Helgarpósturinn - 29.02.1996, Blaðsíða 10

10
FIMMTUDAGUR 29. FEBRÚAR1996
mm
HELGARPÓSTURINN
Útgefandi: Miðill hf.
Framkvæmdastjóri: Þorbjörn Tjörvi Stefánsson
Ritstjóri: Stefán Hrafn Hagalín
Ritstjómarfulltrúi: Guðrún Kristjánsdóttir
Setning og umbrot: Helgarpósturinn
Filmuvinnsla og prentun: Prentsmiðjan Oddi hf.
Biskup getur ekki
setið við svo búið
Biskup hefur undanfarna daga og vikur mátt sæta hörðum ásök-
unum hóps kvenna fyrir meint kynferðislegt ofbeldi í þeirra
garð á árum fyrr. Siðanefnd Prestafélags íslands hefur vísað frá sér
kærum vegna þessara mála á grundvelli þess, að málin séu of göm-
ul og ásakanir ósannaðar. Engar upplýsingar liggja hins vegar fyrir
um hvað nefndin aðhafðist til að kanna sannleiksgildi þeirra saka
sem á biskup eru bornar. Þá hefur ríkissaksóknari vísað frá ósk
biskups um opinbera rannsókn, meðal annars á þeim forsendum
að ekki hafi verið staðið rétt að beiðninni.
Ljóst er, að réttarstaða þolenda kynferðislegs ofbeldis er óþol-
andi. Fæstar upplýsingar í slíkum málum koma upp á yfirborðið
fyrr en fjöldi ára, gjarnan áratuga, er liðinn frá því að ódæðið var
framið. Og til hvaða ráða getur þá fólk gripið, sem áratugum saman
hefur látið ofbeldisatburði í æsku eitra líf sitt? Lagabókstafurinn
reynist haldlítill í slíkum tilfellum og meira að segja kirkjan sjálf
sýnist vera jafnmáttlaus — sérstaklega þegar málið snýr að leiðtog-
um hennar. Þá virðist allur kjarkur úr mönnum.
Vitaskuld var það sýndarmennska ein, sem olli því að biskup lét
glepjast af lögfræðilegum ráðunautum sínum og óskaði eftir opin-
berri rannsókn ákæruvaldsins. Biskup vissi sem var, að mál þessi
voru fyrir margt löngu fyrnd lögum samkvæmt en vonaðist til að
það bætti úr skák að slík pattstaða yrði almenningi glögg. Svo varð
ekki. Þetta er grein af meiði málsins. Annar sproti þess — sem furð-
anlega lítið virðist ræddur — er að biskup á sér fjölda haturs-
manna innan sem utan kirkjunnar, og vitaskuld nýta þeir nú tæki-
færið og leita höggstaðar. Þráttfyrir þetta er vert að hafa í huga, að
grafalvarlegt eðli ásakana þessara breytist ekki hið minnsta þótt
ugglaust hefði verið þægilegra ef þær kæmu fram á meiri friðartím-
um innan kirkjunnar. Svo sjá mætti betur til skógar fyrir trjánum.
Aðeins örfáir dagar eru liðnir frá því að biskup lét svo lítið að
svara ásökunum þessum og ekki fengust í þvi yfirlætisfulla tali
hans fullnægjandi skýringar. Ef biskupi er annt um að hreinsa æru
sína, þá höfðar hann einkamál á hendur konunum fyrir ærumeið-
andi fullyrðingar og sætir grannskoðun við það tækifæri. Hvorki
konurnar né biskup telja sig hafa neitt að fela og ætti það enn að
auka aðgengi rannsakenda. Konurnar ættu að fagna slíkri rann-
sókn. Biskupi virðist þar að auki fullkunnugt um öll smáatriði ásak-
ananna sem fram koma í kærubréfum umræddra kvenna til stjórn-
ar Prestafélagsins og ætti því að vera hægur vandi fyrir hann, að
greina hismið frá kjarnanum í þeim efnum. Hvað sem líður ásökun-
um á víxl um trúnaðarbrot.
Hafa ber I huga, að biskup þarf upp á hvern einasta dag að úr-
skurða í viðkvæmum málum og eitt slíkt nálgast sem óð fluga: sjálf
Langholtskirkjudeilan. Hvernig í ósköpunum getur maður sem
sætt hefur ásökunum svo nýverið sest niður og kveðið upp dóm af
föðurlegri yfirvegun og íhygli? Það er ekki gjörlegt og gildir þá einu
hvort viðkomandi skundar með vald guðs um götur eður ei. Biskup
hlýtur því að stíga til hliðar meðan kirkjan gerir það upp við sig
hvernig hún geti framkvæmt ítarlega rannsókn innan sinna vé-
banda. Hér verða formaður prestafélagsins og æðstu menn siðferð-
ismála kirkjunnar að taka af skarið og auðvelda biskupi brottför;
um stundarsakir eða fyrir fullt og allt. Biskup er breyskur til jafns
við aðra dauðlega menn. Vonandi þó ekki breyskari.
