Morgunblaðið - 30.07.1993, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 30. JÚLÍ 1993
Víti til vamaðar
eftir Ingibjörgu
Sveinsdóttur
111 nauðsyn og von um vakningu
meðvitundar og ábyrgðar okkar er
uppspretta þessara skrifa. Þannig
er mál með vexti að móðir mín og
við systkinin urðum fyrir hræðilegri
lífsreynslu sem við vonum að verði
öðrum víti til varnaðar.
Mildan júnímorgun lögðum við
upp í ferð austur í „Gróðursetrið"
okkar, þar sem við erum með du-
litla trjárækt. En rétt eftir mót
Suðurlandsvegar og Þrengslavegar
gerðist óhappið. Ölvaður ungur
maður sofnaði undir stýri á jeppa
og ók á ofsahraða framan á Saab-
inn okkar. Þó að þetta hafi gerst
mjög skyndilega og án viðvörunar
tókst móður minni sem betur fer
að beygja aðeins frá þannig að
höggið dreifðist á hlið bílsins. Öll
misstum við meðvitund. Ef við hefð-
um ekið á veigaminni bíl hefðum
við líklega dáið, en þó að Saab sé
nánast biyndreki er bíllinn okkar
fullkomlega ónýtur. Ég ætla ekki
að reyna að lýsa slysinu og tilfinn-
ingum okkar nánar, því mig skortir
orð.
Móðir mín slasaðist alvarlega og
er óvíst að hún muni nokkum tím-
ann ná sér að fullu. Bræður mínir
skárust og mörðust en sluppu ann-
ars undravel, auk þess brotnaði ég
á hrygg. Ökumaður jeppans slapp
án teljandi meiðsla. Ég vil taka það
fram að við vorum öll í bílbeltum.
Því trúir enginn fyrr en reynir
hversu hræðileg lífsreynsla það er
að lenda í bílslysi. Hvort sem mað-
ur veldur því eða verður fyrir því.
Þetta vill enginn upplifa.
Ég harma það að við skulum
vera eins ófullkomin og við í raun
erum. Því skrifa ég þetta í þeirri
von að vekja meðvitund okkar um
þá ábyrgð sem hvert eitt og einasta
okkar ber gagnvart sjálfum sér sem
og öðrum í umferðinni. Við erum
nefnilega ekki ein í heiminum. Þetta
er mjög mikilvægt að skilja og
muna. Þessi vitundarvakning sem
ég er að tala um byggist á vitn-
eskju, sú vitneskja verður til með
fræðslu.
Umferðarfræðslu hérlendis er um
margt ábótavant. Ég þykist ekki
vera neinn sérfræðingur á því sviði
en ætla samt sem áður að leyfa
mér að koma með smávægileg
umhugsunarefni.
Umferðarfræðslu barna og ungl-
inga mætti flétta betur inn í skóla-
kerfið, því þama er visslega um
alvarlegt og lífsnauðsynlegt náms-
efni að ræða. Umferðarskóli yngstu
barnanna, Ungir vegfarendur, er
ágætur en það er einungis takmark-
að sem hægt er að nema af bókum.
Þjálfun við sem raunverulegastar
aðstæður myndi gefa skýrari mynd
af því sem í reynd á sér stað í
umferðinni. Það er alltof oft sem
ég sé böm að leik við ófullnægjandi
öryggi, svo sem á bílastæðum og
götum. Það þarf að kenna þeim að
vara sig á bílunum og búa þeim
ömggari leiksvæði. Það em þau
sem erfa munu landið.
Ég fagna því að prófkröfur til
ökuréttinda hafa verið hertar og
vona að kennslan hafi sömuleiðis
batnað. Ungir ökumenn era sjaldn-
ast fullkomlega reiðubúnir til þess
að takast á við umferðina á eigin
spýtur, reynsla og þekkingarleysi
er þeim oft fjötur um fót. Enda eru
það yngstu ökumennirnir, 17 til 24
ára, sem valda hlutfallslega flestum
umferðarslysum miðað við aðra ald-
urshópa. Ég tel að vandinn liggi
ekki aðeins hjá þessum aldurshópi
heldur einnig hjá þeim sem eiga
að leiðbeina og vera til fyrirmynd-
ar. Ég er .ekki einungis að tala um
ökukennara heldur okkur öll sem
erum í umferðinni. Sýnum við gott
fordæmi? Ökuþjálfun ungra öku-
manna mætti vera betri og vonandi
verður þjálfunarbrautin margum-
talaða að veruleika. í sambandi við
aukna umferðarþjálfun fyndist mér
skynsamlegt að láta aldraða öku-
menn þreyta ökupróf með reglulegu
millibili til að tryggja hæfni og
kunnáttu ökumanna.
