Helgarpósturinn - 29.02.1996, Blaðsíða 26

26
FIMMTUDAGUR 29. FEBRÚAR1996
Eilíföarumræöuefniö „sameining vinstrimanna" er nú í fullum gangi.
En hvernig skyldi öll sú umræöa blasa viö Sjálfstæöisflokknum og
frjálshyggjumönnum? Til aö forvitnast um máliö ræddi Eiríkur
Bergmann Einarsson viö aöalvaröhund frjálshyggjunnar, Hannes
Hólmstein Gissurarson. og spjallaöi viö hann um félagshyggju,
‘68-kynslóöina, forsetakosningar, stúdentapólitík — og vitaskuld
frjálshyggjuna...
Hrokafull
gáfumannafélög
vinstrimanna
Stjómmálafræði-
dósentinn Hannes
Hólmsteinn Gissurar-
son er sennilega umdeild-
asti stjómmálaskýrandi
landsins. Hann er jafn-
framt einn af víðlesnustu
fræðimönnum okkar og
tók BA-próf í sagnfræði og
heimspeki og cand. mag.-
próf í sögu við Háskóla fs-
lands. Héðan fór hann í
víking til hins virta Ox-
ford-háskóla í Englandi og
útskrifaðist þaðan sem
doktor í stjórnmálafræði.
Hannes hefur um nokkurt
skeið starfað sem kennari
í Háskóla fslands auk rit-
starfa og verið gagnrýnd-
ur mjög fyrir að ástunda
pólitískan áróður í
kennslustundum. En hvers
vegna varð hægrisinnaður
fijálshyggjumaður að ríkis-
starfsmanni?
„Ég skilgreini mig ekki sem
hægrimann. Ég varð hins veg-
ar sjálfstæðismaður með lestri
Morgunblaðsins, sem ég bar út
átta ára gamall. Ég kem frá af-
skaplega pólitísku heimili, en
foreldrar mínir voru báðir
vinstrisinnaðir. Mér fannst
hins vegar sjálfstæðisstefnan,
sem lagði áherslu á sjálfstæði
og frumkvæði einstaklinganna
og svigrúm þeirra til athafna,
miklu skynsamlegri farkostur
og veganesti en vinstristefnan.
Síðan gerist það með árunum
að ég kynnist ritum manna
eins og Karls Popper og Fried-
richs Von Hayek. Ég hrífst af
hugsýn þeirra um þjóðskipu-
lag þar sem einstaklingarnir
geta ráðið ráðum sínum með
frjálsum samningum, viðskipt-
um og samskiptum sín í milli í
stað opinberrar íhlutunar og
afskipta. Sjálfstýringarhug-
mynd Hayeks er að mínum
dómi ein öflugasta og geðfelld-
asta hugmynd um stjórnmál
sem fram hefur komið.“
Sjálfstœðismenn virðast
ekki sammála um hvort þeir
séu frjálslyndir, borgara-
lega þenkjandi, frjálshyggju-
menn eða íhaldsmenn. Til
hvaða hóps telst þú?
„Ég kynntist ritum þeirra
Hayeks og Poppers á mennta-
skólaárunum og fyrrihluta há-
skólanáms míns á Islandi. Sjálf-
stýringarhugmynd Hayeks
leiðir í senn til íhaldssemi og
frjálslyndis. Það er að segja:
Til að mennirnir geti stjórnað
sjálfum sér í krafti frjálsra við-
skipta verða þeir að bera virð-
ingu fyrir viðteknum venjum
og gildum eftir því sem kostur
er. Að öðrum kosti mun ríkja
upplausnarástand í þjóðfélag-
inu. Það sem heldur þjóðfélag-
inu saman er gagnkvæmur
hagur manna af frjálsum við-
skiptum og virðing þeirra fyrir
þeim reglum sem best hafa
reynst í aldanna rás og geyma í
sér reynslu óteljandi kynslóða.
Sjálfstýringin er þannig í senn
siðferðisleg sjálfstýring, og
þess vegna af ætt íhaldssemi,
og sjálfstýring í viðskiptum, og
þess vegna af ætt frjálslyndis.
Þess vegna skilgreini ég sjálfan
mig sem frjálslyndan íhalds-
mann, en hvorki sem hreinan
frjálshyggjumann né hreinan
íhaldsmann."