A næstu dögum fara í hönd fundir prófasta og kirkjuráðs og aug-
ljóst er, að biskupi er ekki sætt nema báðar samkomurnar lýsi ein-
róma yfir fullkomnu og algjöru trausti í hans garð. Og hvernig eiga
samkomurnar að gera slíkt, þegar þeim er ekki kunnugt um öll
málsatvik? Nei, það er ekki mögulegt og því hlýtur kirkjan að grípa
til viðeigandi úrræða. Klárlega getur biskup ekki setið áfram í
skugga svo alvarlegra ásakana — ásakana sem ekki hafa fengið
neina viðhlítandi meðferð af hálfu kirkjunnar og varla af hálfu hinn-
ar svokölluðu réttvísi. Nei, biskup getur ekki setið við svo búið.
Stefán Hrafn Hagalín
Helgarpósturinn
Borgartúni 27, 105 Reykjavík
Sími: 552-2211 Bréfasími: 552-2311
Netfang: hp@centrum.is
Bein númer: Ritstjórn: 552-4666, símbréf: 552-2311,
fréttaskotið: 552-1900, tæknideild: 552-4777,
auglýsingadeild: 552-4888, símbréf: 552-2241,
dreifing: 552-4999.
Áskrifí kostar kr. 800 á mánuði efgreitt er með
greiðslukorti, en annars kr. 900.
Náttúruval Darwins í pólitík
Pyrir um það bil tveimur ár-
um var sýnd í sjónvarpinu
mynd um Jón Sigurðsson for-
seta — þann mann er hlaut eft-
irmælin: Óskabarn íslands,
sómi þess, sverð og skjöldur.
Þeir eru ekki margir sem fetað
hafa í fótspor hans fremur en
brugðið sér í hlutverk hans á
skjánum. Leikarinn sem það
gerði í umræddri mynd, annars
fjölhæfur listamaður, hóf sen-
una að mig minnir á búkhljóð-
um eða einskonar ræskingum,
eins og verið væri að vekja at-
hygli á því að Jón forseti hefði
bara verið venjulegur maður,
jafnvel mjög holdlegur maður,
líkt og þörf væri á því að draga
þennan forkólf sjálfstæðisbar-
áttunnar niður á plan meða-
ljónsins, í hvers þágu er ekki
ljóst. Það sama gerist í kvik-
mynd sem nú er sýnd í Reykja-
vík og fjallar um Thomas Jef-
ferson, þriðja forseta Banda-
ríkjanna, höfund sjálfstæðisyf-
irlýsingar þeirra og einn merk-
asta pólitíska hugsuð sem þau
hafa alið. Þetta er ein fyrsta
kvikmyndin um Jefferson og þó
fjallar hún ekki um forsetatíð
hans heldur árin sem hann var
sendiherra Bandaríkjanna í
París, rétt rúmlega fertugur og
nýorðinn ekkjumaður. Hafi fólk
einhverja nasasjón af sögu
Bandaríkjanna bíður það
spennt eftir þessari mynd rétt
eins og Bandaríkjamenn sjálfir
gerðu — en hún olli ýmsum
vonbrigðum þótt framleiðend-
ur og leikstjóri hafi á sér gæða-
stimpil vegna fyrri verka. Svo
vitnað sé í gagnrýnanda San
Francisco Chronicle er Nick
Nolte í hlutverki Jeffersons
holdmikill og próletarískur í út-
liti en hvorki fatnaður í stíl Lúð-
viks 16., ótal fiðlutímar né lest-
ur á ævisögum Jeffersons ná
votti af hughrifum þessa 18.
aldar mikilmennis. Myndin lýsir
meintum ástarsamböndum
hins verðandi forseta við tvær
konur og er önnur þeirra múl-
atti og þræll að nafni Sally
Hemings. Gefið er til kynna að
með henni hafi Jefferson átt
fjögur til sex börn, sem beið
það hrikalega hlutskipti að
verða þrælar, þó í æðum þeirra
rynni blóð þess manns sem
setti inn í sjálfstæðisyfirlýsingu
Bandaríkjanna yfirlýsinguna:
Allir menn eru fœddir jafnir.
