Tíminn - 30.12.1979, Blaðsíða 18

18
Sunnudagur 30. desember 1979
Mvsmm
Steingrímur Hermannsson foi
Góðir íslendingar.
Ársins 1916 mun lengi verða minnst i
islenskri stjórnmálasögu. Þá var
grundvöllur lagður að þeirri flokkaskip-
un, sem enn er ráðandi hér á landi i öll-
um meginatriðum, flokkaskipun, sem
hafði á áratugnum áður rutt sér til rúms
i flestum okkar nágrannalöndum og
rekja má til þeirra miklu þjóðfélags-
breytinga, sem fylgdu iðnbyltingu átj-
ándu og nitjándu aldarinnar.
Með nýrri tækni breyttust vestrænar
þjóðir úr bændaþjóðfélögum i iðnriki.
Stórar iðnaðarborgir risu og fjölmenn
stétt iðnaðarmanna myndaðist. Þjóðar-
framleiðslan tók jafnframt að aukast.
Almenningur eygði i fyrsta sinn smávon
um bætt lifskjör.
Sú flokkaskipun, sem fylgdi þessari
þróun, var að sjálfsögðu spegilmynd af
iðnaðarþjóðfélaginu. Annars vegar
mynduðust flokkar, sem kröfðust auk-
innar aðildar f jöldans i þeim auði, sem
hann á svo rikan þátt i að skapa. Þeir
hlutu nafnið vinstri menn og greindust
viða i tvo eða fleiri flokka, frá frjáls-
lyndum til kommúnista, eftir þvi hve
hratt þeir vildu fara að settu marki og
hve langt. Hins vegar sameinuðust
landeigendur, verksmiðjueigendur og
nýrikir verzlunarmenn um að vernda
sinn eignarétt og auð. Þeir nefndust i-
haldsmenn.
Þessi flokkaskipun hefur i megin-
dráttum haldist allt til vorra daga. Með
hraðvaxandi framleiðslu eftirstriðsár-
anna hefur þó aukinn kaupmáttur al-
mennings orðið framleiðendum nauð-
syn eða með öðrum orðum aukin pen-
ingaráð og bætt kjör. Þetta hefur að
sjálfsögðu breytt töluvert viðhorfi i-
haldsmanna. Þessari þróun er vel lýst i
bók hins þekkta ameriska hagfræðings
Kenneth Galbraith ,,Hið nýja iðnaðar-
þjóðfélag”. Segja má að hægri stefnan
hafi færst inn að miðju. Með aukinni
velmegun hefur jafnframt dregið úr
þunganum i baráttu vinstri flokkanna
fyrir bættum lifskjörum almennings.
Þessar tvær hreyfingar, hægri og
vinstri, hafa nálgast.
Þvi rek ég þessa þróun nú, að margt
bendir til þess að á næstu árum muni
mjög draga úr þeirri aukningu þjóðar-
framleiðslu, sem svo mikil hefur verið á
undanförnum árum og gert hefur
mönnum kleift að bæta lifskjörin. í ljósi
sögunnar hlýtur sú spurning að vakna
hvort mörkin á milli hægri og vinstri
skerpist þá ekki að nýju, þegar ákveða
skal hvernig skipta beri byrðum sam-
dráttar.
Er samdráttur
framundan?
Ilinn mikli hagvöxtur siðustu áratuga
hefur fyrst og fremst byggst á tækni,
sem gert hefur mönnum kleift að nýta i
stöðugt vaxandi mæli auðlindir heims-
ins til aukinnar framleiðslu, meiri hag-
vaxtar. Og þetta hafa menn gert skefja-
og hugsunarlaust.
Á siðustu árum hefur sú spurning orð-
ið stöðugt áleitnari, hvort ekki muni
auðlindum heimsins flestum ákveðin
takmörk sett. Um það efast að visu eng-
inn hugsandi maður, en óljósara er hins
vegar hvenær slikra takmarka muni
fara að gæta.
