Morgunblaðið - 11.05.1991, Blaðsíða 18

18 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. MAÍ 1991
Nýrri ríkisstjórn
fylgt úr hlaði
eftir Björn Bjarnason
Davíð Oddsson og Jón Baldvin
Hannibalsson stóðu skipulega að
myndun ríkisstjórnarinnar. Á
mettíma tókst þeim að ná sam-
komulagi um stefnuyfírlýsingu,
skiptingu ráðuneyta og skipan
manna í þau. Síðan var ýtt úr vör
og hafín sameiginleg sigling sem
allir stuðningsmenn stjórnarinnar
vona að standi í fjögur ár og marg-
ir segja að þurfí að vara lengur til
að ná þeim árangri sem að er stefnt.
Þeir framtíðardraumar rætast ekki
nema vel takist til á fyrstu vikum
og mánuðum ferðarinnar. Auðvitað
voru ekki öll ágreiningsatriði milli
stjórnarflokkanna leyst á þessum
skamma tíma, eins og þegar hefur
komið fram á þeim fáu dögum sem
ríkisstjórnin hefur starfað. Sum
þessara atriða hverfa aldrei úr sög-
unni. Mestu skiptir að staðið verði
að úrvinnslu einstakra verkefna á
grundvelli gagnkvæms trausts.
Þegar rætt er um, hvers vegna
tókst svo fljótt og vel að mynda
þessa ríkisstjórn, má staldra við
fjögur atriði til skýringar á því.
1. Kosningaúrslitin voru á þann
veg að Sjálfstæðisflokkurinn gat
valið á milli þriggja flokka um
tveggja flokka stjórnarsamstarf.
Sjálfstæðismenn fTáðu þannig höf-
uðmarkmiði sínu í kosningabarátt-
unni, nægum þingstyrk til að geta
boðið annan kost en sundurlynda
ijölflokkastjórn. Alþýðuflokkurinn
var fyrsti samstarfskostur sjálf-
stæðismanna, Alþýðubandalagið
annar og Framsóknarflokkurinn
þriðji.
2. Strax eftir úrslit kosninganna
lá fyrir, að ekki var áhugi hjá Al-
þýðuflokknum á að halda áfram
samstarfi við Alþýðubandalag og
Framsóknarflokk, hvorki með
naumum meirihluta þessara þriggja
flokka á þingi né í samstarfí við
Kvennalistann. í upphafi kosninga-
baráttunnar hafði Ólafur Ragnar
Grímsson, formaður Alþýðubanda-
lagsins, ráðist harkalega á Alþýðu-
flokkinn og Jón Sigurðsson iðnaðar-
ráðherra fyrir störf hans og stefnu
í álmálinu. Undir !ok baráttunnar
var Steingrímur Hermannsson, for-
maður Framsóknarflokksins, í
einkastríði við Jón Baldvin Hanni-
balsson út af Evrópubandalaginu.
3. Davíð Oddsson var sjálfum sér
samkvæmur allt frá fyrsta degi í
umræðum um nýja stjóm undir for-
ystu sjálfstæðismanna. Hann hvik-
aði aldrei frá þeim ásetningi sínum
að hefja fyrst viðræður við Alþýðu-
flokkinn, fengi hann umboð til
stjómarmyndunar. Þegar sjálfstæð-
ismenn svöruðu fyrirspurn og
sögðu, að þeir gætu fallist á að
Alþýðuflokkurinn fengi 5 ráðherra
af 10 skapaðist samstarfsgi’und-
völlur á milli flokkanna. Eftir að
Davíð fékk umboðið um klukkan
18 föstudaginn 26. apríl sagðist
hann ætla að gefa sér fjóra daga
til að mynda stjóm með Alþýðu-
flokknum. Mönnum var ljóst, að við
þessa yfirlýsingu yrði staðið.
Stjórnin tók formlega við völdum á
ríkisráðsfundi klukkan 14 þriðju-
daginn 30. apríl.
4. Sjálfstæðismenn óskuðu eftir
að samin yrði stutt stefnuyfírlýsing
ríkisstjórnarinnar í stað ítarlegs
stjórnarsáttmála. Ef ekki hefði ver-
ið fallist á þá ósk, hefðu flokkarnir
þurft að skipa viðræðu- og sérfræð-
ingahópa til að ráða ráðum sínum
og semja um orðalag á flóknum
texta. Slík vinnubrögð hefðu óhjá-
kvæmilega tafið stjórnarmyndunina
og spillt þeim ásetningi, að um
hana væri samið í viðræðum flokks-
formannanna.
Hótanir Alþýðubandalagsins
Þegar ljóst var, að Alþýðuflokk-
urinn hafði ekki áhuga á að starfa
áfram í vinstri stjórn, hófu alþýðu-
bandalagsmenn harða hríð að
flokknum. Ymsir fyrrum alþýðu-
bandalagsmenn, sem höfðu gengið
til liðs við Alþýðuflokkinn, töldu sig
hafa ráð nýja flokksins í hendi sér.
