Morgunblaðið - 22.02.1998, Qupperneq 32
32 SUNNUDAGUR 22. FEBRÚAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 22. FEBRÚAR 1998 33
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ÞORSKSTOFNINN
í BARENTSHAFI
1* MORGUNBLAÐINU í fyrra-
dag birtist frétt þess efnis,
að norskur fiskifræðingur, sem
starfað hefur á vesturströnd
Bandaríkjanna, hefði spáð al-
geru hruni þorskstofnsins við
Norður-Noreg. Jafnframt hefði
hann gagnrýnt mjög afstöðu
norskra stjórnvalda til upplýs-
inga, sem fyrir liggi um ástand
stofnsins.
í samtali við Morgunblaðið í
gær segir Sigfús Schopka,
fiskifræðingur af þessu tilefni:
„Ég er sammála þeim mönnum,
sem fara vilja varlega í þorsk-
veiðar í Barentshafi til að
vernda stofninn. Það er hins
vegar ekkert að því að taka upp
skynsamlega nýtingarstefnu í
Barentshafi líkt og við höfum
tileinkað okkur með góðum ár-
angri í fiskveiðistjórnun okk-
ar.“
Jafnframt upplýsir fiskifræð-
ingurinn, að endurskoðun Al-
þjóðahafrannsóknarráðsins á
stofnstærð þorskstofnsins í
Barentshafi hafi gefið til kynna,
að stofninn hafi verið ofmetinn
og í ljósi þess hafi ráðið lagt
til, að heildarafli allra þjóða,
sem stunda veiðar í Barentshafi
yrði takmarkaður við 514 þús-
und tonn á þessu ári. Norðmenn
og Rússar hafi ákveðið að
hundsa þessar ráðleggingar en
ákveðið engu að síður að
minnka veiðarnar niður í 700
þúsund tonn.
Það er nauðsynlegt fyrir okk-
ur íslendinga að fylgjast vand-
lega með þessum fréttum úr
Barentshafi. Slíkar upplýsingar
hljóta óhjákvæmilega að hafa
áhrif á afstöðu okkar til veiða
í Smugunni. Þar er um alþjóð-
legt hafsvæði að ræða og við
höfum í krafti þess talið okkur
heimilt að stunda veiðar þar.
ítrekaðar tilraunir til samninga
við Norðmenn og Rússa um
veiðar í Smugunni hafa því
miður reynzt árangurslausar.
Smuguveiðarnar hafa hins veg-
ar verið stundaðar á þeim árum,
þegartalið hefur verið að þorsk-
stofninn í Barentshafi væri gíf-
urlega sterkur.
Ef nú er komið í ljós, að hann
er mun veikari en talið var og
stjórnvöld í Noregi og þá vænt-
anlega Rússlandi liggja undir
gagnrýni fyrir að taka ekki til-
lit til ráðgjafar sérfræðinga
getur hætta verið á ferðum fyr-
ir okkur og álit okkar, sem fisk-
verndunarþjóðar.
Við megum undir engum
kringumstæðum fá það orð á
okkur, að við stundum veiðar á
alþjóðlegu hafsvæði í Smugunni
án þess að taka tillit til ástands
þorskstofnsins á þessum slóð-
um. Rækjuveiðar okkar á
Flæmska hattinumn hafa ekki
orðið okkur til álitsauka nema
síður væri af þeim sökum, að
við tókum ekki um skeið tillit
til vísindalegra upplýsinga, sem
lágu fyrir um ástand rækju-
stofnsins á þeim slóðum.
Þorskstofninn í Barentshafi
skiptir jafn miklu máli fyrir
íbúa Norður-Noregs og þorsk-
stofninn við íslands strendur
fyrir okkur íslendinga. Það yrði
stórfelldur álitshnekkir fyrir
okkur, ef við stunduðum veiðar
í Smugunni án þess að taka
nokkurt tillit til nýrra upplýs-
inga um stöðu þorskstofnsins.
