Morgunblaðið - 24.02.1996, Blaðsíða 24

Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
VETUR Á HVERFISGÖTUNNI
24 LAUGARDAGUR 24. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
VETRARKV OLD
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
Morgunblaðið/Sverrir Vilhelmsson
ARÐINDl og hallæri ýmiss
konar hafa löngum sett
svip á búsctu í níijánda
besta landi heims og á dögunum
kom fram að þriðjungur þjóðar-
innar myndi vilja flytja burtu. Ekki
er líklegt að veðrinu einu sé um að
kenna enda virðist það hafa skapað
sér varanlegri sess í vitund fólks á
árum áður, cða hver hefur ekki
heyrt um Frostaveturinn mikla
1918.
í annálum eru líka t índ til sumur
grasleysis og vætuár og þar er tal-
að um Jökulveturinn mikla 1233'
Hrossafellisvctur 1313, Snjóvetur
hinn mikla 1406, Harða vetur 1552,
Lurk 1601 og Píningsvetur 1602,
cins og segir í bók Markúsar A.
Einarssonar veðurfræðings,
Veðurfar á fslandi.
Þannig má segja að veðrið skilji
eftir sig far sem erfitt getur reynst
að má af nema með því að flýja til
A AUSTURVELLI
SNJÓR Á SKÓNUM

Fer kvíði vaxandi með aldrínum ?
GYLFI ÁSMUNDSSON SÁLFRÆÐINGUR FJALLAR UM FURÐUR SÁLARLÍFSINS
Spurning: Með aldrinum hef ég
fundið fyrir vaxandi kvíða, án þess
að nokkur sérstök ástæða liggi þar
að baki. Þetta virðist fremur
bundið við árstíðir, í janúar og eins
þegar haustið nálgast. Síðastliðið
ár hefur þó þessi óþægilega til-
fínning látið oftar á sér kræla og
þess vegna spyr ég: Er þetta eitt-
hvað sem fylgir aldrinum (ég er
rúmlega fimmtugur), eða er ástæða
fyrir mig til að leita mér hjálpar?
Svar: Kvíði er Keilbrigð og eðlileg
tilfínning sem viðbragð við ytra
álagi eða innri kenndum. Að finna
aldrei til kvíða ber vott um til-
finningalegan vanþroska. Kvíði
verður þó stundum það mikill og
langvarandi að hann hefur þrúg-
andi áhrif á einstaklinginn, þannig
að hann nýtur sín ekki og getur þá
haft lamandi áhrif á eðlilega starfs-
hæfni.
Reyndar má gera ráð fyrir að
hartnær helmingur fólks þjáist af
miklum kvíða einhvem tíma ævinn-
ar, en flestir þó aðeins um skamm-
an tíma. Oft er kvíðinn skiljanlegur
í ljósi atburða og áfalla í lífi ein-
staklingsins og árekstra í sam-
skiptum hans við aðra, en einnig
getur kvíði grafið um sig án
nokkurrar sjáanlegrar ástæðu og
þarf þá að leita dýpra í hugskoti
mannsins. Kvíði sprettur gjaman
af öryggisleysi og þunglyndi er al-
gengur fylgifiskur hans.
A síðustu ámm hefur athygli
fræðimanna beinst að áhrifum
skammdegismyrkursins á þung-
lyndi og kvíða og hafa verið gerðar
rannsóknir á því hér á landi.
Fundist hefur aukið þunglyndi hjá
sumu fólki í skammdeginu, sem
lagast þegar birta tekur. Með
aldrinum verða sumir öryggis-
lausari og treysta sér minna en
meðan þeir voru yngri. Ungt fólk
setur ekki fyrir sig að takast á við
hluti, sem hinum eldri vaxa í aug-
um.
