Morgunblaðið - 24.02.1996, Blaðsíða 36

36 LAUGARDAGUR 24. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Gigtarfólk getur bætt líðan sína mikið með þjálfun. Arnbjörg Guðmundsdóttir og G.
Þóra Andrésdóttir sjúkraþjálfarar úr faghópi um gigt skrifa um gigt og þjálfun.
Sjúkra-
þjálfarinn
segir ...
Gigtog
þjálfun
ÞRÓUN í meðferð gigtarsjúklinga á
undanförnum árum hefur almennt
verið í þá átt að auka þjálfun og
hreyfingu. Áður fyrr var álitið að
ekki væri æskilegt fyrir fólk með gigt að
þjálfa sig því að það myndi skemma liðina.
Nú hefur hins vegar verið sýnt fram á að
gigtarfólk getur þjálfað sig töluvert meira
en áður var talið óhætt. Með þessu er ein-
staklingurinn einnig gerður ábyrgari fyrir
eigin heilsu og líðan.
Gigtarsjúkdómar eru fjölmargir og má
þar helsta nefna slitgigt, vefjagigt og
bólgusjúkdóma s.s. iktsýki, hryggikt og
ýmsa bandvefssjúkdóma. Hjá gigtarsjúkl-
ingum hefur verið sýnt fram á minnkaðan
styrk vöðvá, stirðnun liða og skert úthald.
Ýmsir þættir valda minnkuðum vöðvastyrk,
þeir helstu eru:
- lítil vöðvanotkun/hvíld
- liðskemmdir/aflögun liða
- liðbólgur og verkir.
Hreyfiskerðing getur komið til vegna:
- liðbólgu
- liðskemmda
- styttingar í vefjum umhverfis lið s.s. lið-
poka eða vöðvum.
Skerðing á úthaldi er í beinu samhengi
við minnkaða líkamlega getu og þreytu
GIGTARFÓLK getur þjálfað sig töluvert meira en áður var talið óhætt.
sem er algengur fylgikvilli þessara sjúk-
dóma.
Hvað er fengið með þjálfun?
- Höldum beinum og bijóskvef sterkari
og heilbrigðari
- höldum vöðvum umhverfis liðina sterk-
um
- viðhöldum/aukum hreyfanleika liða
- bætum úthald og svefn
- aukum getu til daglegra starfa
- bætumsjálfsmyndogaukumvell-
íðan.
Hvernig á þjálfunin að vera?
Til að ná áðurtöldum áhrifum þarf
þjálfunin að vera alhliða, stunduð
reglulega og fela í sér eftirtaldar
tegundir þjálfunar:
1. Styrktarþjálfun. Styrktaræf-
ingar eru nauðsynlegar til að við-
halda/auka vöðvastyrk. Þeim mun
sterkari sem vöðvamir eru, því betur
styðja þeir og vernda liðina. Til að
halda álaginu á liðina sem minnstu
er betra að æfa með litlar þyngdir
með mörgum endurtekningum, held-
ur en miklar þyngdir með fáum endurtekn-
ingum.
2. Liðkandi æfingar og vöðvateygjur.
Liðkandi æfingar eru mikilvægar til að
minnka stirðleika og halda hreyfanleika
sem bestum. Hreyfingin virkar eins og
smurning á liðinn og léttir hreyfinguna.
Við teygjum vöðvana til að viðhalda/auka
lengd þeirra. Vöðvateygjur geta einnig
dregið úr spennu í vöðvunum. Þegar liður
er mjög bólginn ætti að fara varlega í vöð-
vateygjur ogjafnvel sleppaþeim.
3. Þolþjálfun. Með þolþjálfun erum við
að bæta starfsemi hjarta og lungna og þar
með líkamlegt þol. Við þurfum að ná upp
hjartslættinum, hitna og mæðast, þó ekki
meira en svo að við getum talaðvið næsta
mann. Misjafnt er hvers konar þjálfun hent-
ar best. Sem dæmi má nefna göngu, sund,
þrekhjól/hjólreiðar, dans og skíðagöngu.
Vatnsþjálfun
Þjálfun í vatni hentar gigtarfólki vel,
þar sem vatnið styður við líkamann og
minna álag er á þungaberandi liði. í vatni
er hægt að hafa þjálfunina alhliða, þ.e. fá
fram aukið þol, styrk og liðleika. Fólk sem
getur ekki stundað leikfimi eða annars
konar þjálfun getur oft auðveldlega æft í
vatni. Sund gefur einnig alhliða þjálfun.