Þessi spurning komst i sviðsljósið
fyrir fáum árum, þegar nokkrir vis-
indamenn við hinn þekkta ameriska
visindaháskóla M.I.T. birtu skýrslu
sina um takmörk hagvaxtar. Miðað við
gefnar forsendur um magn auðlinda og
mannfjölgun i heiminum komust þeir
að þeirri niðurstöðu, að mannkynið væri
á hraðleið inn i kreppu og framundan
væri hrun hins vestræna hagkerfis, ef
ekki yrði án tafar snúið af braut aukinn-
ar framleiðslu og sóunar. Siðan hafa
margir spreytt sig á slikum spám. Úr
nálægð kreppunnar hefur að visu verið
dregið, en flestir eru hins vegar sam-
mála um það, að framundan sé mikil
takmörkun hagvaxtar og jafnvel sam-
dráttur.
Vorið 1978 fékk ég ásamt nokkrum
islenskum visindamönnum tækifæri til
þess að sitja ráðstefnu, sem fjallaði um
framtiðarhorfur á ýmsum sviðum vis-
inda, tækni og mannlifs almennt. Þar
fluttu erindi þekktir fræðimenn á við-
komandi sviði. Um niðurstöður þeirra
var siðan fjallað af ekki siður lærðum
gagnrýnendum.
Þannig var m.a. rætt um orkumálin.
Fyrirlesarinn taldi gifurlega orku-
kreppu framundan með samdrætti, sem
óljóst væri hvernig eða hvort vestræn
hagkerfi fengju staðist. Andmælandinn
var þvi sammála að slik orkukreppa
væri á næsta leiti, en taldi að visindi og
þekking mundi gera manninum kleift
að afla orku eftir nýjum leiðum, en þó
ekki fyrr en eftir tvo til þrjá áratugi,
mikla erfiðleika og gifurlega fjárfest-
ingu i nýjum orkugjöfum. Báðir töldu
þessir menn að oliuskortsins og þar með
samdráttar færi alvarlega að gæta um
miðjan næsta áratug. Frummælandinn
fullyrti, að kostnaður við þróun nýrra
orkugjafa, sem ekki tortima heiminum
með mengun, mundi reynast þjóðunum
ofvaxinn, nema stórkostlega væri dreg-
ið úr öllum öðrum útgjöldum, bæði fjár-
festingu og félagslegri þjónustu.
Ef til vill hljómar þetta sem enn ein
spá um heimsendi. Það er misskilning-
ur. Þetta er spá um erfiðleika, byggð á
visindalegri athugun og þekkingu.
Margar staðreyndir styðja og þessar
niðurstöður. Skortur er þegar orðinn á
oliu og verðið ört hækkandi, hagvöxtur
dvinandi og þróun nýrra orkugjafa
langt á eftir fyrri vonum manna.
Ég skal ekkert um það segja hve
miklir umræddir erfiðleikar verða. Hitt
veit ég, að maðurinn getur yfirstiglið þá,
ef hann bregður við fljótt og af skyn-
semi.
Er ekki kominn timi til að við íslend-
ingar stöldrum við, hættum að ösla á-
Steingrimiir Hermannsson.
fram i óðaverðbólgu og kapphlaupi eftir
oft vafasömum lifsgæðum, vægast sagt,
en hugleiðum á hvern máta við getum
treystþann grundvöll, sem við byggjum
á?
Staða íslands
í ótryggðri
framtíð
1 þeirri erfiðu framtið sem spáð er,
búum við Islendingar að ýmsu leyti bet-
ur en flestar aðrar þjóðir.
Við erum að visu mjög háðir innfluttri
oliu, en við eigum langmestan hluta af
óþrjótandi vatnsorku og jarðvarma ó-
notaðan. Að visu er mjög kostnaðar-
samt að virkja þessa orku og nýta hana
bæði beint og til fran/leiðslu á eldsneyti
i stað þess sem innflutt er. Það eru þó
smámunir hjá þvi, sem kosta mun að
þróa þá orkugjafa, sem flestar aðrar
þjóðir eru háðar, t.d. kjarnorku eða
vetnisorku.
Okkur Islendingum ber án tafar að
marka framsýna stefnu i orkumálum.
Við eigum að setja okkur það markmið
að nýta innan fárra ára innlenda orku i
stað innfluttrar, alls staðar þar sem það
er unnt og setja jafnframt á fót hóflegan
(íwtw.t.^iiBwrnnpi'—gwifiwM—BriraMTT—iii i cm n.irrrmTMa—■MtaacBga—MHnaMtaiirrBWM»iHiia>i