hefðum við getað
siglt á milli skers og bára og ekki
famast eins illa og að öðram kosti.
Á hinn bóginn er varla við því að
búast, að slík þróun endurtaki sig
í fyrirsjánlegri framtíð. Þegar jafn-
vægi kemst á, sem nú er að nálg-
ast, era miklar breytingar að nýju
varla sennilegar, og þá eins víst að
það rejmist verða jenið og þýska
markið sem era of hátt skráð. Auð-
vitað er ekki hægt að líta fram hjá
því að slíkir hlutir geta gerst, en
þá era til neyðardyr í slíku sam-
starfí. Það er hægt að breyta geng-
inu innan þessa kerfís, ef aðstæður
era slíkar að nauðsyn krefur.“
Myndi veikja fiskvinnsluna
að óbreyttum aðstæðum
Magnús Gunnarsson, fram-
í skauti en treysta útgerðina betur
í sessi og staðfesta það ójafnvægi
sem er á milli þessara greina i dag.“
Horft til framtíðar
Þegar horft er til samstarfs Evr-
ópuríkja á þessu sviði í náinni
framtíð mun það líklega helst ger-
ast að fleiri ríki gerist aðilar að
stamstarfinu og líta menn þá fyrst
og fremst tii Bretlands. Nigel Law-
son, fjármálaráðherra Breta, er
mikill talsmaður náins samstarfs
Evrópuþjóða á þessu sviði en Marg-
aret Thatcher, forsætisráðherra, er
ekki reiðubúin, enn sem komið er,
til þess að láta af hendi það hag-
stjómartæki sem gengið vissulega
er.
Annar evrópskur ^ármálaráð-
herra, Frakkinn Edouard Balladur,
vill ganga enn lengra og hefur á
undanfömum vikum vakið máls á
ný á hugmyndinni um einn sameig-
inlegan evrópskan seðlabanka.
Þessi seðlabanki myndi þegar fram
í sækir taka að sér alla þá peninga-
málastjómun sem nú er í höndum
einstakra ríkisstjóma. Það er þó
almennt talið að þessar framsæknu
hugmyndir Frakka eigi rætur sínar
að rekja til óánægju þeirra með hið
gífurlega vald vestur-þýska Seðla-
bankans frekar en af háleitum hug-
sjónum.
En þó að Balladur sé kannski
ekki mikill hugsjónamaður í þessum
efnum þá kann „hugsjónin" að vera
rétt, segir breska tímaritið Econom-
ist. Sameining peningamála Evrópu
sé markmið sem stefna beri að.
Innganga Breta í EMS og stofnun
Evrópska seðlabankans yrðu skref
í þá átt.