Björn Bjarnason
„Auðvitað voru ekki öll
ágreiningsatriði milli
stjórnarflokkanna leyst
á þessum skamma tíma,
eins og þegar hefur
komið fram á þeim fáu
dögum sem ríkisstjórn-
in hefur starfað. Sum
þessara atriða hverfa
aldrei úr sögunni.
Mestu skiptir að staðið
verði að úrvinnslu ein-
stakra verkefna á
grundvelli gagnkvæms
trausts.“
Var ætlunin að gera atlögu að for-
ystu og þingmönnum Alþýðuflokks-
ins með fjöldamótmælum, sím-
hringingum í Þjóðarsál rásar 2 og
fundi á Hótel Borg. Allt rann þetta
út í sandinn. Reiði Ólafs Ragnars
Grímssonar leyndi sér ekki þegar
hann birtist á sjónvarpsskjánum og
vissi að aðförin að Alþýðuflokknum
hafði místekist.
Eftir þessa misheppnuðu hótana-
herferð gripu þeir Ólafur Ragnar
og Svavar Gestsson til þess ráðs
að ógna ríkisstjórn Davíðs Oddsson-
ar með verkalýðshreyfingunni.
Verður forvitnilegt að fylgjast með
því, hvort forystumenn í hreyfing-
unni á borð við þá Ásmund Stefáns-
son og Ögmund Jónasson láta
flokkspólitíska hagsmuni Alþýðu-
bandalagsins ráða störfum sínum
og stefnu, þótt umbjóðendur þeirra
séu í öllum stjórnmálaflokkum. Er
greinilega ætlun forystumanna Al-
þýðubandalagsins að kynda undir
ófriði á vinnumarkaðinum og skella
síðan skuldinni á ríkisstjórnina.
Þetta er gömul aðferð, sem þjónar
hvorki þjóðarhagsmunum né þjóð-
arsátt.
Stjórnarþátttaka Alþýðubanda-
lagsins síðan haustið 1988 hefur
dugað Ólafi Ragnari Grímssyni til
að breiða yfír djúpstæðan ágreining
um menn og málefni innan flokks-
ins. Ráðherrasósíalisminn er hins
vegar ekki lengur sameiningartákn
flokksins og kunna því brestimir
að koma fljótlega í ljós. Alþýðu-
bandalagsmönnum og Þjóðviljanum
tókst vel að leyna fortíð sinni og
sögu í kosningabaráttunni. Er þó
ástæðulaust að falla frá kröfunni
um að þessi gamli kommúnista-
flokkur geri grein fyrir stöðu sinni
við gjörbreyttar aðstæður eins og
bræðraflokkar hans víða um lönd
hafa þegar gert.
Þótt Alþýðubandalagið fengi
næstminnsta fylgi í þessum kosn-
ingum síðan það var stofnað 1956,
mælti ýmislegt með því að Sjálf-
stæðisflokkurinn gengi til stjórn-
arsamvinnu við það. Þegar sjálf-
stæðismenn ræddu í sinn hóp, hvort
þeir ættu að stofna til slíks sam-
starfs, hikuðu hins vegar margir,
ekki síst vegna fortíðar Alþýðu-
bandalagsins og þeirrar staðreynd-
ar, að þar eru menn enn í áhrifa-
stöðum, sem hafna alfarið öllum
umræðum um fortíðina eða uppgjör
við hana.
Framsókn í nýrri stöðu
í fyrsta sinn síðan sumarið 1971
eru framsóknarmenn varanlega ut-
an ríkisstjómar. Þegar minnihluta-
stjórn Alþýðuflokksins sat um ára-
mótin 1979/80 gátu framsóknar-
menn bærilega sætt sig við að vera
utan stjórnar, af því að þeir lifðu í
voninni um að komast fljótlega í
hana að nýju. Sú von rættist í febrú-
ar 1980, þegar Gunnar Thoroddsen
myndaði ráðuneyti sitt.
Athyglisvert er hve Steingrímur
Hermannsson hlaut slæma útreið í
kjördæmi sínu, Reykjaneskjör-
dæmi. Þá ber það vott um að staða
Steingríms hafi breyst, að Ólafur
Ragnar bauð Jóni Baldvini embætti
forsætisráðherra, ef hann vildi
halda áfram í vinstri stjórn. Loks
bendir það til breyttra aðstæðna
innan Framsóknarflokksins að
Halldór Ásgrímsson, varaformaður
hans, skuli hafa haft frumkvæði
að fundi með Jóni Baldvini í vik-
unni eftir kosningar, til að ræða
við hann um forystu í nýrri ríkis-
stjórn og mistök framsóknar í kosn-
ingabaráttunni, þegar þeir gerðu
atlögu að Alþýðuflokknum vegna
Evrópubandalagsins. Var Stein-
grímur upphafsmaður þeirra stór-
deilna með yfirlýsingum á Akureyri
7. apríl síðastliðinn.
