Morgunblaðið - 19.12.2002, Blaðsíða 56

UMRÆÐAN
56 FIMMTUDAGUR 19. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
EINAR Oddur Kristjánsson, al-
þingismaður í Vestfjarðakjördæmi,
hefur að undanförnu gagnrýnt Haf-
rannsóknastofnunina og fiskifræð-
inga hennar mjög harkalega í ræðu
og riti. Enda þótt fæst í hans mál-
flutningi sé nýtt af nálinni, er þó
rétt og skylt að bregðast við þessari
gagnrýni, ekki síst þar sem víða er
hallað réttu máli og óvarlega farið
með „staðreyndir“. Í þessari svar-
grein verður brugðist við helstu at-
riðum í grein Einars, sem birtist í
Morgunblaðinu 11. des. sl. undir
fyrirsögninni „Erum við að úrkynja
þorskstofninn?“
Stofnstærð, ráðgjöf og afli
Við upphaf greinarinnar víkur
Einar Oddur að veiðum á síðustu
öld, þegar „voru áratugum saman
veidd um og yfir 350 þúsund tonn á
miðunum. Á þeim tíma var veitt
jafnt úr stofninum, þ.e. bæði stór
fiskur og smár.“ Rétt er að á síð-
ustu öld var löngum veitt mun
meira en síðustu ár, enda var þá
veitt úr stórum stofni. Sóknin í
stofninn var þá mun minni en síð-
ustu áratugi, bæði í stóran fisk og
smáan. Uppistaða aflans var reynd-
ar „stór“ fiskur, þ.e. fiskur stærri
en 3 kg. Þessi hluti aflans hefur
minnkað mjög síðustu 50 árin, með-
an afli „smáfisks“, þ.e. fisks minni
en 3 kg, hefur staðið nokkurn veg-
inn í stað, og þar með aukist sem
hlutfall af heildarafla. Þessi stór-
fellda breyting á aflasamsetningu
er afleiðing mikillar sóknar í þorsk-
stofninn á undanförnum áratugum.
Of mikil sókn hefur leitt til þess að
hrygningarstofninn hefur minnkað
mjög og verið í lægð síðustu tvo
áratugina. Svipuð þróun hefur orðið
í veiðistofni. Veiðin hefur því verið
langt umfram afrakstursgetu
stofnsins og leitt til þeirrar bág-
bornu stöðu sem stofninn er nú í.
Þá virðist Einar Oddur hafa mis-
skilið niðurstöður gotbaugarann-
sókna Jóns Jónssonar þegar hann
túlkar þær þannig „að einungis 23%
af stofninum hrygni oftar en einu
sinni“. Í tilvitnuðum rannsóknum
var Jón að benda á að vegna alltof
mikillar sóknar næði hver þorskur
að hrygna að meðaltali aðeins um
1,23 sinnum. Rannsóknir Jóns
sýndu að þegar sókn var lítil
hrygndi þorskur hinsvegar allt að
8–9 sinnum.
Næst víkur Einar Oddur að afla-
tillögum og segir: „Fylgt hefur ver-
ið tillögum Hafrannsóknastofnunar
um heildarveiði nær út í hörgul
undanfarin 12 ár“. Þetta er alls ekki
rétt, þar sem umframveiði var hátt í
400 þúsund tonn á þessu tímabili.
Segja má að tillögum stofnunarinn-
ar hafi verið fylgt frá árinu 1995
þegar svokölluð aflaregla var tekin
upp. Fyrir þann tíma var afli um-
fram tillögur oftast 50–100 þúsund
tonn á ári. Til þess að öðlast skiln-
ing á þeim breytingum sem orðið
hafa í þorskstofninum er nauðsyn-
legt að líta lengra aftur í tímann en
10–15 ár.
Einari Oddi verður tíðrætt um
„að það hefur verið farið eftir ráð-
gjöfinni og afleiðingarnar eru ljós-
ar. Með því að koma í veg fyrir að
veitt sé jafnt úr stofninum er sókn-
inni beint í eldri og stærri fisk.“
Eins og fyrr segir hefur ekki verið
farið eftir ráðgjöf Hafrannsókna-
stofnunarinnar nema á allra síðustu
árum. Þær afleiðingar sem nú blasa
við, og eru vissulega „ljósar“, verða
því ekki svo auðveldlega skrifaðar á
reikning fiskifræðinga. Staða
þorskstofnsins nú er afleiðing of
mikillar sóknar, „ofveiði“, sem stað-
ið hefur nær óslitið frá því fyrir
1970 eða í meira en 30 ár.
