Morgunblaðið - 27.11.1993, Blaðsíða 16

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. NÓVEMBER 1993
Guðrún Ólafsdóttir nýgift.
Tengdabörn og afkomendur Guðrúnar og Óskars. Myndin er ekki ný og fremsta röðin mun öll vaxin upp af gólfinu og hafa bætt við annarri röð þar.
KONA MANNS, MÓÐIR
BARNA, ANDIHEIMILIS
eftirÁsgeir
Jakobsson
Sú kona, sem var það allt, sem
í fyrirsögninni segir, var uppi í lok
húsmóðurtímans hérlendis. Slíkar
konur urðu þá til. Þær mótuðust
af aldarhætti, sem grundvallaðist á
hefðbundinni verkaskiptingu kynj-
anna og grónum siðum og venjum.
Þegar minnst er góðrar konu og
ástin verið rauður þráður í lífsferli
hennar, ber að tala virðulega og
spaklega um ástina og sá er hlutur-
inn hér. Kannski megi líta á grein-
ina sem minningargrein um ástina.
Ástin hefur átt misjafna tíma með
manninum. Á sumum tímum verið
dýrkuð mest allra eiginleika manns-
ins, og móðurástin þar dýrðlegust.
Skáld ortu ekki svo ljóð, að þar
væri ekki eitthvað um ástina og
kveðið fast að. Ástin átti að vera
skilyrðislaus einkum móðurástin.
Nú sýnist það helzt svo að við
séum komin í þann tíma að öll ást
sé skilyrt, jafnvel móðurástin fari
eftir aðstæðum, gott ef ekki kaup-
töxtum og hjónabandsást svo skil-
yrt, að það verður ekki tölu komið
á skilyrðin fyrir ást með hjónum.
Fólk tekur sér ekki lengur orðið
„ást“ í munn í daglegu tali. Vænt-
umþykja er stærst orða. Mikið er
langt síðan sést hefur orðið „móður-
ást“ á prenti, eða hún sé til umfjöll-
unar í bamauppeldisumræðum, sem
allir taka þátt í. Kannski er orðið
ekki nefnt af því, að fólk hafí grun
um að í því felist lausnin. Hvers
virði væri þá orðin hin fræðilega
umræða atvinnufólks í bamaupp-
eldi?
En sagan sýnir okkur, að ástina
varðar ekkert um, hvað hugsað er
um hana á hveijum tíma, hún ligg-
ur nefnilega i leyni undir hugsunum
og gerir sig aðeins misjafnt gild-
andi eftir tíðarandanum.
Og nú segir af konunni, sem lifði
í þeim tíðaranda að skilyrðisást var
í hávegum höfð. Hann er furðulega
stutt undan þessi tími.
Aldraðir menn muna hann kann-
ast við það sem veruleika en ekki
ævintýrasögu, sem hér segir af
konunni, sem elskaði mann sinn,
börn sín og heimili skilyrðislaust.
Aðstæður breyttu engu fyrir henni,
mann sinn elskaði hún eins og hann
var og náttúrulega börn sín og hlut-
verk sitt taidi hún vera að búa þess-
um ástvinum sínum gott heimili.
Hún var svo glöð og sæl í þessu
hlutverki, að fólk sá hana aldrei
dapra og er þá komin upp enn ein
gömul spekin um ástina: Sá sem
lifir í ást er alltaf glaður.
Sagan af Óskari Halldórssyni
varð um of síðbúin til útgáfu á jóla-
verðtíðinni í ár. Hann var stór hann
Óskar, og þegar skrifaðar höfðu
verið um fjögur hundruð síður, var
enn eftir af honum sem svaraði
öðrum fætinum. Konan hans var
honum ekki minni í sinu lífshlut-
verki.
Það kemur ævinlega hið sama
upp í athafnamannasögunum. Að
baki athafnamannsins, sem nú er
týndur líkt og kona hans nema í
hinni sögulegu mynd, manngerðirn-
ar ekki lengur til, þá var alltaf að
baki eiginmannsins eiginkona, sem
hann gat treyst fyrir heimilisrekstr-
inum og uppeldi bamanna, jafnt og
hún bjó honum sjálfum gott heimili
og taldi það hlutverk sitt að firra
mann sinn öllum áhuggjum af heim-
ilisrekstrinum.
Atgerfisjafnræði hjóna í ofan-
nefndum hlutverkum sínum er of
algengt til þess að þar geti hafa
verið eingöngu um hendingu að
ræða. Það er þrennt sem veldur.
