Helgarpósturinn - 29.02.1996, Blaðsíða 23

FIMMTUDAGUR 29. FHBRÚAR1996
sx23
Anarkisti deyr
Þótt Daríó Fó hafí verið gef-
ið að sjá fáránleikann í sam-
félaginu gat hann samt ekki
séð það sem vitað er í dag;
hversu spilltir ítalskir ráða-
menn voru í raun, samanber
mafíutengsl og morð á til
dœmis blaðamönnum...
„Bakgrunnurinn j verkum
Daríós Fó — sem þykir dæmi-
gerður farsabakgrunnur — er í
raun miðbærinn í Róm. Fagrar
konur, þjófar og lík,“ segir
Róska. „I verkum sínum vísar
hann oftast beint í raunveru-
lega atburði og hluti sem við
urðum vitni að á þessum tíma,
eins og í leikritinu Anarkisti
deyr, sem var reyndar þýtt hér
sem Stjómleysingi deyr, sem er
algert öfugmæli. Allir sem hafa
kynnt sér anarkisma vita að
hann er í raun ekki stjórnleysi
þótt hann hafni stjórn sem
kemur að ofan. Leikritið Anar-
kisti deyr fjallar um það þegar
Valpreta, sem átti að hafa
sprengt upp banka í Róm, var
handsamaður og færður í yfir-
heyrslu, en raunverulega stóðu
fasistar fyrir sprengingunni.
Þetta var fyrir 25 árum og það
fórust sautján manns. Valpreta
dó áður en yfirheyrslunum
lauk. Hann var fyrsta vitnið sem
dó í þessu máli, en síðan eru
fengin vitni að vitninu og eftir
því sem málið er alvarlegra
deyja fleiri. Hann átti að hafa
hrópað: Lifi anarkisminn! með-
an hann stökk niður níu hæðir
lögreglustöðvarinnar. En svo
óheppilega vildi til fyrir lögregl-
una að blaðamaður varð vitni
að fallinu og birti söguna í blað-
inu daginn eftir. Það var degin-
um ljósara, eftir því sem blaða-
maðurinn sagði, að hann hróp-
aði ekki er honum var hent út
um gluggann, vegna þess að
hann var steindauður af áverk-
um sem lögreglan hafði veitt
honum við yfirheyrslurnar.
Þessi dómari, sem yfirheyrði
hann, var einn sá fyrsti sem
Rauðu herdeildirnar tóku
höndum og yfirheyrðu. Eftir að
þau höfðu sleppt honum og
haldið eftir upptökum af yfir-
heyrslunum og öllum þeim
skjölum sem þau náðu í var
honum ekki stætt á að starfa
lengur sem dómari. Ég veit ekki
hvað hann gerir núna. En núna
talar fólk um leikrit Daríós Fó
sem dæmalaust skemmtilega
farsa, netta hláturgusu sem ajl-
ur pólitískur broddur er úr. Ég
veit ekki hvernig svo á að vera,
ef fólk á annað borð þekkir eitt-
hvað til sögu og skilur íróníu.
En ég ætla að segja þér sögu
um fyndinn misskilning þegar
lögreglan greip mig og yfir-
menntir og heimspeki. Hann
var mikill sögumaður og vel að
sér um grundvallaratriði menn-
ingarinnar og kenndi mér mjög
mikið á þessum árum. Það
slitnaði einu sinni lengi upp úr
þessu hjá okkur en við tókum
ciftur saman. Svo höfum við ver-
ið sambýlisfólk með hléum,
giftum okkur meira að segja ár-
ið 1980. Við nennum þessu
bara ekki ailtaf. Við unnum
saman að myndunum mínum,
Ólafi liljurðs og Sóleyju, og eins
að þáttaröð um ísland, sem var
framleidd fyrir ítalska sjónvarp-
ið. Svo unnum við við tvo þætti
fyrir ítalska sjónvarpið, Stöð 2, í
mörg ár en núna vinnur Manr-
ico aðallega fyrir verktaka á
Manrico
„Ég kynntist Manrico — sem
seinna varð maðurinn minn — í
Róm,“ segir Róska. „Ég hafði
kannast við hann áður, því
hann kom oft í hús við hliðina á
því sem ég bjó í í miðborg Róm-
ar. Hann var aðeins yngri en ég
og í háskólanum að lesa bók-
„Ég datt í skólanum eða mér var hrint þegar ég var
ellefu ára og upp úr því fór ég að fá flogaköst. Eins
og læknirinn skrifaði í skýrsluna og olli mömmu
alveg óstöðvandi hláturskasti: „Féll í skóla og
varð flogaveik upp úr því.““
hár! Sem betur fer linnti þessari
vitleysu fljótlega."