Hrygningarstofn og nýliðun
Þessu næst tekur Einar Oddur
fyrir „kenning(ar) Hafró um hvern-
ig byggja skuli upp þorskstofninn“,
þar sem ein meginröksemdin er „að
stór hrygningarstofn gefi af sér
mikla nýliðun“. Fyrirliggjandi gögn
sýna ótvírætt að við „lítinn“ hrygn-
ingarstofn eru líkur á „lélegri“ ný-
liðun marktækt hærri tölfræðilega
en við „stóran“ stofn. Þetta hefur
komið skýrt í ljós á síðustu 20 árum
þegar hrygningarstofninn hefur
verið um og undir 300 þúsund tonn-
um. Á þeim tíma hefur nýliðun að-
eins þrisvar sinnum farið yfir með-
allag (um 200 milljónir fiska). Fimm
sinnum hefur nýliðun verið minni
en 100 milljónir fiska, sem var
óþekkt áratugina þar á undan.
Tæpast verður komist hjá því að
álykta að „viðkomubrestur“ hafi
orðið í þorskstofninum, þ.e. nýliðun
hefur færst niður á lægra stig en
áður var, með þeirri augljósu afleið-
ingu að afrakstursgeta stofnsins og
þar með afli hefur minnkað. Það er
því rangt sem Einar heldur fram
um þá „meginröksemd“ að stór
hrygningarstofn gefi betri nýliðun
en lítill stofn „að engin tölfræðileg
sönnun liggur fyrir um að svo sé“.
Fullyrðing hans um „sterkar vís-
bendingar um að sambandið milli
hrygningarstofns og nýliðunar sé
öfugt“ er því marklaus hvað varðar
íslenska þorskstofninn. Hið sama
gildir um 20 aðra þorskstofna í
Norður-Atlantshafi sem skoðaðir
hafa verið í þessu skyni.
Það er á hinn bóginn rétt hjá
Einari Oddi að „við erum að veiða
þann hluta stofnsins sem gefur
mesta nýliðunina“ og höfum gert of
UM FISKIFRÆÐI
ALÞINGISMANNS
Eftir Björn Ævarr
Steinarsson og
Ólaf Karvel Pálsson
„Augljóst er að veiðar
með valvirkum veiðar-
færum hljóta alltaf að
hafa einhver áhrif á
erfðasamsetningu fiski-
stofna.“
Ólafur Karvel
Pálsson
Björn Ævarr
Steinarsson
MIKLAR breytingar hafa orðið á
menntakerfinu á undanförnum ára-
tugum svo jaðrar við byltingu. Sú
breyting er ef til vill mest að ung-
menni upp til hópa stunda nú nám til
tvítugs en áður lét fjöldi staðar numið
við þá iðju um 16 ára aldur. Meðan
einungis tíundi hluti þjóðarinnar hélt
áfram bóknámi til tvítugs voru ýmsar
námsbækur á erlendum tungum og
má segja að það hafi verið bæði kost-
ur og galli. Var það góður skóli í
tungumálum en eftir sem áður er
hverri þjóð nauðsyn á að geta fjallað
um hvaðeina á sínu móðurmáli. Nú er
svo komið að nánast allar námsbæk-
ur eru á íslensku fram að háskóla-
námi. Ekki hefur verið lítið átak að
gefa út svo mikið námsefni sem hér
þurfti til á tiltölulega skömmum tíma.
Það gefur augaleið að í svo marg-
víslegum bókakosti er bæði vel gert
og miður eins og gengur. Hér dugir
samt ekki að sætta sig við annað en
það sem ágætlega er gert því að ekki
eru aðrar bækur gefnar út í stærra
upplagi en námsefni og engar bækur
eru lesnar af fleirum og varla er
ástæða til að vanda nokkrar bækur
jafnmikið og námsbækur því síst má
misfara með staðreyndir við fræðslu.
Þess vegna er ljóst og eðlilegt að út-
gáfa námsbóka sé að sínu leyti dýr
þar sem mikið er lagt upp úr vali á
höfundum og öðrum þáttum sem
snúa að útgefanda, svo sem prófarka-
lestri.