Að þessu máli þurfa bæði
stjórnvöld og útgerðarmenn að
huga. ^
LYSING
Á ÞJÓÐ-
VEGUM
Höfuðborgarsvæðið,
Suðurnesin, þéttbýlið fyr-
ir austan fjall og Akranes eru
smátt og smátt að renna saman
í eina heild yegna stórbættra
samgangna. A næstu árum mun
fólk í vaxandi mæli líta á þetta
sem eitt byggðasvæði og ekki
telja eftir sér að aka til vinnu
í Reykjavík frá Selfossi eða frá
Hafnarfirði til Suðurnesja.
Umferðaröryggi á þessu svæði
skiptir því máli.
Umferðaröryggi á Reykja-
nesbraut er allt annað og meira
en það var eftir að lýsing kom
til sögunnar, þótt þörfin fyrir
aðra akbraut sé auðvitað aug-
ljós. Síðustu daga hafa fréttir
birzt í Morgunblaðinu um hug-
myndir um lýsingu á Hellis-
heiði. Það er ástæða til að taka
slíkar hugmyndir alvarlega.
Lýsing á leiðinni á milli Selfoss
og Reykjavikur ætti að verða
eitt af forgangsverkefnum í
umferðarmálum á þessu svæði.
6Víkingar hafa
•vafalaust tekið
marga þræla og ann-
að fólk á Irlandi,
Skotlandi, Hjaltlandi
og Orkneyjum og flutt
það_ með sér heim og
til íslands, einsog heimildir nefna,
og enginn vafí er á því, að keltnesk-
ur dropi er í blóði okkar. En nú er
svo komið, að beztu menn eru fam-
ir að tala um okkur sem íra; fjöðr-
in er orðin að hænunni.
7Enn eitt dæmi um, að einfald-
• ur hlutur er vafinn inn í flókn-
ar umbúðir. „Ég heyrði t.d. greint
frá því á dögunum," segir Guð-
mundur Magnússon í grein í Morg-
unblaðinu, „að í skóla einum þar
sem notað var kennsluefni skóla-
rannsóknadeildar um landnám ís-
lands í 4. bekk hefur kennari enn
ekki séð ástæðu til að fjalla um
neitt annað í sögu landnámsaldar
en getgátur um dvöl Papa hér á
landi, en sú frásögn tekur líka
blaðsíðu í ritinu.“
8Norðmenn nú og áður eru ekki
• sama þjóðin, þeir hafa m.a.
glatað tungu sinni. En frændur
okkar á fyrmefndum eyjum glötuðu
ekki norrænni tungu fyrr en á 18.
öld. írar nú og áður em ekki heldur
sama þjóðin.
9En við íslendingar tölum enn
•tungu víkinga, þótt sumt hafí
breytzt í framburði. Þó bemm við
gæfu til þess, að hvert mannsbarn
á Islandi getur ennþá Iesið fornar
íslenzkar bókmenntir með nútíma-
stafsetningu og skýringum. Tunga
okkar er norræn. Hún var ekki ein-
ungis töluð í Noregi, heldur um öll
Norðurlönd. írar eða keltneskt fólk
annars staðar hefur aftur á móti
aldrei talað íslenzku. Ef íslendingar
væra ekki norrænir, heldur keltar,
töluðu þeir keltneska tungu einsog
Melkorka, sem er raunar ómála
HELGI
spjall
framan af Laxdælu,
en ekki íslenzku eins-
og raun ber vitni. Þarf
frekari vitna við? Þeir,
sem láta móðan mása
um að við séum keltar
afsanna það jafnóðum
með því að masa á norrænni tungu.
Allar skýringar á yfirstétt og þræl-
um em síðari tíma flækjur um ein-
falt mál. Enskan í Norður-Ameríku
og Ástralíu og spænskan í Suður-
Ameríku segja alla söguna um upp-
runa landnemanna í þessum lönd-
um, þó að mörg þjóðabrot komi þar
við sögu. Keltneska hefur aldrei
verið tunga fjölmennis á íslandi.