Þeirri hugmynd skaut upp í huga
mér að hægt væri að koma upp
einhvers konar sýningaraðstöðu á
bílhræjum úr umferðarslysum til
þess að nota við umferðarfræðslu.
Á sýningarsvæðinu væm nokkrir
illa farnir bílar og við hvern bíl
upplýsingaskilti um viðkomandi
slys. Þar gæti til dæmis staðið hvar,
hvenær og hvernig slysið vildi til.
Hveijir hefðu verið í bílnum, hvem-
ig þeir hefuð slasast og hveijir eftir-
málar slyssins hefðu verið. Þetta
yrðu að vera raunveralegt slys
þannig að fólk meðtæki þá bláköldu
staðreynd sem bílslys eru.
Vandaðri fréttaflutningur af
umferðarslysum myndi einnig auka
skilning fólks á því hversu alvarleg
þau í reynd eru og það er ekki
Ingibjörg Sveinsdóttir
„Því trúir enginn fyrr
en reynir hversu hræði-
leg lífsreynsla það er
að lenda í bílslysi. Hvort
sem maður veldur því
eða verður fyrir því.
Þetta vill enginn upp-
lifa.“
bara eitthvert fólk úti í bæ sem
lendir í þeim heldur getur þetta
komið fyrir hvern sem er, líka þig.
Nú hefur verið í gangi átak í
umferðarmálum og því ber að
fagna. Ég er mjög ánægð með það
framtak að stilla up bílflökum við
vegi fólki til áminningar. Svona
uppstillingar mættu vera víðar á
landinu. Sömuleiðis var svarti sorg-
arborðinn á mótum Lönguhlíðar og
Miklubrautar til vitnis um áhrifaríkt
einstaklingsframtak. í Mexíkó og
eflaust víðar eru staðir þar sem
dauðaslys hafa orðið merktir með
hvítum krossum. Sums staðar á
bugðóttum fjallvegunum er kross
við kross, það kemur vissulega við
ökumenn að vera minntir með þess-
um hætti á dauðleika sinn. Við
gætum tekið þetta til eftirbreytni.
Umferðareftirliti hefur farið mik-
ið fram undanfarin ár og vonandi
á það eftir að batna enn frekar
með betr tækni og aðferðum. En
viðurlög við umferðarlagabrotum,
sem og öðrum brotum hérlendis,
eru okkur til skammar, á þessu
sviði eigum við enn langt í land.
Refsingar við umferðarlagabrotum
eru fáránlega vægar. Það er hægt
að komast upp með alvarlega glæpi
eins og manndráp nánast án refs-
ingar. Þess eru dæmi að fólk leyfi
sér að aka drukkið hvað eftir annað
og jafnvel þó að það valdi slysum
er eins og það hafi ekki áhrif á
samvisku þess. Þetta er hörmuleg
staðreynd en á móti kemur sú
spuming hvernig hægt sé að búast
við því að fólk taki löggjafann alvar-
lega þegar viðurlög era eins væg
og raun ber vitni.
Ég vil hvetja fólk til þess að líta
í eigin barn og spyija sig hvort það
sé að gera sitt besta í umferðinni.
Einnig vil ég hvetja fólk til að nota
bílbeltin, þau björguðu mér og fjöl-
skyldu minni. Það hvílir mikil
ábyrgð á herðum okkar í umferð-
inni gagnvart sjálfum okkur sem
og öðram; sýnum að við stöndum
undir þessari ábyrgð, ökum eisn og
viti bornir menn.
Fyrir hönd fjölskyldu minnar vil
ég koma á framfæri innilegum
þökkum til allra þeirra sem hafa
hjálpað okkur. Fórnfýsi og snarræði
þeirra sem komu á slysstað er okk-
ur ógleymanlegt.
Höfundur er nemi.
