Morgunblaðið - 07.12.2001, Blaðsíða 40

LISTIR
40 FÖSTUDAGUR 7. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Algjört frelsi er
eftir þau Auði
Jónsdóttur og
Þórarin Leifsson.
Í kynningu segir
m.a.: „Tinna,
Lubbi og afi ung-
lingur æða út í
borgina í leit að
pabba Tinnu sem
leyfir allt. En borgin er hættuleg og
mannlífið flókið.“
Útgefandi er Mál og menning. Bók-
in er 104 bls., Þórarinn Leifsson
hannaði kápu og teiknaði myndir.
Gutenberg sá um prentun. Verð:
2.290 kr.
Börn
Forlögin í
kaffibollanum
er eftir Soph-
ie. Gissur Ó.
Erlingsson og
Guðrún Fríða
Júlíusdóttir ís-
lenskuðu.
Í kynningu
segir m.a.:
„Ljúktu úr morgunbollanum, og hvað
sérðu? Í þessari bók veitir Sophie
heiminum hlutdeild í þekkingu sinni.“
Útgefandi er Skjaldborg. Bókin er
283 bls., prentuð í Lettlandi. Verð:
1.980 kr.
Handbók
Kötturinn með
hattinn eftir dr.
Seuss í þýðingu
Böðvars Guð-
mundssonar er
komin út í nýrri út-
gáfu. Sigga og
bróðir hennar eru
ein heima og þeim
leiðist. „En bíðum
nú við, í húsinu hrikti við! og hvað við
hrukkum við. Við heyrðum að einhver
gekk hratt inn! og síðan sáum við
koma sjálfan köttinn með hattinn!
Útgefandi: Iðunn. Bókin er 61 bls.
Prentun: Odda hf. Verð: 1.980 kr.
Sagan af Loð-
inbarða er í end-
ursögn Jóhönnu
Á. Steingríms-
dóttur. Þegar
Loðinbarði
ákveður að fara
til mannabyggða
að ná sér í konu
hittir hann fyrir
karl í koti sem á þrjár dætur. Loðin-
barði hefur augastað á þeim öllum –
en þó hann sér stór og sterkur ganga
þær honum allar úr greipum því sú
yngsta hefur ráð undir rifi hverju.
Útgefandi er Salka. Margrét E. Lax-
ness myndskreytti. Bókin er 37 bls.,
prentuð í Gutenberg. Verð: 1.980 kr.
Tærnar – spegill
persónuleikans er
eftir Imre Somo-
gye í þýðingu Guð-
rúnar Fríðu Júl-
íusdóttur.
Í kynningu segir
m.a.: „Táalestur
er aðferð til að
rannsaka per-
sónuleika fólks með því að túlka lög-
un og stöðu tánna. Þessi aðferð var
þróuð af Hollendingnum Imre Som-
ogyi og konu hans Margréti.“
Útgefandi er Skjaldborg. Bókin er
121 bls., prentuð í Lettlandi. Verð:
3.480 kr.
Svona stór er
eftir Þóru
Másdóttur
og Margréti
E. Laxness.
Bókin er fyrir
yngstu les-
endurna, frá
eins til fjög-
urra ára, og
segir frá Tótu litlu sem týnir bangs-
anum sínum. Hún leggur af stað til að
leita að honum og ýmislegt merkilegt
verður á vegi hennar, bíll segir babú
babú, kisa mjálmar og stelpa blæs
sápukúlur.
Útgefandi er Mál og menning. Bók-
in er 24 bls., prentuð Danmörku.
Verð: 1.490 kr.
MIKIL gróska hefur verið í útgáfu
frumsaminna íslenskra barnabóka á
undanförnum árum. Margir mjög
frambærilegir höfundar hafa komið
fram og fjölbreytni bóka fyrir börn
og unglinga verður sífellt meiri og
flest bendir til að ef íslenskum bóka-
útgefendum tekst að vekja nógu vel
athygli á því sem gefið er út megi bú-
ast við að góðir tímar séu framundan.
Sigrún Eldjárn hefur verið af-
kastamikill barnabókahöfundur frá
því að hennar fyrsta bók kom út árið
1980. Síðan þá hefur hún gefið út tutt-
ugu og fjórar bækur og þrjár þeirra í
samstarfi við bróður sinn, Þórarin
Eldjárn. Hún lætur sér ekki nægja
að skrifa texta, heldur er hún auk
þess listagóður teiknari og eykur það
enn frekar gildi bóka hennar. Góð
bók getur nefnilega orðið enn betri ef
myndskreytingar eru góðar og gefa
ímyndunarafli ungra lesenda byr
undir báða vængi.