Framsóknarmenn lögðu upp í
kösningabaráttuna með andstöðu
sína við EB sem aðaltrompið. Þeir
héldu ákaflega illa á spilunum, svo
illa að varaformaður þeirra talaði
um mistök að loknum kosningum.
Meðal framsóknarmanna er ágrein-
ingur um málið, ekki aðeins um
afstöðuna til EB heldur einnig til
evrópska efnahagssvæðisins. Hefur
þetta einkum birst í deilum Tímans
við Steingrím Hermannsson um
gildi evrópska efnahagssvæðisins.
Nú dregur Tíminn raunar_einnig í
efa að stór orð Halldórs Ásgríms-
sonar um stuðning Þjóðveija við
sérstöðu okkar í sjávarútvegsmál-
um og Steingríms um stuðning
Frakklandsforseta eigi við rök að
styðjast. Snýst Framsóknarflokkur-
inn ef til vill gegn evrópska efna-
hagssvæðinu sem Steingrímur hef-
ur þó stutt til þessa?
Umskiptin eru ekki auðveld fyrir
Framsóknarflokkinn. Ekki bætir úr
skák að SÍS, sem löngum hefur
verið bakhjarl flokksins, hefur allt
aðra stöðu nú en þegar framsóknar-
menn voru í stjórnarandstöðu fyrir
20 árum.
Skjót umskipti
Atburðarásin hefur verið ör í
íslenskum stjórnmálum undanfarn-
ar vikur. Breytingarnar hafa orðið
mestar innan Sjálfstæðisflokksins.
Davíð Oddsson var kjörinn formað-
ur í flokknum hinn 10. mars. Hann
vinnur nú að því sem forsætisráð-
herra að velja nýjan borgarstjóra
sjálfstæðismanna í Reykjavík. Um
helmingur 26 manna þingflokks
sjálfstæðismanna hefur aldrei setið
á Alþingi áður, þrír af fimm ráð-
herrum flokksins sitja í fyrsta sinn
í ríkisstjórn.
Sjálfstæðismenn sættu gagnrýni
í kosningabaráttunni fyrir að setja
ekki fram skýra stefnu. Þeir höguðu
málflutningi sínum markvisst á
þann veg, að athyglin beindist frem-
ur að stjórnarflokkunum og störfum
þeii-ra en stefnunni, sem mótuð var
á landsfundinum og er í senn skýr
og rökrétt. Kosningabaráttan þró-
aðist á þann veg að stjórnarflokk-
arnir lentu í svo hörðum átökum,
að alþýðuflokksmenn vildu ekki
halda áfram vinstra samstarfinu.
Þeir kynntust því síðan í stjórnar-
myndunarviðræðunum, að auðvitað
hefur Sjálfstæðisflokkurinn
ákveðna stefnu.
Umskiptin í stjórnmálalífinu hafa
verið svo skjót, að hvorki þátttak-
endur í atburðunum né áhorfendur
hafa enn áttað sig á þeim til fulls.
Því fer fjarri að öll áhrif breyting-
anna séu komin í ljós. Má með sanni
segja að Sjálfstæðisflokkurinn hafi
ráðið mestu um þáttaskilin sem
orðið hafa í stjórnmálalífinu. Flokk-
urinn hefur í senn endurheimt
gamlan styrk sinn og sjálfstraust.
Höfundur er alþingismaóur
Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík.
VANDIÐ MEÐFERÐ
HÚSBRÉFA
Komið hefur í Ijós, að nokkur misbrestur er á því,
að frágangur á húsbréfum sé nægilega góður hjá
ýmsum þeim aðilum, sem hafa hann með
höndum. Gildir það jafnt um einstaklinga sem
fjármálastofnanir. Formsatriðum er í ýmsum
tilvikum ekki fullnægt, t.d. vantar stundum
heimilisfang framseljanda og/eða dagsetningu
framsals. Þá hefur borið við, að formlegt
umboð fylgi ekki húsbréfi þegar það er framselt
af öðrum en eiganda.
Af þessu tilefni skal það brýnt fyrir öllum þeim,
sem annast meðferð húsbréfa, þ.á.m. framsal
þeirra, að útfylla þau til fulls og hlíta í hvívetna
ákvæðum 3. gr. reglugerðar um útgáfu á
hlutaðeigandi húsbréfaflokki. Sé húsbréf framselt,
samkvæmt umboði, verðurformlegt umboð
að fylgja húsbréfinu, framsali til sönnunar.
Löggiltir verðbréfasalar geta þó framselt
samkvæmt geymdu umboði, sbr. 5. gr. I. um
verðbréfaviðskipti og verðbréfasjóði, nr. 20/1989.
Reykjavík, 2. maí 1991,
Óh HÚSNÆÐISSTOFNUN RÍKISINS
LJ SUÐURLANDSBRAUT 24 • 108 REYKJAVÍK • SÍMI 696900