Frá grumiramisókn-
um tíl nýsköpunar
eftir Ágúst Kvaran
Nýlega lauk þingi eðlisfræðinga
og eðlisefnafræðinga, sem haldið
var á Laugarvatni á vegum NORFA
(„Nordiska forskarutbildningsaka-
demin“). Þar hittust háskólanem-
endur í doktorsnámi eða meistara-
prófsnámi og kennarar þeirra úr
ýmsum evrópskum háskólum að
Háskóla íslands meðtöldum. Hópur
þessi kom saman til að bera saman
bækur sínar varðandi rannsóknir
og rannsóknaniðurstöður um áhrif
árekstra efniseinda og/eða ljós-
einda og efniseinda. Um er að ræða
grannrannsóknir á sviði eðlisfræði
og efnafræði, þar sem leitað er
svara við ýmsum spurningum um
eiginleika efnisins og umbreytingar
þess ýmist með tilraunum eða
fræðilegum útreikningum.
Grunnrannsóknir
Meðal þess sem kynnt var á ofan-
HARÐVICABVAL
HARÐVIÐARVAL HF.
KRÓKHÁLSI 4 R. SÍMI 671010
V^terkurog
kJ hagkvæmur
auglýsingamiöill!
greindu þingi vora niðurstöður
rannsókna sem framkvæmdar hafa
verið af nemendum í rannsókna-
tengdu framhaldsnámi við Manne
Siegbahn-rannsóknastofnunina í
Stokkhólmi. Stofnun þessi hefir á
að skipa um 100 sérfræðingum og
framhaldsnemum. Smíðaður hefur
verið öflugur agnahraðall við stofn-
unina á undanfömum áram (sjá
meðfylgjandi mynd) til þess að
kanna áhrif árekstra hlaðinna efnis-
einda (jóna eða rafeinda) eða ljós-
einda við frameindir (atóm). Smíði
hans hófst fyrir um átta árum og
er hann enn í þróun. Unnt er að
mynda hringstreymi hlaðinna agna
í hringhraðli sem er um 50 metrar
í ummál, gerður úr kyrfilega loft-
tæmdum röram. Hringhreyfingu
agnanna er stjórnað með rafsviði
og seglum af ýmsu tagi. í kjölfar
árekstra er unnt að framkvæma
mælingar af ýmsum toga, svo sem
á ljósútgeislun eða nýmyndun efni-
sagna. Stýring tækjasamstæðunnar
og söfnun mæligagna er mikið ná-
kvæmnisverk og krefst fullkomn-
★ STRIKAMERKING
• Prentárar fyrir strikamerki
• Hóflegt verð
• íslensk leturgerð
• Prentun: EAN-ti, EAN-l.i, UPC, Code
i9, CotJe 9 i, Codnhar, ofl.
• Aflesarapennar fyrir strikamerki
OTTO B. ARNAR HF.
Skipholli 33 ■ 105 Reykjavik
Símar 624631 624699
asta tækjabúnaðar og tölvustjórn-
unar. í gegnum tíðina hefir upp-
bygging þessarar rannsóknaað-
stöðu verið styrkt af Sænska rann-
sóknaráðinu og Wallenberg-sjóðn-
um, en auk þess hefir fjöldi fyrir-
tækja stutt framtakið með beinum
fjárframlögum eða í formi tækniað-
stoðar.
Gísli H. Jóhannesson, nemandi í
rannsóknatengdu framhaldsnámi til
meistaraprófs við efnafræðiskor
raunvísindadeildar Háskólans, var
meðal þátttakenda á þinginu. Hann
kynnti niðurstöður nýlegra rann-
sókna sinna og samstarfsaðila við
Háskóla íslands, sem fjölluðu um
sundrun sameinda með háorkuleysi-
geisla. Með því að beina brenni-
depli leysigeisla á efni á loftkenndu
formi er unnt að ijúfa sameindir
efnisins í hlaðnar agnir. Fram-
kvæmdar hafa verið mælingar á
örlitlum rafstraum sem myndast í
sýninu fyrir mismunandi litað ljós
frá Ieysitæki. Straummerkið var
magnað og lesið beint inn á tölvu,
sem jafnframt sá um nákvæma
stjórnun tækjabúnaðarins. Loks
voru mæligögn greind og túlkuð
með sérhönnuðu hermilíkani í tölvu.
Rannsóknir þessar hafa verið
styrktar af Vísindasjóði og ýmsum
erlendum aðilum.