Fyrst það, að vel má greina að
hvort um sig hefur valið sér mak-
ann að sinni gerð, manndómsmann-
eskjur fundir sér sína líka að skyn-
samlegu ráði sínu. Í annan stað
hefur það gerzt, að hjónin 'úxu í
hlutverkum sínum, hvort sem ann-
að, hún í húsmóðurhlutverkinu,
hann í athöfnunum, drógu með öðr-
um dám af hvort öðru og loks er
það hendingin og hana höfum við
í Óskarssögu:
Frá því segir í sögu hans að þeg-
ar hann var ungur í garðyrkjunni
og hrossaprangi í ígripum og í því
prangi staddur í veitingastofu í
Borgarfirði að selja Borgfirðingum
hross, sér hann út um gluggann
að það gengur stúlka fyrir
gluggann og hún var svo álitum,
að Oskar segir við stúlkuna, sem
var að færa honum veitingar og
sagði söguna: „Þessari stúlku verð
ég að kynnast. Við sláum upp balli
í kvöld.“
Þeir sem muna Óskar og þeir sem
kunna að lesa sögu hans verða ekki
hissa á að athöfn fylgdi orðum og
ballið _var haldið og stúlkan varð
kona Óskars á því sama ári, 1915.
Þau giftust um haustið 23. nóvem-
ber og þeim fæddist fyrsta barnið,
telpa, 27. apríl 1916. Hjónakornin
voru nær jafnaldra, hann fæddur
17. júní 1893 og hún sama ár 27.
nóvember.
Guðrún Óskarskona var Ólafs-
dóttir. Konur af hennar tagi sem
lifðu alfarið í heimili sínu og fólk
þekkti naumast utan dyra, voru oft
kenndar til manna sinna, ef þeir
voru áberandi með almenningi.
Foreldrar hennar, Ólafur Kjart-
ansson og Kristín Jónsdóttir voru
góðar búandamanneskjur í Borgar-
firði og Guðrún fæddist að Litla-
skarði í Stafholtstungum, þar sem
foreldrar hennar bjuggu þá. For-
eldrar Guðrúnar höfðu gifzt nokkuð
við aldur, en brugðið hart við um
barneignir, áttu níu böm og töldu
þau árin.
í minningargrein um Guðrúnu
er sagt, að henni hafi verið komið
í fóstur þegar hún missti föður sinn,
en það er rangt, ef dánardagur föð-
ur hennar (1906) er réttur í Borgf.
æviskrám, því Guðrún fór níu ára
gömul í fóstur til hjónanna í Sól-
heimatungu, Jónasar Jónssonar og
Kristínar Ólafsdóttur sem gengu
henni í foreldrastað. Systkini Guð-
rúnar fluttust, líkt og hún sjálf
þegar þau fullorðnuðust til Reykja-
vfkur og voru þau öll hið mesta
manndómsfólk, nafnkunnastir af
fyrirtækjum sínum bræðumir
Tryggvi í Lýsi og Þórður í Kolasöl-
unni.
Guðrún Óskarskona tók sveitina
sína, sem hún hafði mikla ást á
með sér í bæinn og hjónabandið og
þar með hið hefðbundna húsmóður-
hlutverk, en gersneyddari mann
gamla sveitaandans, en mann henn-
ar, varð ekki auðveldlega fundinn.
Þó lifði sitthvað með honum af
gömlu hefðum, til dæmis, að heimil-
ið ætti að vera ríki konunnar.
Guðrúnu er svo lýst í minningar-
grein af skilgóðum samtíðarmanni,
Morten Ottesen, kunnum Reykvík-
ing og náfrænda Óskars að öðrum
og þriðja.
„Gúðrún var fríðleikskona mikil,
prýðilega greind, glaðleg og
skemmtileg.“ Þetta bera allir með
honum, sem muna konuna og færa
sem dæmi um fríðleik hennar, að
Ólafur Magnússon, konunglegur
hirðljósmyndari, stöðvaði Guðrúnu,
hún þá ung stúlka, eitt sinn á götu
til að fá að taka af henni mynd.
Hann þekkti Guðrúnu ekkert, en
fannst hún loflegt dæmi um föngu-
leik íslenzkra stúlkna._
Var nema von að Óskar brygði
hart við, þegar hann sá hana út
um gluggann og léti ekki dragast
að festa sér hana með þeim hætti,
sem öruggastur telst.
Konan var Óskari happdrættis-
Ásgeir Jakobsson
vinningur. Það var enginn vottur
af hinum frægu spekúlasjónum
hans að baki þessa fyrirtækis, enda
þá orðið skrykkjóttur gangurinn.
Hraðinn í atburðarásinni sýnir að
rennt var blint í sjóinn, eins og
gerist, þegar ástin grípur ungling-
ana.
Það, sem þessi ungu hjón reynd-
ust eiga sameiginlegt, var gott
skaplyndi og gott innræti, vinnu-
semi hvort í sinum verkahring,
þrautseigja og kjarkur og ást hvort
á öðru. Þá voru bæði í eðli sínu
trygglynd. Allir eru þessir kostir
taldir til góðrar kjölfestu í hjóna-
bandi.