Hópþjálfun
Á undanförnum árum hefur Gigtarfélag
íslands boðið upp á sérhæfða hópþjálfun
fyrir gigtarfólk. Þar eru í boði ýmsir hópar
s.s. leikfimi í sal fyrir fólk með vefjagigt,
hryggikt, slitgigt og o.fl. Auk þess er boð-
ið upp á vatnsþjálfun. Hópþjálfun er mjög
ákjósanleg, þar er álag við hæfi og hún
gefur aukið aðhald og stuðning.
Að lokum
Eðlilegt er að finna fyrir verkjum eða
óþægindum eftir æfingar, sérstaklega í
fyrstu skiptin. Þessi óþægindi ættu ekki að
vera langvarandi og gera þarf greinarmun
á sjúkdómseinkennum og óþaégindum eftir
æfingar. Hjá gigtarfólki skiptast gjarnan á
góð og slæm tímabil. Einkum eru sveiflurn-
ar miklar þar sem liðbólgur eru mikið vanda-
mál (s.s. í iktsýki og hryggikt). Mikilvægt
er að fólk nýti vel góðu tímabilin til upp-
byggingar og þjálfunar en dragi úr líkam-
legu álagi, minnki æfingar og hvíli sig
meira þegar líðanin er verri. Ávallt þarf að
hafa í huga að hvíld er einnig nauðsynleg
og einstaklingurinn þarf að finna gott jafn-
vægi milli hvíldar og líkamlegs álags.
Arnbjörg Guðmundsdóttir starfar á gigt-
ardeild Landspítala.
G. Þóra Andrésdóttir starfar á taugadeild
Landspítala.
SVO lengi lærir sem lifir, segir
gamalt spakmæli, enda er líf
manna svo margbrotið, að sífellt
ber eitthvað annálsvert fyrir sjón-
ir, eitthvað nýtt eða nýstárlegt
sem hugurinn fangar og festir í
minni. Gamalt fólk notaði þennan
málshátt um reynslu manna, það
áem þeir lærðu við dagleg störf
sín, en nú á hann ekki síður við
hina formlegu menntun sem menn
hafa aflað sér í skóla.
Öldum saman var samfélagið
kyrrstætt, ein kynslóð varð ekki
vör breytinga. Menntin er löng
en mannsævin stutt, segir máls-
hátturinn. Það sem menn lærðu
dugði þeim lífið á enda, og næstu
kynslóðir lærðu sömu handtök. í
þúsund ár gengu menn til verka
að orfi eða ár, hvíldu síðan lúin
bein við fábrotna iðju innan húss;
fóru til kirkju á sunnudögum til
að viðra sig og sjá aðra; höfðu
stundum hestakaup! Nú er öldin
önnur og breytingar svo hraðfara,
að hver kynslóð verður vitni að
byltingu á einhveiju sviði, afi og
amma fengu gaddavír í girðingar,
síma, rafmagn og útvarp, foreldr-
ar okkar sem nú nálgumst miðjan
aldur lögðu vegi um allt land og
fylltu þá bílum og dráttarvélum,
okkur hlotnaðist sjónvarp stuttu
eftir að við fermdust, í kjölfarið
fylgdi hljómtækjavæðing heimil-
anna. Börnin okkar eru nú í hring-
iðu alþjóðlegrar fjölmiðlunar, og
þau verða fyrsta kynslóðin sem
Skólar verða að fá
nokkurt fé, segir Sölvi
Sveinsson, til framsæk-
innar símenntunar.
vex upp í nettengdu upplýsinga-
þjóðfélagi. Hvað kemur næst?
Þetta er þjóðfélag sérhæfingar-
innar, fleiri og fleiri vita meira
og meira um minna og minna.
Veröldin er hólfuð niður, og lykill-
inn að hverju starfi er menntun
á tilteknu sviði. Reyndar eru Is-
lendingar eftirbátar nágranna-
þjóða í þessu tilliti, því að menn
læra hér fleiri störf á vettvangi
en þar tíðkast; með öðrum orðum:
menntun er ekki metin hér sem
skyldi.
Hraðar breytingar í þjóðféiag-
inu valda því að menntun hefur
breytzt og mun enn breytast. Því
er haldið fram að sú menntun
nýtist mönnum bezt sem geri
þeim kleift að laga sig sífellt að
nýjum aðstæðum, nýjum kröfum.
Hver og einn verður síðan að
gefa slíku námi það innihald sem
honum hentar! Ýmis menntun er
líka af því tagi að hún úreldist
fljótt, einkum í tæknilegum grein-
um. Dæmi eru um svo hraðar
tæknibreytingar að menn þurfi
að endurnýja þekkingu sína á
þriggja til fjögurra ára fresti.
Hugtakið símenntun
er svar við_ þessum
breytingum. I því felst
sú hugsun að menn
læri ekki lengur í eitt
skipti fyrir öll þá grein
sem þeir nema, hvort
sem það er læknis-
fræði eða bifvélavirkj-
un. Menn leggja
ákveðinn grunn sem
þeir verða sífellt að
byggja á og bæta við.