Geimeðlueggin er
nýjasta bók Sigrúnar.
Söguþráður hennar er
vægast sagt óvenjuleg-
ur og ótrúlegur. Sagan
er eiginlega tímalaus
eða kannski enn frekar
nær hún að spanna allt í
senn fortíð, nútíð og
framtíð. Aðalpersóna er
nútímadrengurinn Teit-
ur, sem fær það hlut-
verk að hafa eftirlit með
og taka til á tilrauna-
stofu Tímóteusar vís-
indamanns. Þegar hann
byrjar að taka til fara
að gerast furðulegir
hlutir og atburðarásin verður allt í
senn óvenjuleg, hröð og spennandi.
Hann tengist hins vegar fortíðar-
drengnum Narfa og framtíðarver-
unni Stellu og saman liggja þræðir
þeirra þriggja.
Sigrún Eldjárn býr greinilega yfir
miklu og lifandi hugmyndaflugi.
Tækni á augljóslega hug hennar allan
og það sem er einna skemmtilegast
við bókina er hvernig höfundi tekst
að finna orð um ýmsa iðju fólks og
málfarið er nýstárlegt,
en lýtur samt sem áður
öllum helstu lögmálum
hefðbundins íslensks
máls. Fyrir koma orð
eins og svifstóll, fjór-
víddardýr og víðskjár.
Öll framandi en falla
samt svo dæmalaust vel
að venjulegu íslensku
máli.
Það var skemmtilegt
að lesa bókina Geim-
eðlueggin og víst er að
mörg börn eiga eftir að
lesa hana sér til
ánægju. Eins og fyrr
segir eru myndskreyt-
ingar ríkur þáttur í
bókum Sigrúnar. Þær eru skemmti-
legar og falla vel að efni bókarinnar
og auka gildi hennar. Annar kostur
bókarinnar er letrið, sem er þokka-
lega stórt og gerir þannig yngri börn-
um frekar kleift að lesa bókina.
Prentvinnsla er öll mjög vel af hendi
leyst. Þetta er skemmtileg bók og
kannski er stærsti kosturinn við hana
að hún er talsvert öðru vísi en flestar
íslenskar barnabækur.
Tímaflakk
BÆKUR
Barnabók
Saga og myndskreytingar eftir Sigrúnu
Eldjárn. Útgefandi Mál og menning,
Reykjavík, 2001. Prentvinnsla Guten-
berg. 97 bls.
GEIMEÐLUEGGIN
Sigurður Helgason
Sigrún
Eldjárn
SÖNGKONAN Sigrún Hjálmtýs-
dóttir, eða Diddú, er heillandi mann-
eskja sem flestir Íslendingar þekkja
og virða. Hún er hæfileikarík söng-
kona sem geislar af lífsgleði og hlýju.
Eins og fjölmargir aðrir hef ég sungið
í kór sem Diddú hefur komið fram
með og mér finnst eins og svo mörg-
um öðrum alveg einstakt hvað hún
sendir frá sér hlýja strauma til hvers
einasta manns. En ég var efins þegar
ég heyrði að gefa ætti út ævisögu
hennar. ,,Hún er svo ung, á hátindi
lífs síns og á svo margt ógert. Heil
bók um hálft líf? Hvers vegna ævi-
saga núna en ekki eftir þrjátíu ár?“
Það fór þó svo að ég hafði ekki lesið
lengi þegar ég var alveg búin að
gleyma fordómum mínum og linnti
ekki látum fyrr en ég hafði lokið við
bókina. Hún reyndist ekki persónu-
leg langloka eins og ég hafði óttast
heldur er hún áhugaverð og vönduð
frá upphafi til enda.
Súsanna Svavarsdóttir velur við-
talsformið fyrir þessa bók og finnst
mér það mjög vel til fundið. Í raun og
veru er hér um langt viðtal að ræða,
ekki aðeins við Diddú sjálfa heldur
einnig við vini hennar og vandamenn.
Þetta gerir bókina einstaklega lifandi
þó að ég hefði viljað sjá
álit og sjónarhorn fleira
fólks sem komið hefur
við sögu hjá söngkon-
unni. Samt er það auð-
vitað Diddú sjálf sem
gerir útslagið; hún segir
fjörlega frá og kryddar
frásögnina með
skemmtilegum og ein-
lægum athugasemdum
og atvikum. Það er
greinilegt að það hefur
verið gott samband milli
Diddúar og Súsönnu
þegar þær unnu að bók-
inni; samband sem skil-
ar sér milli línanna en
kemur líka fram í
skipulagðri og markvissri uppbygg-
ingu og grunar mig að þar sé komið
lýsandi vinnulag fyrir báðar tvær.