Hitt er annað mál, að írskan skildi
eftir nokkur orð í íslenzku, t.a.m.
bagall, gjalt, kapall, tarfur, brekán
og íjarviðrast, e.t.v. komið úr fjalk,
sem mun merkja reiði á keltnesku.
En við skulum ekki vera að fjarg-
viðrast um það.
Nú skulum við víkja að
Karlamagnúsi eða Karli
mikla (768- 814) og ríki hans.
Þangað höfum við margt sótt og
fleira en okkur hefur boðið í grun.
Hann ól einna fyrstur með sér þá
von, að unnt yrði að sameina
Vestur-Evrópu. Hann var hugsjón
Sambandsríkis Evrópu holdi klædd
og þúsund ámm á undan sínum
tíma.
nSumir töldu hann ágjarnan
• mann og að hann vildi allar
þjóðir undir sig leggja, einsog kom-
izt er að orði í sögu hans, sem snar-
að er á norræna tungu á 13. öld
úr frönskum hetju- eða sagnakvæð-
um, chansons de geste. Má líklegt
telja, að kvæðin hafi verið þýdd á
óbundið mál undir handaijaðri Há-
konar gamla Noregskonungs, en
hann lét hefja þýðingar á erlendum
riddarabókmenntum á norrænt mál
snemma á ríkisstjómaráram sínum,
líklega ekki síðar en 1226. Norræn-
10 1
1 Vf »1
ir menn hafa haft skemmtan af
afrekssöngvum þessum eða kappa-
kvæðum, enda varðveittist Karla-
magnús saga bezt á íslandi einsog
annað góðgæti frá þessum öldum.
Fræg er frásögn Snorra af því,
þegar Sighvatur Þórðarson, skáld
og hirðmaður Ólafs konungs helga,
lét skíra son hans án þess ráðgast
við konung um nafn. En skáldinu
þótti bamið allómáttulegt og taldi
ólíklegt, að það lifði þar til konung-
ur brygði svefni. Hann lét skíra
sveininn Magnús. „Hví léztu svein-
inn Magnús heita? Ekki er það vort
ættnafn," sagði konungur við Sig-
hvat. En skáldið svaraði: „Ég hét
hann eftir Karlamagnúsi konungi,
þann vissa eg manna beztan í
heimi.“ „Gæfan fylgir vizku," sagði
konungur.
12
Frankaríki og konungur
•þess stóðu hjarta norskra
konunga nærri, enda töldu þeir
heilaga skyldu sína að kristna Nor-
eg og má segja, að þeir Ólafarnir
helgi og Tryggvason hafi verið eins
konar Karlamagnús Norðurlanda.
O Víkingar höfðu ágæt skil-
X O «yrði til að kynnast ríki
Karlamagnúsar. Víkingaferðir voru
hafnar á stjórnarámm hans, en að
honum látnum auka víkingar ferðir
sínar í Frankaríki og ná þar fót-
festu, einsog kunnugt er af sögu
Göngu-Hrólfs og fleiri kappa. Þó
að víkingar ættu í höggi við Karl
Frankakonung, fengu afkomendur
þeirra það veganesti í arf, að hann
hefði verið heilráður boðberi krist-
innar trúar og ástæða til að fylgja
stórráðum hans í hvívetna. Ríki
hans var einn harla vænn grasdal-
ur, þangað sem hægt var að sækja
hetjulegar fyrirmyndir og kristileg-
an boðskap. Það var einnig trú for-
feðra okkar.
M.