‘68-kynslóðin var mis-
heppnuð, löt og útúrdópuð
Þú ólst upp á tímum mik-
illa stjórnmálalegra hrcer-
inga, þegar róttœkni og
vinstristefna ‘68-kynslóðar-
innar voru í hvað mestum
blóma. Varðstu ekki útund-
an sem frjálshyggjumaður á
félagshyggjutímum?
„Ég held að orðið ‘68-kynslóð-
in skírskoti ekki til þeirra
manna sem eru fæddir á árun-
um 1948 til 1950, heldur til
manna sem sameinast um
ákveðið hugarfar. Það hugarfar
er að mínum dómi óskynsam-
legt, enda er þessi kynslóð —
sem hugtak — misheppnuð. Eft-
ir hana liggur ekkert nema rúst-
ir nokkurra mannsæva í fíkni-
efnaneyslu, leti og ómennsku.
‘68-kynslóðin ólst upp við að
þurfa ekki að greiða fyrir það
sem hún fékk, hvort sem það
var nám eða húsnæði. Þetta fólk
þurfti ekki að leggja neitt á sig
og er fullt af því sem Einar
Benediktsson kallaði námshrok-
ans nauma geð“.
Geturðu skilgreint fyrir
lesendum á mannamáli
áherslumuninn milli hœgri
og vinstri, frjálshyggju og fé-
lagshyggju ?
„Já. Frjálshyggjumenn leggja
aðaláherslu á sköpun lífsgæð-
anna en vinstrimenn á skipt-
ingu þeirra. Ef við tökum ein-
falda líkingu, þá má segja að fé-
lagshyggjumennirnir séu alltaf
að velta fyrir sér hvernig hægt
sé að skipta þjóðarkökunni.
Frjálshyggjumennirnir hafa
hins vegar mun meiri áhuga á
því hvernig sé hægt að baka
þjóðarkökuna. Fyrir þeim er
aðalatriðið að bakaríið í þjóðfé-
laginu standi í blóma og sé í
fullum gangi. Og kakan stækki
þannig að nóg sé til skiptanna
handa öllum og án þess að það
bitni á öðrum. Frjálshyggjan
byggist á tvennu sem félags-
hyggjan skilur ekki. Annað er
að eins gróði þarf ekki að þýða
annars tap. Hitt er að þjóðfé-
lagið getur verið skipulegt án
þess að það verði að vera
skipulagt. Þetta er einmitt sjálf-
stýringarhugmynd Hayeks. Fé-
lagshyggjumenn hafavirt þetta
að vettugi. Þeir kunna ekki hið
gamla íslenska spakmæli sem
segir betri er krókur en kelda.
Þeir vilja leysa öll vandamál
með löggjöf og íhlutun ríkisins
með því að æða út í kelduna.
Frjálshyggjumenn vilja skilja
mannlegt eðli og taka á sig krók
framhjá vandræðunum og
virkja ávinningsvonina í al-
mannaþágu.“
Framsóknarflokkurinn
er hentistefnuflokkur
Vinstrimenn hafa löngum
flokka kerfi á íslandi. Hins veg-
ar sé ég ekki fyrir mér að það
verði að raunveruleika í náinni
framtíð, meðal annars vegna
þess að á milli vinstriflokkanna
fjögurra eru ýmis ágreinings-
mál, auk þess sem þeir hafa
ólíka hagsmuni. Til dæmis eru
Alþýðuflokkur og Alþýðu-
bandalag á öndverðum meiði
varðandi alþjóðahyggjuna. Al-
þýðuflokkurinn er sennilega al-
þjóðlegast sinnaður af ís-
lensku flokkunum. Hann vill að
þjóðfélagið sé sem opnast. Al-
þýðubandalagið er hins vegar
þeirrar skoðunar að þjóðfélag-
ið eigi að vera sem lokaðast.
átt sér þann draum að sam-
eina félagshyggjuflokkana
og ýmislegt bendir til að við-
roeður um það séu komnar á
rekspöl. Sérðu fyrir þér að
það gœti gerst nú?