Hef efast milljón sinnum
Nú hefur LÍlrike Meinhof,
sem þú segist hafa þekkt,
stundum verið lýst sem ein-
staklega kaldri og fráhrind-
andi manneskju...
„Hvaða terrorista er ekki lýst
þannig, einkum og sér í lagi eft-
ir að hann er dauður? Fyrst í
stað voru þau nú ekki kölluð
terroristar heldur uppreisnar-
seggir, nú er terroristi einkum
notað um þriðja heiminn. En
það verða alltaf einhverjir
þreyttir á vitleysunni og taka til
sinna ráða. Þetta fyrirbæri er
og verður til.“
Nú tók pólitískt umrót þess-
ara ára þessa stefnu hjá ein-
ungis fáum og margir ungir
róttœkir vinstrimenn á Ítalíu
höfðu samúð með Rauðu her-
deildunum í byrjun, ekki síst
vegna harkalegra lögregluað-
gerða. í Þýskalandi var starf-
semi Baader-Meinhof ein-
angraðri, þrátt fyrir það
hversu harkalega lögreglan
kvað niður mótmœli í Berlín,
til dœmis með drápinu á
stúdentinum Benne Ohnesorg
1967 sem var ásamt félögum
sínum að mótmœla í Vestur-
Berlín. En þú, sem komst úr
öðru umhverfí. Efaðistu aldr-
ei um leið þessa fólks, meðan
aðrir hurfu frá róttœkni sjö-
unda áratugarins yfír til um-
bótastefnu eða jafnvel
íhaldssemi?
„Ég hef efast milljón sinnum. í
mínum huga var þetta bara
venjulegt fólk. Fólk með ferða-
töskur.“
Ha?
„Já, þetta byggðist allt á fyrir-
mælum eins og til dæmis: Þú
ferð með þessa tösku á þennan
stað og hittir fyrir mann með
græn sólgleraugu. Hann tekur
töskuna og lætur þig hafa aðra í
staðinn... Ég efaðist aldrei um
réttinn til að bjarga mannslíf-
um, hjálpa fólki að sleppa frá
löndum þar sem það sætti of-
sóknum. Það var mín deild.“
Heil kynslóð í hundana
„Ég kynntist Rósku og Manr-
ico þegar ég kom út til Ítalíu
haustið 1966,“ segir Ólafur
Gíslason blaðamaður. „Þá var
Róska mjög virkur málari og
góður að mér fannst, en Manr-
ico fékkst við skriftir og var að
skrifa hálfsúrrealíska sögu um
mann sem afneitaði föður sín-
um og fortíð. Þetta var á þeim
tíma þegar stúdentauppreisnin
var í gerjun og ég upplifði það
sjálfur, þar sem ég stóð mitt í
sögulegum rústum Rómaborg-
ar, að þetta voru tímar þar sem
fólk vildi þurrka út og afneita
minni sögunnar. Það ríkti mikið
vonleysi meðal ungs listafólks
vegna þess forræðiskerfis sem
var við lýði og skömmu seinna
hafði þetta fólk hellt listsköpun
sinni af hreinni örvæntingu út í
alls kyns slagorða- og plakata-
gerð. Þetta er flókið mál og ekki
hægt að lýsa þessu í stuttu máli
æpti hann í símann. Nú þarf ég
að fara að taka til. “
Það hefur alltaf verið
Manrico, þú hefur aldrei
tengst neinum öðrum manni
alvarlega?