Hér að ofan hefír lauslega verið
greint frá aðferðafræði tveggja
verkefna á sviði grunnrannsókna í
eðlisfræði og efnafræði. Eflaust
spyija nú margir þeirrar spuming-
ar, sem við sem vinnum á þessu
sviði erum svo oft spurðir: „En
hver er nú tilgangurinn með slíkum
rannsóknum?" Ein leiðin til að svara
slíkri spumingu er að grípa til há-
fleygrar og alþjóðlegrar viður-
kenndrar skilgreiningar/réttlæting-
ar á borð við, „grannrannsóknir af
þessu tagi era liður í viðleitni
mannsins til að skilja umhverfi sitt
og uppruna alheims með aðferðum
Ágúst Kvaran
„Það er bjargföst trú
mín að úr hópi þess
fólks, sem kynnst hefur
möguleikum og tak-
mörkunum fagþekk-
ingar og tækni, megum
við vænta frumkvæðni
og hugmyndaauðgi sem
svo mjög þarf til ný-
sköpunar.“
raunvísindanna“. Þar með er gefið
í skyn að vísindaástundun af þessu
tagi hafí menningarlegt gildi i lík-
ingu við greinar á borð við fomleifa-
fræði, heimspeki og trúarbragða-
fræði, svo nokkuð sé nefnt. Innan
þessara greina er leitast við að
svara áleitnum spurningum sem
maðurinn er sífellt að leita svara
við um umhverfi sitt og sjálfan sig.
Ekki þarf þó þar með öll sagan að
vera sögð eins og nánar verður vik-
ið að hér á eftir.
Um tengsl háskóla og
atvinnulífs
Á seinustu áram og misseram
hefir vaxandi áhersla verið lögð á
tengsl Háskólans við atvinnulífið
og er það vel, ef vera má að slík
tengsl geti orðið til eflingar nýsköp-
unar nú á þrengingartímum sem
og í framtíðinni. Nokkuð fínnst mér
þó gæta óraunsæis í umræðunni
og framkvæmdum varðandi þessi
tengsl. Til að mynda vora það und-
arleg vinnubrögð þegar ráðist var
í úthlutun úr Nýsköpunarsjóði
námsmanna, er farið var að nálgast
mitt sumarfrí þeirra, til að styrkja
minna en þriggja mánaða sumar-
vinnu við verkefni á sviði nýsköpun-
ar, eins og átti sér stað fyrir stuttu.
Háskóli íslands hefir það hlut-
verk að veita æðstu menntun á
ýmsum fræðasviðum hugvísinda,
raunvísinda sem og tæknigreinum
verkfræðinnar. Eins og tíðkast
meðal háskólastofnana um víða
veröld er þetta gert með því að
veita nemendum skólans grunn-
þekkingu og sem dýpstan skilning
á fræðasviðum sínum í þeim til-
gangi að gera þá sem hæfasta til
að taka sjálfstæðar ákvarðanir. Ein
leið til að gera þetta takmark mögu-
legt er að gera bæði nemendum og
kennuram háskólans kleift að
stunda grannrannsóknir og að
fylgjast þannig á virkan hátt með
nýjungum jafnt sem að taka þátt í
mótun framfara á sínutn fræðasvið-
um. Rektor Háskóla íslands lýsti
því yfir nýverið í útskriftarræðu að
hann teldi að stutt hagnýtt nám á
háskólastigi, sem nokkuð hefir ver-
ið til umræðu að undanförnu, væri
betur komið í höndum fagskóla en
sem aukin áhersla innan veggja
Háskólans. Undir þessi orð rektors
tek ég heils hugar, enda er þetta
eðlileg afstaða i ljósi ofangreindrar
skilgreiningar á markmiði Háskól-
ans. Þessu til viðbótar vil ég einnig
geta þess að ég tel rétt að fara
varlega í að innleiða „nýsköpunar-
verkefni" til viðbótar annarri rann-
sóknastarfsemi innan veggja Há-
skólans.
Á þá rannsóknastarfsemi Há-
skóla Islands einungis að vera vett-
vangur grannrannsókna með
vangaveltur af heimspekilegum
toga og úr tengslum við atvinnulíf
og nýsköpun(?), kann nú einhver
að spyija. Því svara ég vitaskuld
neitandi, en tel að nauðsynlegt sé
að gera sér gleggri grein fyrir með
hvaða hætti starfsemin innan
veggja Háskólans geti sem best