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 21. febrúar
Það ER FRÓÐLEGT
að tala við frammámenn
í dönsku þjóðlífi um
þessar mundir, ekki sízt
nú þegar þingkosningar
era framundan þar í
landi. Þeim virðist bera
saman um, að efna-
hagsmál eru ekki lengur á dagskrá í þjóð-
félagsumræðum í Danmörku, svo nokkru
nemi a.m.k. Efnahagsmál era orðin eins
konar jaðarmál þar í landi. Þau eru ekki
lengur vandamál, sem krefst mikillar um-
ræðu. Efnahagur Dana stendur á mjög
traustum fótum og í þeim efnum hefur
orðið grandvallarbreyting á tæpum tveim-
ur áratugum. Kannski er ein ástæðan fyr-
ir því sú, sem Henning Cristophersen, fýrr-
verandi fjármála- og utanríkisráðherra
Dana og meðlimur framkvæmdastjórnar
ESB í áratug, nefndi í samtali við Morgun-
blaðið sl. fímmtudag. Hann sagði beram
orðum, að þýzki seðlabankinn hefði í raun
stjórnað dönsku efnahagslífi í mörg ár og
evrópski seðlabankinn mundi taka við því
hlutverki.
Forystumönnum í dönsku þjóðlífi virðist
líka bera saman um, hvert sé eitt helzta
vandamál þar í landi um þessar mundir.
Þeir nefna hiklaust þann vanda, sem skap-
azt hafi vegna mikils straums innflytjenda
frá þriðja heiminum. Talið er að um 7000-
8000 manns komi ár hvert til Danmerkur
frá ríkjum þriðja heimsins. Þetta fólk fær
mikinn fjárhagsiegan stuðning við komuna
til Danmerkur og í sumum tilvikum eru
nefndar þar ótrúlegar upphæðir. En jafn-
framt verða til sambúðarvandamál vegna
gjörólíkra lífsviðhorfa og lífshátta, sem
menn þekkja frá öðram löndum, svo sem
Bretlandi, sem hafa reynslu af því að taka
við miklum fjölda fólks úr fjarlægum
heimsálfum. Það verður óneitanlega fróð-
legt að fylgjast með því, hvort innflytjenda-
málin verða ofarlega á baugi í kosninga-
baráttunni í Danmörku og hvort afstaðan
til þeirra hefur áhrif á úrslit kosninganna.
Þess era mörg dæmi frá Evrópulöndum,
að mjög hægri sinnaðar stjórnmálahreyf-
ingar hafa náð miklum árangri í kosning-
um með því að höfða til ótta fólks og í
sumum tilvikum fordóma vegna innflytj-
enda og flóttafólks frá öðram löndum.
Það breytir auðvitað mjög svip allra
umræðna um þjóðfélagsmál, þegar efna-
hagsmál eru ekki lengur í öndvegi, eins
og er að gerast í Danmörku. En að mörgu
leyti má segja, að hið sama sé að gerast
hér. Á þessum áratug hefur orðið bylting
í stjórn og skipulagi efnahagsmála á ís-
landi. Og nú er svo komið, að vandamál
í efnahagslífi þjóðarinnar eru ekki daglegt
umræðuefni. Efnahagsmálin eru smátt og
smátt að færast út í jaðar þjóðfélagsum-
ræðna, alveg eins og í Danmörku, þótt sú
þróun sé ekki komin jafnlangt hér eins
og þar.
Þetta kemur bezt í ljós, þegar menn
hittast á förnum vegi og a.m.k. áhuga-
menn um stjórnmál spyrja hver annan,
hvað sé að frétta úr pólitíkinni. Sannleikur-
inn er sá, að nú orðið er nánast aldrei
neitt að frétta úr pólitíkinni. Og í því felst,
að það er sjaldan nokkuð fréttnæmt af
efnahagsmálum þjóðarinnar. Pólitíkin og
efnahagsmálin era ekki lengur í brenni-
depli dæguramræðna á íslandi. Sumir
kunna að sakna þeirra tíma, þegar stór-
felld átök á vettvangi stjórnmálanna voru
daglegt brauð og þjóðlífið snerist allt um
stjómmál og stjómmálamenn. En þetta
er liðin tíð og til marks um, að við búum
í betra og heilbrigðara þjóðfélagi en áður.