„Jú, það hefur alltaf verið
Manrico sem ég elska, en
stundum hafa komið aðrir
menn í framhjáhlaupi."
„Ég kynntist Rósku þegar
hún kom hingað heim haustið
1969, þá starfaði hún með Fylk-
ingunni en auk þess SUM-
hreyfingunni," segir Birna
Þórðardóttir blaðamaður. „Ég
var þá nýkomin heim frá Þýska-
landi og leiðir okkar lágu sam-
an. Hún var geysilega ögrandi
manneskja en heillaði fólk líka
oft upp úr skónum. Þegar mað-
ur eignast vini þá tekur maður
líka fljótt ákvörðun um hvort
vináttan sé dýrmæt eins og hún
kemur fyrir eða hvort manns
eigin óskir um að breyta fólki
séu mikilvægari. Ég tók Rósku
með kostum og göllum og
dvaldi oft hjá henni í Róm, en
þegar maður er gestur hjá fólki
hefur maður ekki fulla yfirsýn
yfir allt sem það tekur sér fyrir
hendur. Enda er stundum
heiisusamlegra að leika bara
hlutverk heimsku ljóskunnar.
Heima hjá Rósku og Manrico í
Róm var frekar eins og stórfjöl-
skylda væri samankomin en að
þau byggju í kommúnu. Maður
gekk inn í ákveðinn félagahóp,
verndað umhverfi, þar sem fyr-
ir voru félagar fyrir lífstíð ef
þeir tóku manni á annað borð,
en Róska er líka mjög gestrisin
og tekur endalaust á móti fólki
ef hún getur. Manrico og hún
réðu bæði á sinn hátt í sam-
bandinu og fóru sínar leiðir að
hlutunum, en ég held að Manr-
ico hafi gefið Rósku þá blíðu og
umhyggju sem oft er erfitt fyrir
sterkar manneskjur að fá hjá
öðrum.“
AHkonan og Róska
„Ég ætlaði mér aldrei jafn-
stórt og þegar ég réðst í að gera
Sóleyju," segir Róska um bíó-
myndina sína, en áður hafði
hún gert myndina Ólaf liljurós,
þar sem Dagur Sigurðarson,
Megas og Jón Gunnar fóru
með hlutverk. Það var reyndar
vegna Rauðu Emilíu sem Róska
ákvað að leggja kvikmynda-
fræði fyrir sig sem sérgrein við
Listaakademíuna. „Kannski
vegna þeirra miklu væntinga
sem ég gerði til myndarinnar
varð Sóley ekki alveg það sem
ég hafði vonað. Hugmyndin að
myndinni kviknaði út frá Sóleyj-
arkvœði Jóhannesar úr KöÚ-
um og ljóði Sigfúsar Daðason-
ar um hestinn sem var seldur
suður en flúði alltaf aftur norð-
ur. Þetta átti að vera frelsisóð-
ur með þjóðsagnaívafi. Við
fengum styrk frá Italíu og dálít-
ið úr Kvikmyndasjóði hérna, en
það nægði engan veginn og
peningamálin náðu ekki saman
og það olli óánægju þeirra sem
„Annars fæst Manrico aðallega við skriftir og
um daginn var fólk frá sjónvarpinu úti að taka við
hann viðtal. Hann hringdi í mig öskureiður þegar
kvikmyndatökufólkið var mætt inn á gólf til hans
með vélarnar: „Helvítis,“ æpti hann f símann.
„Nú þarf ég að fara að taka til.““
sviði þáttagerðar, að svo miklu
leyti sem hann hefur heilsu til.