Ekki má heldur gleyma því að Sús-
anna er lipur og góður penni en frá-
sagnarstíll hennar nýtur sín mjög vel
í bókinni.
Það er söngkonan sem er í for-
grunni mestallan tímann þótt það sé
að sjálfsögðu ekki hægt að skilja hana
frá persónunni. Enda var Diddú ung
farin að syngja og njóta þess að
skemmta fólki. Farin er sú hefð-
bundna leið að byrja á fæðingardag-
inn og fylgja svo lífshlaupinu fram að
útgáfutíma ævisögunnar. Eitt leiðir
af öðru og lesandinn er leiddur ljúf-
lega áfram. Diddú lýsir æskuum-
hverfi sínu og stórfjölskyldunni þann-
ig að sjónarhorninu er beint að
breyttum tímum og kynslóðamun.
Frásögnin er hlýleg þegar aðrir eiga í
hlut en oft spaugileg þegar hún lýsir
sjálfri sér; lítilli buddu sem vildi fara
sínar eigin leiðir. Það er merkilegt að
sjá hvað hún heillaðist snemma af
tónlist og söng og hvað hún var viss
þegar að því kom að velja lífsstarfið
eftir að hafa reynt fyrir sér í leiklist-
inni. Þess má geta að af þeim fjölda
ljósmynda sem eru í bókinni er
skemmtilegast að sjá æskumyndirn-
ar.
Það er stiklað yfir söngferilinn,
byrjunina með Spilverki þjóðanna,
söngnámið í London og á Ítalíu, tón-
leika, prímadonnuhlutverk í óperum,
erfiðar ákvarðanir, kærasta, barn-
eignir, giftingu, húsbyggingu og
ferðalög. Oft er staldrað við til að lýsa
nánar. Þá er það söngurinn og röddin,
samferðafólkið, vinir, fjölskyldan, út-
löndin, skemmtileg atvik eða erfiðar
aðstæður. Það vekur furðu og aðdáun
að lesa um heyrnarskerðingu Diddú-
ar og æðruleysi hennar gagnvart
þessari fötlun. Það er erfitt að ímynda
sér hvernig hægt er að lifa við slíkt
sem atvinnusöngkona. Einn mesti
kostur bókarinnar er einmitt sá að
sagt er frá erfiðum og persónulegum
aðstæðum af æðruleysi og í ákveðinni
fjarlægð. Mikilvægir atburðir og að-
alatriðin njóta sín snurðulaust og
rauði þráðurinn er lífsgleði, bjartsýni,
umhyggja og samviskusemi Diddúar.
Hluti af ánægjunni sem í því felst
að lesa um líf samtímamanneskju í fá-
menna þjóðfélaginu okkar er að verið
er að lýsa því venjulega lífi sem við
þekkjum svo vel. Við erum meira og
minna af sömu rót. Hins vegar er líka
gott að lesa um manneskju sem er
svona fylgin sér, mitt í rótlausu nú-
tímasamfélaginu. Listakonu sem
gengur svo heil og einbeitt að verki,
þrátt fyrir mikla erfiðleika á köflum,
og heldur gleðinni, hlýjunni og svo
mikilli útgeislun að öllum finnst að
sungið sé aðeins fyrir sig. Ég bíð svo
bara spennt eftir bók tvö í ævisögu
Diddúar, eftir þrjátíu ár eða svo.
BÆKUR
Ævisaga
Eftir Súsönnu Svavarsdóttur.
Vaka-Helgafell, 2001. 246 bls.
DIDDÚ
Geislandi af gleði
Hrund Ólafsdóttir
Sigrún
Hjálmtýsdóttir
Súsanna
Svavarsdóttir
NÝIR höfundar vekja alltaf sér-
staka eftirvæntingu og vonir um að
fram komi eitthvað nýtt, eitthvað sem
auki fjölbreytni og geri bókmenntir
samtímans áhugaverðari. Fyrsta bók
höfunda ber þess oft merki og oft er
hægt að sjá hvort í þeim leynist for-
boði um glæstan framtíðarferil.
Bókin Gersemar goðanna fjallar
um óvenjuleg ævintýri systkinanna
Sóleyjar og Baldurs, sem heimsækja
afa sinn sem býr einn í báti og sam-
kvæmt lýsingu á bókarkápu er hann
einfari og þykir af mörgum sérstakur
og er þar af leiðandi væntanlega einn
á báti. Líklega er það engin tilviljun
að afinn sem býr í bátnum
heitir Nói.