Stjórnmálin sem slík verða aldrei jaðarmál
í lýðræðisþjóðfélagi, þótt þau kunni einnig
að taka miklum breytingum, ekki sízt ef
hugmyndir á borð við þær, sem viðraðar
voru af brezka tímaritinu Economist fyrir
rúmum tveimur misseram verða að vera-
leika, þ.e. að lýðræðið verði virkara með
almennari þátttöku fólks í ákvörðunum,
sem teknar era á vettvangi stjórnmálanna.
Á þeim tíma, þegar efnahagsmálin vora
aðalviðfangsefni stjórnmálamanna og
stjómvalda frá degi til dags, vora byggð
upp öflug hagsmunasamtök bæði atvinnu-
greina og annarra hagsmunaaðila til þess
að standa vörð um og beijast fyrir fram-
gangi ákveðinna hagsmuna. Það er senni-
lega tímanna tákn og til márks um þá
grandvallarbreytingu, sem er að verða, að
nú eru bersýnilega hafnar umræður um
viðamikla breytingu á skipulagi þessara
samtaka. Á Iðnþingi í gær, föstudag, kom
fram, að til umræðu er endurskipulagning
á hagsmunasamtökum atvinnuveganna.
Það er eðlilegt. Hvert er verkefni allra
þessara aðila, Vinnuveitendasambands ís-
lands, Landssambands íslenzkra útvegs-
manna, Samtaka iðnaðarins, Verzlunar-
ráðs íslands, Vinnumálasambandsins,
Kaupmannasamtakanna, Félags ísl. stór-
kaupmanna o.s.frv.? Öll þessi samtök halda
uppi margvíslegri starfsemi, misjafnlega
umfangsmikilli, með miklum fiölda starfs-
manna og sérfræðinga. Til hvers? Það er
búið að gera almenna kjarasamninga til
þriggja ára. Ekki þurfa þessi samtök að
einbeita sér að því verkefni á næstu mán-
uðum og misserum. Frelsi í atvinnulífi og
viðskiptalífi er orðið svo mikið, að ekki
þarf lengur að nota mikla orku til þess
að beijast fyrir hagsmunum einstakra at-
vinnugreina eða jafnvel ifyrirtækja gagn-
vart stjórnvöldum. Hveriera þá viðfangs-
efnin? Að halda fiölda funda, sem stjórn-
endur fyrirtækja hafa minni og minni tíma
til að sækja? Ein afleiðing þeirra miklu
breytinga, sem hér hafa orðið á þessum
áratug á sviði efnahagsmála og stjóm-
mála er sú, að það er ekki lengur þörf
fyrir hagsmunagæzlu af því tagi, sem of-
angreind samtök hafa sérhæft sig í. Þess
vegna er eðlilegt, að þau leiti leiða til þess
að sameinast eða auka samvinnu sín í
milli með aukna hagræðingu í starfsemi
sinni fyrir augum. Þessi starfsemi kostar
atvinnufyrirtækin í landinu veralega fjár-
muni, sem þau gætu betur notað að hluta
til í önnur verkefni.
Fyrirsjáanlegt er, að sama þróunin verð-
ur á vettvangi verkalýðshreýfingarinnar.
Nú þegar era uppi hugmyndir um samein-
ingu eða nánara samstarf heildarsamtaka
á borð við ASÍ og BSRB. En jafnframt
era verkalýðsfélög byijuð að sameinast
og renna saman í stærri einingar, bæði á
landsbyggðinni og á höfuðborgarsvæðinu,
þar sem sameining Dagsbrúnar og Fram-
sóknar er skýrasta dæmið. Þar er líka um
að ræða, að byggð hefur verið upp öflug
hagsmunagæzla á vegum launþega, sem
kostar launafólk umtalsverða fjármuni í
félagsgjöldum og öðram gjöldum. Það er
hægt að spara mikla fjármuni með því að
sameina þessa starfsemi í færri einingar
með færra starfsfólki enda má vissulega
spyija, ekki síður en umsamtök vinnuveit-
enda: til hvers eru öll þessi félög og allt
þetta fólk, þegar hér er komið sögu?