En afstöðunni til þrælahalds
eru ekki gerð ítarleg skil í
myndinni — slíkar hugleiðingar
eru léttvægar í þessari mynd,
sem dregin er upp af Jefferson í
París örlagaárið 1789, þegar að-
allinn tók ekki einu sinni eftir
lágstéttunum. Þarna er Nick
Nolte í dögun byltingarinnar og
heldur að það sé nóg að vera
beinn í baki með hökuna hátt á
loft og tala með suðurríkja-
hreim. Með jarðarberjalitt hár-
ið í tagli gerir hann sitt besta til
að þykjast vera hinn magnaði
hugsuður sem Thomas Jeffer-
son var, óháð því hvar hann
eyddi nóttunum — persónu-
lega held ég að hann hafi oftast
setið við skrifborðið. En það er
önnur saga. Kvikmynd sem
þessi varpar ljósi á þá áherslu
sem er á ytri umgjörð í samtím-
anum, þátt ímyndarsmiðanna
— áhersluna á performance, en
það var hugtakið sem Össur
Skarphéðinsson, þáverandi
ráðherra, notaði um samráð-
herra sinn Guðmund Árna,
þegar hann var neyddur til að
segja af sér. Þetta var brilliant
performance, sagði Össur þá,
rétt eins og hann væri sjálfur að
leika í bíómynd. Um það snýst
pólitík samtímans — að koma
fram, performera, eins og við
getum endalaust lifað á því sem
menn eins og Jefferson hugs-
uðu upp. Hvers konar náttúru-
val hefur eiginlega átt sér stað,
svo vísað sé í Darwin — hvað
hefur eiginlega gerst í þróun
homo politikus frá Thomas Jef-
ferson til Pats Buchanan eða
Steves Forbes — eða frá Jóni
forseta til þeirra sem nú þrátta
í þingsölum og sækjast eftir
vegtyllum? Hvar er hugmynda-
fræðin nú? Jefferson vildi til
dæmis setja þak á þá tímalengd
sem forseti mætti sitja. Það hef-
ur ekki enn verið gert hér,
þannig að ef við verðum svo
óheppin að fá einhvern forseta
sem ekki hjálpar þjóðinni að
halda vöku sinni — þá situr
hann í þessum rándýru við-
gerðum sem átt hafa sér stað á
Bessastöðum og horfir aðgerð-
arlaus á samþjöppun valds og
eigna í íslensku samfélagi. En
þetta var annað áhyggjuefni
Jeffersons og slíkt áhyggjuefni
að hann sagði að stemma yrði
stigu við of mikilli eignasam-
þjöppun á fárra hendur, annars
þrifist ekki lýðræðislegt stjórn-
kerfi. Hvar heyrast þær
áhyggjuraddir nú? Eitt er að
vera hlynntur heilbrigðri og
eðlilegri einkavæðingu ríkis-
stofnana, annað að horfa að-
gerðarlaus upp á einkavina-
væðingu þar sem stjórnmála-
menn færa vinum eða frændum
eignir þjóðarinnar á silfurfati.
Hver hefur áhyggjur af því nú?
Jefferson barðist gegn lögum
sem bönnuðu áróður gegn
stjórnvöldum og sett voru
1798, enda sór hann þess ungur
eið að vera eilífur andstæðing-
ur hvers konar harðstjórnar á
huga mannsins, sem er annað
hugtak yfir skoðanakúgun.
Þessi rödd lýðræðishugsjónar-
innar gerði sér grein fyrir því að
lýðræðið fær ekki þrifist nema
að vissum skilyrðum uppfyllt-
um; eitt þeirra er að of miidar
eignir safnist ekki á fárra hend-
ur, annað að almenningur sé
upplýstur og lög og leikreglur
séu ein leið til að koma í veg fyr-
ir spillingu. ! bréfi til Abigail
Adams, eiginkonu annars for-
seta Bandaríkjanna, sagði Jef-
ferson að andi andófs gegn
stjórnvöldum væri svo dýr-
mætur undir vissum kringum-
stæðum að hann mætti aldrei
kæfa.
Því miður er nú svo komið að
það er ekki nóg með að stjórn-
málamenn séu allt of uppteknir
af ímynd sinni heldur jáola þeir
ekki gagnrýni, bregðast gjarnan
ókvæða við og tekst oft að fá
þjóðina í lið með sér til að út-
hrópa fjölmiðla eða þá sem
anda á þá. Þeir hafa fyrir löngu
misst sjónar á tilgangi stjórn-
valda, sem samkvæmt skilningi
Jeffersons og annarra frelsis-
elskandi manna er að vernda
rétt einstaklingsins til lífs, frels-
is og til að leita hamingjunnar.