Strax í byrjun sögunn-
ar er umhverfi bátsins
gert dularfullt og er þar
getið um drauga og aðrar
kynjaverur. Draugar eru
hins vegar barnaleikur
einn miðað við þær furðu-
verur sem þau systkini
komast í kynni við þegar
þau leggja land undir fót
og notfæra sér regnbog-
ann, Bifröst, til að kynn-
ast veröld ása, dverga,
risa og jötna. Þau fara í
ferðalag til heimkynna
þeirra goða sem fólk lær-
ir um í norrænni goða-
fræði.
Hugmyndin að sögunni er góð.
Höfundur hefur greinilega mikla frá-
sagnargáfu, en hins vegar vantar svo-
litla hófstillingu í söguþráðinn. Sagan
litast töluvert af því
að það er eins og að
verið sé að keppast
við að koma að nánast
öllum þeim sem koma
við sögu í hinni fornu
norrænu goðafræði.
Sóley og Baldur
kynnast kænsku
dverga, styrk og
mætti risa og skapa-
nornunum sem ráða
örlögum manna og
búa hjá Urðarbrunni
við rætur Asks
Yggdrasils.
Ævintýrin sem
systkinin lenda í eru
með ólíkindum, en
stöðugt er í sögunni verið að lauma
inn fræðslu um veröld hinna fornu
goða, og hlutverk þeirra hvers og
eins í þeirri heimsmynd sem goða-
fræðin grundvallast á. Þrátt fyrir
frekar óvenjulegt efnið er skemmti-
legt hvernig höfundi tekst að spinna
nokkuð eðlilegan söguþráð. Þó er
greinilegt að höfundurinn á nokkuð
erfitt með að gera upp við sig hvers
konar sögu hún vill skrifa. Á hún að
vera hrein frásögn af goðunum eða á
að reyna að skapa einhvers konar
tengsl við mannheima eða á þetta að
vera hreint ævintýri?
Selma Ágústsdóttir á að öllum lík-
indum eftir að skrifa fleiri bækur. En
í þessu tilfelli er eins og að talsvert
vanti á vandvirkni. Á stöku stað virt-
ist vanta smáorð inn í textann, en
óljóst er hvort þar megi kenna höf-
undi um eða slökum prófarkalestri.
Myndskreytingar Ingibjargar
Helgu Ágústsdóttur eru snyrtilegar
og brjóta bókina ágætlega upp. Frá-
gangur er allur útgefendum til sóma
að undanskildum áðurnefndum vill-
um í textanum.
Kennslustund í goðafræði
BÆKUR
Ævintýri
Eftir Selmu Ágústsdóttur. Myndskreyt-
ingar eftir Ingibjörgu Helgu Ágústsdóttur.
Útgefandi Iðunn, Reykjavík 2001. Prent-
vinnsla Prentsmiðjan Oddi hf. 77 bls.
GERSEMAR GOÐANNA
Sigurður Helgason
Selma
Ágústsdóttir
Úr fjötrum – ís-
lenskar konur og
erlendur her er
eftir Herdísi
Helgadóttur.
Í kynningu segir
m.a.: „Sviku ís-
lenskar konur
land og þjóð á
stríðsárunum eða
leysti hernámið þær úr aldagömlum
fjötrum? Hlutur kvenna hefur löngum
verið rýr í íslenskri sagnfræði enda
karlar þar jafnan haldið á penna og
valið efnisatriði og sjónarhorn. Einna
helst hafa konur komið við sögu þeg-
ar kemur að frásögnum af „ástands-
málunum“ svonefndu á árum heims-
styrjaldarinnar síðari. Þá var þeim
borin taumlaus léttúð á brýn og jafn-
vel landráð. En hvernig horfði þetta
við konunum sjálfum? Hvaða sögu
segja þær sem höfðu náin kynni af
dátunum, unnu fyrir þá eða stóðu
bara álengdar?“
Herdís Helgadóttir er mannfræð-
ingur og fléttar saman hefðbundna
fræðilega samantekt, eigin minningar
og frásagnir fjölmargra kvenna sem
lifðu þetta mikla umbrotaskeið.“
Útgefandi er Mál og menning. Bók-
in er 341 bls., prentuð í Odda hf.
Kápu hannaði Alda Lóa Leifsdóttir.
Verð: 4.490 kr.
Saga