Menntin er löng en
mannsævin stutt . í
þeim skilningi hér að
nú komast menn ekki
yfir að læra grein sína
út í hörgul jafnvel þótt skóla-
ganga hafi lengzt til m.una.
Skólakerfið hefur að nokkru
leyti brugðist við með því að bjóða
upp á námskeið af margvíslegu
tagi, og mörg fyrirtæki senda
starfsmenn sína utan til þjálfunar
eða hafa sérstaka fræðslufulltrúa
sem skipuleggja viðbótarmenntun
fyrir starfsfólk sitt. Mörg félög
hafa samið um kjarabætur í
tengslum við framhaldsmenntun,
og er það vei. En hér er ekki nóg
að gert.
í frumvarpi til framhaldsskóla-
laga, sem nú liggur fyrir Alþingi,
er ráð fyrir því gert að skólar
geti með samþykki menntamála-
ráðherra starfrækt „endurmennt-
unarnámskeið eða annars konar
nám í samráði eða samvinnu við
faggreinafélög, stétt-
arfélög, atvinnurek-
endur eða aðra hags-
muna- eða áhuga-
hópa ... Halda skal
kostnaði vegna þess-
ara námskeiða að-
greindum frá öðrum
rekstri skólans og
skal hann greiddur að
fullu af þeim aðilum
er að námskeiðinu
standa með skólanum
eða með þátttöku-
gjöldum." Þetta
finnst mér viðsjárvert
í ljósi þess sem að
ofan greinir. Skólar
verða að fá heimild til þess að
verja nokkru fé til framsækinnar
símenntunar. Þeir þurfa og verða
að gera tilraunir með námsefni, í
mörgum tilvikum þarf að semja
kennsluefni; oft dugir lítt að leggja
fram bækur á erlendum tungumál-
um þótt glóðvolgar séu úr prent-
vélunum og þéttsetnar nýjum upp-
lýsingum. Slíkar bækur eru mörg-
um lokaðar. Skólar eiga síðan að
semja við fyrirmyndarfyrirtæki og
-stofnanir til þess að hrinda nýj-
ungum í framkvæmd, til þess að
annast starfsþjálfun á tilteknu
sviði, til þess að betrumbæta til-
tekna færni og má svo áfram telja.
Vitaskuld eru skiptar skoðanir
um það hver á að greiða kostnað
af símenntun. Sumir vilja að hún
sé á kostnað þátttakenda, enda
sé hagurinn þeirra og ríkið hafi
borið ábyrgð á grunnmenntun
þeirra. Aðrir vilja að einstök fyrir-
tæki og stofnanir beri baggann,
því að þau njóti ávaxtanna. Sumir
vilja að þetta verði snar þáttur í
daglegu starfi skólanna, hlutverk
þeirra eins og önnur menntun sem
þeir bjóða upp á.
í Fjölbrautaskólanum við Ár-
múla er símenntun eða fram-
haldsmenntun, hvaða orð sem
menn kjósa, í samvinnu við félög
sjúkraliða, lyfjatækna, læknarit-
ara og fleiri heilbrigðisstétta. Þar
er um styttri námskeið að ræða,
20, 40 eða 60 kennslustundir, sem
þátttakendur greiða að fullu og
fá síðan endurgreitt að vissu
marki úr starfsmenntasjóðum fé-
laga sinna eða frá vinnuveitend-
um; sumir greiða þó úr eigin vasa.
Vor hvert er framhaldsnám fyrir
sjúkraliða, 36 stundir á viku allt
vormisserið í tiltekinni hjúkrun
auk annarra greina. Þetta nám
er á kostnað skólans, sjúkraliðar
greiða einungis venjuleg nem-
endagjöld. Þetta nám er skilgreint
í kennsluskrá skólans og sam-
þykkt af ráðuneyti, en ég fæ ekki
betur séð en þetta nám leggist
af með þessum hætti ef lögin
verða samþykkt óbreytt. Að
minnsta kosti þarf að koma til
sérstakt leyfi ráðuneytis.
Ég hvet menntamálaráðherra
og þingmenn til þess að endur-
skoða frumvarp til framhalds-
skóialaga með þetta í huga. Ég
mælist til þess að skólar fái svig-
rúm til þess að leggja fé í símennt-
un, því að með því móti einu koma
þeir til móts við þær kröfur sem
nútímaþjóðfélag hlýtur að gera til
skóla sinna.
Höfundur er settur skólameistari
Fjölbrautaskólans við Ármúla.
Símenntun og frumvarp
til framhaldsskólalaga
Sölvi
Sveinsson