Þeir eru eins og aðallinn sem
Nick Nolte umgengst í bíó-
myndinni — sjá ekki lengur þá
sem eru fyrir neðan þá. Á ein-
földu máli heitir þetta að þeir
eru uppteknir af sjálfum sér og
sínu framapoti. Það er kjarni
málsins. Þvf tek ég heils hugar
undir orð Jeffersons, að ef mað-
ur kæmist ekki til himna nema
með stjórnmálaflokki — þá
sagðist hann ekki langa til
himna.
Hér gæti himnaparadísin
staðið fyrir þá veraldlegu veislu
sem fylgir því að fylkja sér um
stjórnmálaflokk — segja já og
amen við öllu sem þaðan kem-
ur. En af því að það er hin al-
menna tilhneiging gerir darw-
inska náttúruvalið það að verk-
um að hinir hæfustu eru ekki
eldhugar og frumkvöðlar held-
ur já-kallar og -kerlingar — því
annað borgar sig ekki.
Höfundur er stjómmálafræðingur.
.. en það var annað áhyggjuefni Jeffersons og slíkt
áhyggjuefni að hann sagði að stemma yrði stigu við of
mikilli eignasamþjöppun á fárra hendur, annars þrifist
ekki lýðræðislegt stjórnkerfi.“
IinmMmnimMMnMiniiimiii
Kreppan til hægri
Pyrir tveimur árum riðu hetj-
ur Repúblikanaflokksins
bandaríska um héruð og boð-
uðu byltingu við sjónarrönd.
Þeir töluðu um frjálsari við-
skipti, ríkisvald sem væri
minna í sniðum og sparneytn-
ara, bann við ríkissjóðshalla og
að framundan væri alþjóðlegur
hátækniheimur sem Banda-
ríkjamenn þyrftu að aðlagast en
farast ella. Þeir kölluðu bylt-
ingu sína Samkomulag við
Bandaríkin, eða Contract with
America. Leiðtogi hinna nýju
repúblikana, Newt Gingrich,
var tölvuvæddur, kjaftfor og til
í allt. Málflutningur hans skilaði
þeim kosningasigri og nú er
hann forseti fulltrúadeildarinn-
ar bandarísku.
Við fylgjumst nú með for-
kosningum þessa sama stjórn-
málaflokks fyrir forsetakosn-
ingarnar næsta haust. Það má
með sanni segja að nú sé annað
hljóð í strokknum.
Sá frambjóðandi sem mest
kveður að heitir Pat Buchanan
og virðist þessa dagana vera
allt eins líklegur til að skáka til
hliðar gamla refnum Bob Dole,
sem forsetaframbjóðandi
Gamla góða flokksins, eins og
repúblikanar nefna hreyfingu
sína á hátíðarstundum, en hún
á sér reyndar alllanga og merka
sögu.
flStjórnmál
' " f
“ %■ ImSf
* • TMagnús Arni
j Maghússon
Buchanan þessi stendur fyrir
allt það sem frjálslyndishetjur
Gingrichs boðuðu ekki. í hans
augum eru Bandaríkin umsetin
fjandsamlegum heimi sem
hyggst, með undirboðum og
mannvonsku, spilla heiðarlegu
dagsverki ærlegra Bandaríkja-
manna, sem þræla sér út fyrir
smánarlaun.
Málflutningur hans hefur
opnað upp á gátt þann mikla
klofning sem Repúblikanaflokk-
urinn hefur reynt að breiða yfir
um allnokkurt skeið. Hvort er
hann flokkur íhaldssamra ofsa-
trúarmanna, sem berjast hat-
rammri baráttu gegn samkyn-
hneigð, fóstureyðingum og öllu
því sem kalla má frjálslynt, eða
umburðarlyndra frjálshyggju-
manna? Er hann með eða á
„[Islenski stjórnmálaflokkurinn ] kennir sig ekki við
lýðveldi eins og [sá bandaríski], heldur sjálfstæði.
Einstaklings eða þjóðar eftir því hvað við á og hvor
gríman er uppi þá stundina. Gríma markaðsbúskapar
ogviðskiptafrelsis eins og hjá Gingrich og Vilhjálmi
eða gríma hafta, rfkisafskipta og þjóðernisrembings
eins og hjá Buchanan og Davíð.“
móti fríverslun? Er hann alþjóð-
lega sinnaður eða vill hann ein-
angra Bandaríkin á heimamark-
aði? Vill hann minni ríkisum-
svif, umbætur og markaðsbú-
skap, eða meiri ríkisafskipti og
tollmúra í krafti hinna íhalds-
sömu gilda?
En... stöldrum nú aðeins við.
Vandamálið er farið að láta dá-
lítið kunnuglega í íslenskum
eyrum. Einhvern veginn gæti