„Ég er hlynntur tveggja
flokka kerfi vegna þess að ég
tel að lýðræði sé umfram allt
aðferð til að draga menn til
ábyrgðar á stjórnarathöfnum
sínum næstu ár á undan. Lýð-
ræði er ekki aðferð til að mæla
almannavilja, enda held ég að
það hugtak sé mjög götótt,
óljóst og óskýrt. Ef við viljum
draga menn til ábyrgðar í
stjórnarathöfnum er miklu
skynsamlegra að um tvo skýra
kosti sé að ræða. Þegar við lif-
um í óheppilegu kerfi sam-
steypustjórna, eins og íslend-
ingar gera, þá er aldrei alveg
ljóst hver ber ábyrgð á hverju
og heldur ekki ljóst hvað þú
ert að kjósa ef þú kýst ekki
stjórnarfíokkana. Þegar talið
er upp úr kjörkössunum veistu
aldrei hvað tekur við. Hins veg-
ar, þegar um tveggja flokka
kerfi er að ræða, hefur maður
val um tvo kosti. Þú kýst
stjórnina ef þú ert ánægður
með hana, en stjórnarandstöð-
una ef þú ert óánægður með
stjórnina og líst vel á stefnu
stjórnarandstöðunnar. Þess
vegna er ég hlynntur tveggja
Þar eru margir þröngsýnir ein-
angrunarsinnar og þjóðernis-
sinnar. Framsóknarflokkurinn
telur sér vafalaust aldrei hag í
því að sameinast hinum
vinstriflokkunum, heldur vill
hann geta leikið á andstæðurn-
ar til hægri og vinstri eins og
hann sér þær hverju sinni:
mynda stjórn með Sjálfstæðis-
flokknum þegar hentar og
vinstristjórn þegar það hentar.
Framsóknarflokkurinn er tví-
mælalaust hentistefnuflokkur
sem hefur byggt á völdum
hagsmunum, eins og Sam-
bandi íslenskra samvinnufé-
laga og ýmsum fyrirtækjum
sem hann hefur verndað. Nú er
Framsóknarflokkurinn aftur á
móti að breytast í miðflokk
sem reynir að skírskota til
fólks í þéttbýli, ekki síður en í
strjálbýli. Hann tefldi þess
vegna ungum og vöskum fram-
bjóðendum fram í Reykjavík og
Reykjaneskjördæmi, en þessir
frambjóðendur hafa síðan eng-
an veginn staðið undir þeim
vonum sem við þá voru
bundnar. Mér finnst til dæmis
Hjálmar Árnason, nýkjörinn
þingmaður Framsóknarflokks-
ins á Reykjanesi, ekki aðeins
líkur Svavari Gestssyni í útliti
heldur einnig í stjórnmála-
skoðunum. Kvennalistinn telur
sig hafa mikla sérstöðu, en
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
fórnaði honum samt á altari
persónulegs metnaðar þegar
hún — ásamt öðrum — skipu-
lagði sameiginlegt vinstrafram-
boð í Reykjavík. Þar með við-
urkenndi hún það sem allir
náttúrulega vissu fyrir:
Kvennalistinn var og er ekkert
annað en vinstriflokkur. Með
þessu valdabrölti svipti hún
Kvennalistann tilvistarréttlæt-
ingu sinni. Þetta er smám sam-
an að koma í ljós, þannig að
þegar Kvennalistakonurnar
velta næst fyrir sér skýringu á
óförum sínum ættu þær ef til
vill að líta í átt að Ráðhúsinu í
Reykjavík."
Alþýðuflokknum var
sundrað samkvæmt
tilskipun frá Kreml
Svo virðist sem jafnmikill
skoðanaágreiningur sé inn-
an Sjálfstœðisflokksins og
vinstriflokkanna. Er Sjálf-
stœðisflokkurinn þá ekki
jafnsundurlyndur og vinstri-
flokkarnir?
„Spurningin svarar sér í raun
sjálf, því þú talar annars vegar
um Sjálfstæðisflokkinn með
ákveðnum greini og hins vegar
um vinstriflokkana með
óákveðnum greini. Ef Sjálf-
stæðisflokkurinn væri eins
sundurlyndur og vinstriflokk-
arnir þá héti hann ekki Sjálf-
stæðisflokkurinn, heldur væri
um að ræða sjálfstæðisflokk-
ana. Einhverra hluta vegna
hefur sjálfstæðismönnum tek-
ist betur að starfa saman í ein-
um flokki en vinstrimönnum.