Á elliárum verða breytingar á
félagslegri og efnahagslegri stöðu
margra, sem enn eykur á kvíða og
öryggisleysi. Fyrirspyrjandi er enn
á besta aldri og því er ekki líklegt
að í aldrinum liggi meginskýring á
kviða hans, en um fimmtugsaldur
standa menn þó oft á tímamótum
og reyna að meta hvers virði þeir
eru og hverju þeir hafa áorkað í
lífinu. Kvíðinn endursþeglar þá ef
til vill tilvistarvanda þeirra.
Það getur verið full ástæða til að
leita sér aðstoðar undir þeim kring-
umstæðum sem fyrirspyrjandi lýs-
ir. Meðferð við kvíða er margs
konar og árangur er venjulega
skjótur, þegar um væg tilvik er að
ræða. Til frekari upplýsinga má
benda á nýútkominn fræðslubækl-
ing um kvíða eftir Lárus Helgason
yfirlækni og liggur hann frammi í
heilsugæslustöðvum og apótekum.
Spurning: Fyrir nokkrum mánuð-
um varð ég fyrir mjög óþægilegri
reynslu, sem hefur fylgt mér síðan
sem eins konar fælni gagnvart því
að sitja fastur- i umferðarteppu. Ég
veit að þetta hljómar kjánalega, en
málsatvik voru þau að ég var á leið
niður Laugaveg, hafði verið að
skemmta mér kvöldið áður og var
illa fyrirkallaður, og lendi þá í um-
ferðarteppu, þar sem hvorki gekk
né rak í talsvert langan tíma, að
mér fannst. Skyndilega flautar bfll
við hlið mér og mér bregður svo að
kaldur sviti sprettur út á mér og
ákaflega sterk vanlíðunartilfinning
hellist yfir mig. Síðan hef ég forðast
að aka um fjölfarnar götur, þar sem
líkur eru á að ég teppist i umferð-
inni. Jafnvel bið við umferðarljós
veldur mér vægri vanlíðunartil-
finningu. Ég geri mér ljóst að þetta
er dæmigerð fælni, en spurningin
er: Hvemig er best að vinna sig út
úr þessu?
Svar: Þegar um fælni er að ræða
hefur kvíðinn eða óttinn festst við
einhverjar tilteknar kringumstæð-
ur eða áreiti, án þess þó að kvíðinn
sé upphaflega frá þeim runninn.
Oftast er kviðinn eða óttinn alger-
lega óraunhæfur. Fælni skapast
gjaman, þegar menn verða fyrir
skyndilegu einstöku áfalli og upp-
lifa samhliða þvi mikið öryggis-
leysi. Menn geta þó verið af ein-
hverjum ástæðum öryggislausir og
kvíðnir fyrir, en skýra kvíðann út
frá óþægilegum kringumstæðum
sem þeir lenda í, sem síðan yfir-
færist á svipaðar kringumstæður
síðar.
Fyrirspyrjandi var illa fyrir-
kallaður og umferðarteppan magn-
aði upp vanlíðan hans. Umferðin
verður síðan kveikjan að svipaðri
liðan í umferðinni almennt. Hvort
hér verður um viðvarandi fælni að
ræða skal ósagt látið, en meðferð er
gjaman fólgin í því að tengja hinar
óttavekjandi kringumstæður við
vellíðan, þ.e. að finna ráð til að láta
sér líða vel í umferðinni og snúa
þannig dæminu við.
Þetta getur viðkomandi reynt
sjálfur með því að aka ekki nema
vel fyrirkallaður og í góðu skapi,
hafa með sér skemmtilegan félaga í
bflnum eða hlusta á ljúfa tónlist,
temja sér slökun og njóta þess að
vera fastur í umferðinni. Itarlega
er fjallað um fælni og meðferð á
henni i Sálfræðibókinni (Rvík,
1993).
• Lesendur Morgunblaðsins geta
spurt sálfncðinginn uin þnð sem
þeim liggur á hjai’tn, tekið er á móti
spurningum á virkum dögum milli
klukknn 10 og 17 í sfmn 569 1100 og
bréfum eða sfmbréfum merkt:
Vikulok, Fnx 5691222.