Hvaða ráð hefur þjóðin til að
tryggja að ekki verði annað en hið
besta efni boðið nemendum í skólum
landsins? Hér áður fyrr var ríkinu
ætlað að hafa veg og vanda af öllu
námsefni og er enn þá til Náms-
gagnastofnun sem sér grunnskólum
fyrir námsgögnum að nokkru en Rík-
isútgáfa námsbóka hefur verið lögð
af. Öllum er frjálst að gefa út náms-
bækur sem ætlaðar eru framhalds-
skólum og hinum frjálsa markaði
ætlað að tryggja að eftir standi að-
eins það besta. Mikil hætta er samt á
að ekki takist til sem skyldi. Þess
vegna er sennilega nauðsynlegt að
menntamálaráðuneytið gangi úr
skugga um að námsefnið sé boðlegt;
hafi á að skipa nokkurs konar vott-
unarstofu. Einnig gæti verið til góðs
að fagfélög sjái sóma sinn í að gagn-
rýna námsbækur á sínu sviði og birta
á viðeigandi vettvangi. Morgunblað-
ið, sem hefur haldið úti mætri gagn-
rýni á allt mögulegt sem birtist á
prenti, hefur nær alveg leitt hjá sér
námsbækur og er þó hvergi jafnbrýn
nauðsyn á góðu aðhaldi og þar. Vil ég
skora á blaðið að duga hér vel.
Ekki verður hjá því litið að útgáfa
námsbóka getur verið allarðvænleg.
Upplag skiptir gjarnan þúsundum og
salan í mörgum tilfellum trygg. Því
má búast við að ýmsir sjái hag sínum
vel borgið með slíkri útgáfu. Það
kemur því á óvart að sjá nú til sölu á
námsbókamarkaðnum tilraunaút-
gáfu stærðfræðibóka sem kostar
fyllilega jafnmikið og fullbúin bók en
er nánast bara prentuð próförk sem
verulega er ábótavant. Hér hefur út-
gáfufélagið séð sér leik á borði og
ætlar tilteknum, litlum hópi unglinga
að borga fyrir sig hluta af útgáfu-
kostnaðinum. Unglingarnir neyðast
til að taka þessum afarkostum. Svo
þegar kemur að skiptibókamarkaðn-
um að ári er hætt við að þessi bók
seljist illa í samkeppni við nýju, próf-
lesnu, litprentuðu stærðfræðibókina
sem svör fylgja og sitja þá ungling-
arnir uppi með sárt ennið. Þetta
verður að telja óeðlilega viðskipta-
hætti.
Greinilega stendur markaðurinn
hér ekki undir væntingum og skal því
ítreka kröfu um að ráðuneyti
menntamála votti verðleika þeirra
námsbóka sem skólafólki er gert að
kaupa og jafnframt að verðlag sé
eðlilegt.
Vanda skal til
námsbóka
Eftir Odd
Sigurðsson
Höfundur er jarðfræðingur.
„Hér hefur
útgáfu-
félagið séð
sér leik á
borði og ætl-
ar tilteknum, litlum
hópi unglinga að borga
fyrir sig hluta af útgáfu-
kostnaðinum.“
LANDSBANKI Íslands og Ung-
mennafélagið Fjölnir undirrituðu
nýjan samstarfssamning til 3ja ára
hinn 29. nóvember sl. Með tilkomu
samningsins verður Landsbankinn
annar af tveimur aðalstyrktarað-
ilum félagsins.
Allir iðkendur innan Fjölnis fá nú
endurgreiddan hluta æfingagjalda
sinna á eigin nafni inn á bók hjá
Landsbankanum. Þessa peninga
geta börnin ávaxtað til seinni ára
eða notað til að greiða niður kostn-
að við ferðir á vegum félagsins.
Samstarfssamningurinn var und-
irritaður við hátíðega athöfn í há-
tíðarsal Fjölnis. Snorri Hjaltason
formaður Fjölnis, Tómas Hall-
grímsson frá Landsbankanum og
Stefán Jón Hafstein borgarfulltrúi
og formaður hverfaráðs Graf-
arvogs fluttu stutt ávörp. Tae-
KwonDo-deildin hélt sýningu á
sjálfsvarnaríþrótt sinni og 40 ungir
og efnilegir iðkendur voru heiðr-
aðir með fyrstu bankabókum samn-
ingsins, segir í fréttatilkynningu.
Hópurinn sem var heiðraður ásamt fulltrúum Fjölnis og Landsbankans.
Landsbankinn styrkir Fjölni
SKOÐUN