Náttúrufræðingurinn - 2004, Side 78

Náttúrufræðingurinn
Nú bjóða ýmsar erfðatæknistofnanir
ættfræðiáhugamönnum - gegn
greiðslu - tvenns konar leitarrásir,
leit í karllegg gegnum Y-litninga og
leit frá mæðrum til allra afkvæma
gegnum hvatberalitninga.
Y-LITNINGAR
Aðeins karlar hafa Y-litning í frum-
um sínum, svo þeir erfast, eins og
ættarnöfn víða um heim, í karllegg
og sem næst óbreyttir. Venjulegur
litningur í kjarna manns (eða
annarra dýra og plantna) getur
breyst með því að skiptast á erfða-
efni við samstæðan litning, sem
einstaklingurinn hefur tekið að
erfðum frá hinu foreldrinu. En þar
sem aðeins einn Y-litningur er í
frumu karls breytast Y-litningar
aðeins við stökkbreytingar, og tíðni
stökkbreytinga meðal manna segir
okkur að Y-litningur sonar hefur að
jafnaði um 99,9% af genunum í litn-
ingi föðurins.
Styðjast má við Y-litninga á
tvennan hátt í leit að sögu ættarinn-
ar. Annars vegar hafa karlar komn-
ir af sama forföður eins - eða svo til
eins - Y-litninga, og hins vegar er
hægt að nota stökkbreytingatíðn-
ina, þegar litningarnir eru ekki
alveg eins, til að meta hvenær sam-
eiginlegur forfaðir tveggja karla
hafi verið uppi.
Leit að uppruna ættarinnar
Á Bretlandi lifir fjöldi manna með
ættarnafnið Pommeroy, Pomeroy,
Pummery eða Pomroy, og allir þessir
menn telja sig komna af nor-
mönnskum aðalsmanni frá 11. öld,
Ralph de la Pommerai, sem kom til
Englands með Vilhjálmi sigursæla.
Fæstir gátu rakið ættir sínar til
afkomenda aðalsmannsins.
Þegar erfðatæknifyrirtæki, Ox-
ford Ancestors, lét greina Y-litninga
úr 51 karli úr þeim hópi sem ekki
gat rakið uppruna sinn, kom í ljós
að þeir deildust í að minnsta kosti
sjö greinar. Aðeins sex menn af
þessum 51 gátu verið komnir af
aðalsmanninum frá Normandí. En
sjö aðrir reyndust hafa svo áþekkan
Y-litning að þeir rekja trúlega ættir til
sama karls.
Enskur ættfræðingur, George
Redmonds, var að rekja ætt sem
kenndi sig við stað í Lancashire,
Ridehalgh. Hann fann gögn sem
bentu til þess að sumar greinar
ættarinnar hefðu breytt nafninu í
Reddihalgh og síðan í Redyoke og
Redgeck. Honum datt í hug að tvær
ættir sem nú eru uppi, með
ættarnöfnin Ridgwick og Reddi-
hough, væru skyldar Ridehalgh-
ættinni, og greining á Y-litningum
staðfesti það.
Á Englandi voru ættamöfn tekin
upp snemma á miðöldum, og þá
kenndu menn sig oft við iðn sína eða
heimabæ. í Yorkshire bera margir
ættarnafnið Dyson, og það hefur
lengi verið talið tengjast litun, „dye-
ing", ekki síst þar sem ullarvinnsla
og þar með ullarlitun var frá fomu
fari mikilvæg atvinnugrein þar um
slóðir.
Redmonds kannaði þetta og
komst að því að árið 1316 vom John
nokkur Dyson og móðir hans
Dionisia, sem gekk almennt undir
nafninu Dye, kærð fyrir gripa-
þjófnað. (I heimildum mínum er
þess ekki getið hvemig dómur féll.)
Redmonds hafði áður rakið upp-
mna ættamafnsins til svæðisins þar
sem mæðginin bjuggu, og honum
datt í hug að nafnið Dyson hefði
ekkert með ullarlitun að gera, en
stæði einfaldlega fyrir „sonur Dye".
Þegar Y-litningur í fjölda karla af
Dysonættum var greindur, kom ekki
aðeins í ljós skyldleiki svo margra
þeirra, 85%, að ættleiðing og rangt
faðemi gátu hæglega skýrt muninn,
heldur einnig að stökkbreytinga-
tíðnin í þessum 85 prósentum benti
til þess að sameiginlegur ættfaðir
þeirra hefði einmitt verið uppi um
1316. Samkvæmt þessu gætí meint-
ur gripaþjófur, John sonur Dye, hafa
verið ættfaðir flestra Dysona í öllum
hlutum heims.
Afkomendur víkinga
Með samanburði á Y-litningum er
oft hægt að leiða rök að því hvort
tilteknir menn á Bretlandseyjum em
komnir af þeim norrænu mönnum
sem herjuðu þar og réðu hluta
landsins á víkingaöld.11
Áaleit í Ameríku
Ymsir aðfluttir Bandaríkjamenn em
forvitnir um uppruna sinn. Þar
kemur fyrirtæki í Houston í Texas,
Family Tree DNA, mörgum til hjálp-
ar. Á þess vegum hefur verið komið
upp gagnagmnni með 6000 DNA-
sýnum úr körlum úr öllum hlutum
heims. Sýnin em notuð til saman-
burðar á Y-litningum. Með því að
bera Y-litninga viðskiptavinar
saman við sýni úr gmnninum tekst
oft að komast að því hvaðan maður-
inn sé ættaður og auðvelda honum
þannig leitina að uppruna sínum,
sem oftast verður rakinn út fyrir
landsteinana en stundum til fmm-
byggja Norður-Ameríku, indíána
eða inúíta.
Framhjáhald forsetans
Thomas Jefferson Bandaríkjaforseti
átti engan skilgetinn son, en þrálátur
orðrómur sagði að hann hefði getið
son, Eston, með arnbátt sinni, Sally
Hemings. Þegar bornir voru saman
Y-litningar úr fimm afkomendum
föðurbróður forsetans, Field Jeffer-
sons, og sonarsonarsonarsonarsyni
Sallýar Hemings, reyndust þessir lit-
ningar eins, að frátalinni minniháttar
stökkbreytingu í einum þeirra (2.
mynd). Þetta bendir sterklega til
þess að forsetinn hafi verið faðir
piltsins.
Hvatberalitningar
I hvatbemm, sem em í öllum fmm-
um okkar, er einn litningur eða
margir af sömu gerð. Allir menn,
jafnt konur sem karlar, hafa erft
hvatberalitninga frá móður sinni,
a Greining á Y-litningum, unnin á vegum íslenskrar erfðagreiningar,5 bendir til þess að um 80% íslenskra karla séu komnir af norrænum landnámsmönnum.
Þessi tala, og samsvarandi prósentutala um uppruna íslenskra kvenna, hefur verið vefengd í fræðiritum,en lfklegt má talja að munurinn standist, hvað sem
tölugildin varðar.
76