Það hefur auðvitað komið í
Ijós, þegar skjöl hafa verið
opnuð í Moskvu, að Kommún-
istaflokkurinn gamli, sem var
undanfari Sósíalistaflokksins
sem síðan var undanfari Al-
þýðubandalagsins, var stofn-
aður samkvæmt tilskipun frá
kommúnistunum í Moskvu. Al-
þýðuflokknum var því sundrað
samkvæmt tilskipun frá ein-
ræðisherranum í Kremlkast-
ala. Síðan gerist það hvað eftir
annað að óhappamenn í röð-
um Alþýðuflokksins hafa klofið
flokkinn. Það gerði Héðinn
Valdimarsson árið 1938,
Hannibal Valdimarsson árið
1952, Vilmundur Gylfason ár-
ið 1983 og Jóhanna Sigurðar-
dóttir á síðasta ári. Þetta hefur
orðið til þess að Alþýðuflokk-
urinn hefur átt erfitt uppdrátt-
ar, auk þess sem flokkurinn
hefur látið bugast af áróðri
andstæðinga sinna. Kommún-
istar á íslandi héldu uppi stæk-
um hatursáróðri gegn Stefáni
Jóhanni Stefánssyni, þáver-
andi formanni Alþýðuflokks-
ins, meðan hann var einn ein-
dregnasti stuðningsmaður
vestræns samstarfs. Þetta gróf
HANNES UM HINA
„Þessi ‘68-kynslóð — sem
hugtak — er misheppnuð.
Eftir hana liggur ekkert nema
rústir nokkurra mannsæva
í fíkniefnaneyslu, leti og
ómennsku. ‘68-kynslóðin ólst
upp við að þurfa ekki að greiða
fyrir það sem hún fékk.“
„Alþýðubandalagið
er þeirrar skoðunar að
þjóðfélagið eigi að vera
sem lokaðast. Þar eru margir
þröngsýnir einangrunarsinnar
og þjóðernissinnar."
„Síðan gerist það
hvað eftir annað að
óhappamenn í röðum
Alþýðuflokksins hafa klofið
fiokkinn. Alþýðuflokkurinn
hefur átt erfitt uppdráttar, auk
þess sem flokkurinn hefur látið
bugast af áróðri andstæðinga
sinna. Kommúnistar á
íslandi héldu uppi
stækum hatursáróðri.“
„Framsóknarflokkurinn
reynir að skírskota til fólks
í þéttbýli. Þess vegna tefldi
hann ungum og vöskum
frambjóðendum fram í
Reykjavík og Reykjanes-
kjördæmi, en þessir fram-
bjóðendur hafa síðan engan
veginn staðið undir þeim von-
um sem við þá voru bundnar.“
„Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
fórnaði Kvennalistanum samt
á altari persónulegs metnaðar
þegar hún — ásamt öðrum
— skipulagði sameiginlegt
vinstrafraniboð í Reykjavík.
Með þessu vaidabrölti
svipti hún Kvennalistann
tilvistarréttlætingu sinni.“
um sig í flokknum og flokks-
menn létu undan andstæðing-
um sínum til vinstri og tóku að
trúa því sem andstæðingarnir
sögðu um þá sjálfa. Og það ber
aldrei í sér annað en eitthvert
innanmein."
Það er eins og þú hafir
mesta samúð með Alþýðu-
flokknum af vinstriflokkun-
um...
„Ég geri nú ekki upp á milli
vinstriflokkanna, nema hvað
ég held að Alþýðuflokkurinn
hafi þróast í mun frjálslyndari
átt en hinir. Þó er þetta breyt-
ing sem er sameiginleg öllum
stjórnmálaflokkum á Islandi,
nema Alþýðubandalaginu og
Kvennalistanum. Þeir eru að
viðurkenna það að langflest
mál eru þess eðlis, að best er
að leysa úr þeim með frjálsum
viðskiptum og samningum ein-
staklinganna og að við þurfum
að opna hagkerfið og fjölga
tækifærum fyrir einstaklinga,
jafnframt því sem við gætum
eðlilegra mannúðarsjónarmiða
gagnvart þeim sem standa
höllum fæti í lífsbaráttunni."
íslendingar meta bókvitið
of mikils, en lasta verksvit
í viðtali við Helgarpóstinn
fyrir nokkrum vikum segir
Bubbi Morthens að helsta
mein vinstrihreyfingarinnar
sé hversu margir afburða-
greindir menn eru tilbúnir
að starfa á vinstrivœng
stjórnmálanna. Það sé ein-
faldlega ekki pláss fyrir þá
alla. Hann segir sjálfstœðis-
menn hins vegar halda sín-
um greindustu mönnum til
hlés þar sem þeir leggi á ráð-
in í reykfylltum bakherbergj-
um og oti þingmönnum sín-
um og frambjóðendum fram
í refskák. Ertu sammála
þessari stjórnmálaskýringu
Bubba?
„Það sem er sennilega rétt í