Hann greindist með HIV fyrir
tveimur árum og hefur farið
mjög hratt niður og er í dag
með alnæmi. Læknarnir furða
sig á því að hann skuli ekki vera
dauður. Ég var heppin að því
leytinu til að ég smitaðist ekki,
enda segja læknar að það séu
ekki nema svona tíu prósent
sambýlisfólks smitaðra sem fá
veiruna. Annars fæst Manrico
aðallega við ritstörf og um dag-
inn var fólk frá sjónvarpinu úti
hjá honum að taka við hann
viðtal. Hann hringdi í mig ösku-
reiður þegar kvikmyndatöku-
fólkið var mætt inn á gólf til
hans með vélarnar: Helvítis!
unnu að myndinni og skemmdi
fyrir. Myndin mætti einhverju
áhugaleysi hérna heima og hef-
ur reyndar aldrei fengist sýnd í
sjónvarpinu einhverra hluta
vegna."
Aðstoðarleikstjórinn, Guð-
mundur Bjartmarsson, var
staddur á veitingahúsinu Óðali
þegar hann frétti að það vant-
aði mann til að aðstoða við
klippingar, en þegar til kom var
tökum ekki lokið og hann varð
aðstoðarleikstjóri myndarinn-
ar. Hann lýsir Rósku sem
skemmtilegri konu — aðallega
eftir nokkur glös. „Hún hugsaði
mjög stórt og kannski þess
vegna átti hún erfiðara með að
hrinda því í framkvæmd. Hún
Róska á þeim tíma sem hún var í Rauðu
Emilíu og stundaði nám við listaháskóla í
Róm. „Eg vann dálítið við að falsa mynd-
ir til að selja auðtrúa Ameríkönum og
það gaf dálítinn pening í aðra hönd.“
Með henni á myndinni er ítalska leikkon-
an Dominique Boschero.
nema einfalda mjög mikið.
Róska og Manrico helltu sér
bæði út í þessa baráttu og að
vissu leyti má segja að þau hafi
orðið fórnarlömb hennar. Það á
við um þau eins og svo marga
aðra, sem voru virkir í stúd-
entahreyfingunni á þessum
tíma, að þau fóru offari og þeg-
ar átökin mögnuðust var eins
og veruleikaskynið brenglaðist
og það var kannski óhjákvæmi-
legt. Mér er minnisstætt er ég
fór í slíka göngu þar sem tug-
þúsundir mótmæltu á götum
Rómaborgar eftir blóðbaðið á
byltingartorginu í Mexíkóborg.
Þá stóð mannfjöldinn and-
spænis mörg hundruð vopnuð-
um lögregluþjónum. Við slíkar
aðstæður hættir fólk að hugsa
skýrt, hvorum megin víglínunn-
ar sem það er. Mikið af fólki
sem stóð í fremstu víglínu
leiddist út í eiturlyf eða neðan-
jarðarstarfsemi ýmissa hryðju-
verkahópa og raunverulega fór
heil kynslóð af gáfuðu og hæfi-
leikaríku fólki í hundana.“
heyrði. Þegar ég kom inn í yfir-
heyrsluherbergið spurði gam-
all maður: Hvar geymirðu
BMW-bílinn? — en þau í Rauðu
herdeildunum óku einmitt allt-
af um á þannig bíl. Þeir teymdu
mig áfram með alls kyns spurn-
ingum, hvenær ég væri fædd og
hvaðan ég væri og gerðu sig
ákaflega sæta í framan. Mér
þótti strax skrítið að þeir
spurðu mig í þaula um bæði Ul-
rike Meinhof og Andreas Baa-
der, en virtust ekki hafa neinn
áhuga á Guðrúnu Ensslig. Svo
fóru þeir að ganga harðar að
mér og gjalla upp með spurn-
ingar eins og: Hvenœr léstu lita
á þér hárið? Það kom svo upp
úr dúrnum að þeir heldu að ég
væri Guðrún Ensslig með litað
Brúðkaupsmynd af Manríco og Rósku, tekin á Bröttugötu 6 þar sem kvik-
myndin Sóley var meðal annars tekin.
leikstýrði ekki, að minnsta
kosti ekki á hefðbundinn hátt.