Morten Ottesen segir svo um
húsmóðurhlutverk Guðrúnar: „Það
kom á herðar Guðrúnar að sjá um
stjórn heimilisins, þar sem maður
hennar var lengstum bundinn við
umsvifamiklar og margbrotnar
framkvæmdir og ferðalög, bæði
utanlands og innan.“
Þetta bera allir með Morten, en
Guðrún gerði meira en að stjórna
heimilinu, hún rak það. Og segir
nú af eiginmanni hennar.
Það er alkunna, að Óskar Hall-
dórsson var ástríðu athafnamaður.
Þar verður ekki minna til jafnað
en listamanna sem sjá ekkert annað
en það sem þeir eru að vinna að í
list sinni. Listamenn eiga ekki
einkarétt á einbeitingu í starfí.
Einhugur Óskars í athafnasemi
var aldrei meiri en á hjónabands-
árum hans og Guðrúnar. Hún lifði
ekki síður einhuga í heimilisrekstr-
inum. Hún var þar vakin og sofin,
fór bókstaflega aldrei út af heimil-
inu. Þau sumur, sem hún gat kom-
ið því við vegna barneigna sinna
að fara norður með manni sínum,
tók hún heimilið með sér. Einu sinni
mun hún hafa farið utan með manni
sínum sem fór fleiri utanlandsferð-
irnar en nokkur hans samtíma-
manna aðrir en farmenn og síðar
flugmenn. Þá sótti hún og samkom-
ur sveitunga sinna og skyldmenna.
Þannig lifðu þessi hjón einhuga
hvort á sínum starfsvettvangi i líf-
inu.
Á þeim tíma sem hér um ræðir
var það ekki orðin lenzka að hjón
bæru hjónalíf sitt á torg. Fólk hafði
ekki annað að dæma af hjónalíf
náungans, en það sem augað greip
og eyrað nam í svip.
Hús Guðrúnar og Óskars var
mjög opið hús vinum og gestum og
þeir komu jafnt boðnir sem óboðnir
og á ýmsum tímum frá morgni til
kvölds og þá enginn gestaviðbúnað-
ur, heimilið og heimilisbragurinn
sá sem venjan var. Það er því enn
til fólk, sem vitnað getur um heim-
ilisbraginn og hjónalífið á heimili
Guðrúnar og manns hennar. Þá er
og mikill barnahópur til frásagnar,
skýrleiksfólk. Þegar þetta allt kem-
ur saman, sýnist óhætt að alhæfa
að hjónalíf þessara hjóna hafi verið
einstaklega farsælt. Hvorugt heyrð-
ist mæla styggðaryrði til hins, og
aldrei heyrðu börnin eða heimilis-
vinir þau deila. Ekki er þetta undar-
legt um konuna, svo geðstillt og
góðlynd sem hún var, en nokkuð
undarlegt um manninum, því að
Óskar var skapbrigðamaður, eink-
um út af smámunum gat fokið í
hann. Daglegt viðmót Óskars við
konu sína má nokkuð marka af
þeirri venju hans, að þegar hann
var í starfí sínu heima við og kom
í hús að kvöldi, fór hann ekki úr
yfirhöfn sinni fyrr en hann hafði
farið inn í eldhús til konu sinnar
og kysst hana. Óskar gat þó ekki
kallazt mikill heimilisfaðir í skiln-
ingi húsmóðurtímans, til þess voru
fjarvistir hans frá heimilinu of mikl-
ar og einhugurinn í athafnalífinu
of ríkur. Á húsmóðurtímanum var
heimilið ríki konunnar og hlutur
mannsins að draga björg í bú, en
heimilisfaðirinn var samt til ráðu-
neytis og handhafi vandarins, ef til
hans þurfti að grípa. Konan ráðgað-
ist við mann sinn í rúminu um böm-
in og eitt og annað í heimilishaldi,
og hann lagði til ráð, en lauk sinni
tillögugerð með orðunum: „En þú
ræður því góða mín, hvernig þú
hefur þetta.“ Svo var hann farinn
að sofa. Um morguninn talaði hann
svo til barna sinna: „Þið hlýðið
henni móður ykkar og gerið eins
og hún segir ykkur.“
Svo var hann farinn út til sinna
verka. En það gat beðið hans að
taka til hendi sem heimilisföður
þegar hann kom heim að kvöldi,
ef bömin höfðu ekki hlýtt henni
móður sinni. Hlutur heimilisföður-
ins var nefnilega að sjá um að boð-
um og bönnum húsmóðurinnar
væri fylgt.
Óskar Halldórsson, sem lifði í
þeirri hefð að heimilið væri ríki
konunnar, vildi að börnin virtu vilja
móður sinnar, en hann var lítið til
staðar til að sjá um að svo væri.
Það kom því í hlut Guðrúnar að aga
börnin og það gerði hún með góð-
leik sínum.
Á hjónabandsárum Óskars og