Þótt efnahagsvandamál séu ekki lengur
hið daglega brauð í íslenzkum stjórnmála-
umræðum er jafnframt ljóst, að sú stað-
reynd gerir stjórnmálamönnunum fært að
einbeita sér í ríkara mæli að framtíðarmál-
um þjóðarinnar, sem krefjast bæði um-
ræðna og úrlausna á næstu áram. Við
okkur blasa nokkur stór verkefni á næstu
áram, sem tímabært er að þjóðin beini
athygli sinni að.
wmmmmmm Á vettvangi
Vín’lrof'ni stjómmálanna era
veitveiin nokkur gtór mál(
næstu ára Sém krefiast úr-
lausnar á næstu
árum. Þar má fyrst nefna þann djúpstæða
ágreining, sem ríkir um fiskveiðistjórnun-
ina. Fyrir tveimur árum virtist ágreining-
urinn um þetta mál vera svo mikill, að
hann væri óleysanlegur. Á því hefur hins
vegar orðið mikil breyting. Segja má, að
allir stjómmálaflokkar séu nú tilbúnir til
að fallast á umræður um veiðileyfagjald
eða auðlindagjald, ef menn vilja frekar
kalla það svo, með einum eða öðrum hætti.
Spurningin er ekki lengur hvort, heldur í
hve ríkum mæli. Svo virðist sem bæði tals-
menn Sjálfstæðisflokks og Framsóknar-
flokks geti fallizt á mjög hóflegt gjald,
jafnframt því, sem þeir hafa berlega gefíð
til kynna, að þeir hugsi sér að selja réttinn
til að veiða úr norsk-íslenzka síldarstofnin-
um á þeirri forsendu, að þar gegni öðra
máli.
Eindregnustu talsmenn veiðileyfagjalds
eða auðlindagjalds eru bersýnilega tor-
tryggnir vegna þessarar stefnubreytingar
og telja, að markmiðið með henni sé að
svæfa málið, ýta því út af borðinu. Sam-
þykkt verði svo „hóflegt“ gjald, að það
skipti engu máli en markmiðið sé að lægja
þær óánægjuöldur, sem risið hafa með
þjóðinni.
Jafnframt hefur mátt sjá merki um
mjög athyglisverðan skoðanamun, sem
endurspeglar að nokkru leyti málefna-
ágreining frá fyrri tíð; Framsóknarmenn
hafa gefið í skyn, að þeir vilji mæta
óánægju almennings með því að tak-
marka mjög heimild til framsals. Morg-
unblaðið hefur hins vegar bent á, að það
væri mun hagstæðari kostur fyrir útgerð-
armenn að borga veiðileyfagjald og njóta
hagræðis af fijálsu framsali veiðiheim-
ilda en að borga lítið sem ekkert en búa
við_ verulega takmörkun á framsali.
í þessum umræðum mega talsmenn
auðlindagjalds ekki gleyma því, hversu
mikilvægt það er, að talsmenn allra
flokka hafa raunverulega fallizt á grund-
vallaratriði málsins, þ.e. að gjald skuli
greiða fyrir réttinn til þess að nýta auð-
lindina. Þeir verða að varast að falla í
þá gryfju að búa um sig í eigin skotgröf-
um og ljá ekki máls á einhvers konar
málamiðlun. í öllum málflutningi Morg-
unblaðsins um þetta mál í heilan áratug
hefur verið lögð áherzla á, að með sama
hætti og aldrei verður friður um óbreytt
kerfi er fásinna að ætla að breyta því á
þann veg, að útgerðarmenn telji sig alls
ekki geta við það unað.
Það ætti hins vegar að vera öllum
aðilum kappsmál að ljúka því á þessu
kjörtímabili. Fyrsta skrefið í átt til þess
að byggja upp traust væri að selja rétt-
inn til að veiða úr norsk-íslenzka síldar-
stofninum nú í vor. Næsta skrefið væri
skipun nefndar á grundvelli þingsálykt-
unartillögu Alþýðubandalagsins með
þeim tímamörkum, að hún skilaði grein-
argerð snemma næsta haust. Þriðja
skrefið væri samkomulag á Alþingi um
að taka upp sanngjarnt veiðileyfagjald í
áföngum, jafnframt því sem frelsi til
framsals væri víðtækt og viðskipti með
veiðiheimildir færu fram á opnum mark-
aði.