Allir máttu koma með tillögur
og stjórna sér sjálfir. Þetta var
ekki ósvipað því og stundum
gerist um heimildamyndir. Það
eru klipptir saman ólíkir hlutir
og látnir mynda heild. Kannski
vakti það fyrir Rósku að smala
saman ákveðnum týpum og sjá
hvað gerðist. Daginn sem tökur
hófust hafði Róska enn ekki
fundið neina leikkonu sem
hafði álfkonuútlitið sem henni
þótti hæfa kvikmyndinni. Það
áttu allir, bæði leikarar og töku-
menn, að hittast í rútu niðri á
Lækjartorgi áður en haldið yrði
í töku. Hún ákvað að gera eftir-
farandi tilraun: Nú skiptum við
liði ogallirfara einn hring í mið-
bœnum og reyna að finna leik-
konu sem lítur út eins og Sóley.
Þetta var gert, en allir komu
einir síns liðs að rútunni aftur.
Þá átti bara eftir að sækja Rún-
ar Guðbrandsson, sem fór með
annað aðalhlutverkið, og það
var haldið heim til hans. Kær-
asta Rúnars kom til dyra og
Róska varð himinlifandi þegar
hún sá hana. Hver var þarna
komin nema sjálf Sóley? Hún
talaði að vísu bara dönsku en
Rósku fannst það lítið mál. Hún
sagði: Ég segi þetta bara eins og
á að segja það og hún hefur svo
bara eftir mér. Það gekk að vísu
ekki, svo að á endanum var
Hin pólitíska Róska fyrir tíu árum.
Leifur Þorsteinsson tók myndina.
brugðið á það ráð að Birna
Þórðardóttir talaði inn á fyrir
leikkonuna. Við leigðum fyrst í
stað klippiherbergi hjá Lifandi
myndum eftir að tökum lauk og
það var allt gott um það að
segja, þar til eigendurnir komu
á staðinn einn daginn og sáu
okkur þar sem við vorum að
éta,“ sagði Guðmundur Bjart-
marsson. „Þeir urðu reiðir og
sögðu að það mætti alls ekki
borða innan um tækin. Þá
stukku bæði Róska og Manrico
upp á nef sér og það varð til
þess að okkur var hent út og
við lentum á hrakhólum með
að klippa myndina. Þá var
brugðið á það ráð að fara út til
Ítalíu, þar sem þau bjuggu í
miðborg Rómar ásamt Carlo,
sem einnig vann við myndina,
en í klippiherberginu sem við
fengum til umráða í Róm máttu
þau éta pizzur og drekka vodka
án þess að nokkur fetti fingur
út í það.“
Heimþrá hér
og heimþrá þar
Róska málar enn og hyggur á
sýningu í Nýlistasafninu á
næsta ári. Hún segist hafa ýmis-
legt fleira á prjónunum, svo
sem minningabók með dagbók-
arbrotum og myndum. í kvöld,
fimmtudagskvöld, heldur hún
svo fyrirlestur um súrrealisma
á Nýlistasafninu og ætlar auk
þess að fremja gerning.
Hún segist ekki geta tiltekið
neitt tímabil á ævinni sem hafi
verið skemmtilegra og gjöfulla
en annað: „Mér finnst allt
skemmtilegt sem ég hef fengist
við. Pólitík og listir; þetta er
hvort tveggja mjög skapandi.
Ég er ekki alkomin heim, ég á
enn ýmsu ólokið á Ítalíu, en það
vill þannig til að ég er alltaf með
heimþrá. Þegar ég er hér þá
sakna ég Ítalíu, þegar ég er þar,
þá sakna ég íslands.“