Það er ákaflega mikilvægt að ná niður-
stöðu í þessu máli. Það mundi hreinsa
andrúmsloftið mjög og leiða til þess að
allur almenningur yrði sáttari við það
samfélag, sem við búum í. Frá sjónar-
hóli Sjálfstæðisflokks og Framsóknar-
flokks getur varla verið æskilegt, að
kosningabaráttan eftir rúmt ár snúist
um þetta mál. Þess vegna ætti það að
vera stjórnarflokkunum báðum kappsmál
að komast að niðurstöðu. Útgerðarmenn-
irnir sjálfir hafa hvað eftir annað lýst
yfir því, að það sé óþolandi fyrir þá að
búa við þá óvissu, sem nú ríki. Fjárfest-
ar, sem skipta orðið miklu máli, hljóta
einnig að líta svo á, að það sé eftirsóknar-
vert að friður skapist um sjávarútveginn.
Annað stórt mál, sem krefst aukinnar
athygli og umræðu eru Evrópumálin.
Eftir 10 mánuði verður sameiginlegur
gjaldmiðill Evrópuþjóða að veruleika.
Nokkur ríki munu standa utan við þenn-
an gjaldmiðil í upphafi en jafnvel þau
komast ekki hjá því að tengjast honum
á einn eða annan veg. Mikill hluti utan-
ríkisviðskipta okkar íslendinga er við
þjóðir, sem ýmist verða aðilar að evrunni
í upphafi eða stefna að því á allra næstu
árum. Það fer ekki hjá því, að þessi þró-
un mun hafa mikil áhrif á okkur ekki
síður en aðra. Aðild okkar að hinum evr-
ópska gjaldmiðli kemur ekki til greina
án aðildar að ESB. Og jafnframt er ljóst,
Á SELTJARNARNESI
Morgunblaðið/Kristinn
að það eru til sterk rök, sem mæla gegn
aðild að evrunni, ekkert síður en með
henni.
Við höfum hingað til litið svo á, að
aðild að ESB væri óhugsandi vegna sjáv-
arútvegsstefnu bandalagsins og þar með
væri aðild að sameiginlegum gjaldmiðli
ekki til umræðu. Það er hins vegar eftir-
tektarvert, að margir þeirra, sem bezt
þekkja til innan Evrópusambandsins í
Brussel telja, að svo mikil breyting hafi
orðið á viðhorfi til sjávarútvegsmája inn-
an ESB að það sé þess virði fyrir Islend-
inga að kynna sér rækilega þau sjónar-
mið, sem nú eru uppi.
Jafnframt er ekki ósennilegt, að hér
heima fyrir hafi líka orðið nokkur breyt-
ing á afstöðu manna. Þeir, sem upplifðu
þorskastríðin hafa átt afar erfitt með að
hugsa sér þann möguleika, að erlendir
togarar sæjust á íslenzkum fiskimiðum.
Sumir talsmanna ESB halda því fram,
að til þess mundi aldrei koma. Islending-
ar gætu átt möguleika á slíkum aðildar-
samningum við ESB.
Aukin umsvif okkar í sjávarútvegi í
öðrum löndum hafa átt þátt í að breyta
viðhorfum hér. Við teljum það nú eftir-
sóknarvert að eignast rétt til að kaupa
kvóta innan lögsögu annarra ríkja eða
fá rétt til fiskveiða þar með öðrum hætti.
Getum við til lengdar staðið gegn slíkum
gagnkvæmum réttindum, ef við teljum
það okkur í hag?
Við leggjum vaxandi áherzlu á að laða
erlenda fjárfesta hingað til lands. Verð-
bréfafyrirtæki, sem eiga viðræður við
hugsanlega erlenda fjárfesta, verða vör
við sterkan áhuga þeirra á að fjárfesta
í íslenzkum sjávarútvegi. Hversu lengi
getum við staðið gegn því að þeir fái
leyfi til þess á sama tíma og við gerum
kröfu til að fjárfesta í sjávarútvegi þeirra
sömu þjóða?
Öll þessi mál krefjast umræðna og við
eigum ekki að vera hrædd við að viðra
hugmyndir. Tími landráðabrigzla er
væntanlega liðinn í íslenzkum stjórn-
málaumræðum og þess vegna eiga að
geta farið fram málefnalegar umræður
um viðhorf og sjónarmið af því tagi, sem
hér hefur verið lýst.
Önnur mál
SJÁVARÚTVEGS-
málin og Evrópu-
málin era stóra
málin, sem við okk-
ur blasa á næstu áram en nokkur önnur
mál era einnig óleyst. Þar má nefna, að
við höfum alls ekki komizt að niðurstöðu
um framtíðarappbyggingu heilbrigðiskerf-
isins. Á hveiju einasta ári hefiast hefð-
bundnar umræður um lokun deilda á spí-
tölum yfir sumartímann og á haustin fara
fram miklar umræður um fjárhagsvanda
sjúkrahúsanna. Það verður að finna leiðir
til þess að samstaða skapist um uppbygg-
ingu og þróun heilbrigðiskerfisins, þannig
að ofangreind umræðuefni verði ekki fast-
ur liður á dagskrá þjóðarinnar ár hvert.
í bankakerfinu er mikil gerjun. Þróun-
in er ör. Þrýstingurinn á stjórnvöld að
hraða einkavæðingu bankanna er orðinn
mikill og á eftir að aukast. Menn sjá það
betur og betur, að núverandi skipan heyr-
ir fortíðinni til og er jafnframt alltof dýr
eins og Finnur Ingólfsson, viðskiptaráð-
herra, benti á í ræðu á Iðnþingi í gær,
föstudag. Þess vegna ætti það að verða
markmið núverandi ríkisstjórnar að
hraða einkavæðingu ríkisbankanna
þriggja, þ.e. Landsbanka íslands hf.,
Búnaðarbanka íslands hf. og Fjárfest-
ingarbanka atvinnulífsins hf.
Þriðja stóra málið í þessum flokki, sem
ástæða er til að nefna er framtíð Landssíma
íslands hf. Fyrirtækið býr yfír mjög full-
komnun tæknibúnaði og er fjárhagslega
mjög öflugt. Það þarf hvort tveggja í senn
að finna eðlilegan farveg fyrir einkavæð-
ingu þess og skapa samkeppnisfyrirtækjum
aukið svigrúm á þessum markaði. Halldór
Blöndal, samgönguráðherra, hefur lagt
áherzlu á nauðsyn þess að selja hlut í Lands-
símanum og er ástæða fyrir ráðherrann
að fylgja þeirri stefnumörkun fast eftir.
Þegar litið er yfir þjóðarsviðið eru mörg
verkefni sem bíða úrlausnar en þau eru
til allrar hamingju annarrar gerðar en þau
viðfangsefni, sem heltekið hafa stjórn-
málamennina alveg frá lýðveldisstpfnun
og raunar frá því fyrr á öldinni. í því,
ekki sízt, felast hin miklu umskipti, sem
orðið hafa í íslenzku þjóðlífi á þessum
áratug.
„I þessum umræð-
um mega tals-
menn auðlinda-
gjalds ekki
gleyma því,
hversu mikilvægt
það er, að tals-
menn allra flokka
hafa raunveru-
lega fallizt á
grundvallaratriði
málsins, þ.e. að
gjald skuli greiða
fyrir réttinn til
þess að nýta auð-
lindina. Þeir
verða að varast
að falla í þá
gryfju að búa um
sig í eigin skot-
gröfum og ljá
ekki máls á ein-
hvers konar mála-
miðlun.“
*
I