Náttúrufræðingurinn - 1959, Page 6

68
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
varð heimsfrægur jarðfræðingur. Humboldt og hann urðu ævivinir
og kom það síðar í þeirra hlut að kollvarpa neptúnismanum og
ryðja braut þeirri stefnu, er kallaðist plútónismi, er þeim tókst að
færa sönnur á að blágrýtið væri gosmyndun. Kunni Werner þeim
litlar þakkir fyrir, en baráttan milli neptúnista og plútónista var
sótt af miklu kappi á báða bóga og varaði í marga áratugi.
Humboldt náði skjótum frama á sinni nýju braut. Árið 1792,
var hann, 23 ára gamall, skipaður yfirmaður alls námareksturs í
Franken. Þessu ábyrgðarmikla starfi gegndi hann af frábærum
dugnaði í fjögur ár, stórbætti námureksturinn og hafði þó mörg
járn önnur í eldinum þessi ár, ferðaðist utanlands og innan í
diplómatískum erindum og var tekinn að gerast aðsópsmikill á
mörgum sviðum þýzks menningarlífs. Hann sendi frá sér hverja
vísindaritgerðina eftir aðra um aðskiljanleg efni, svo sent grasa-
fræði, jarðfræði, stærðfræði, eðlisfræði og lífeðlisfræði. Hann um-
gekkst á þessunt árum, ásamt Wilhelm bróður sínum, maiga af
mestu andans mönnum Þjóðverja, þar á meðal Goethe og Schiller.
Humboldt kynntist Schiller í Jena og ræddu þeir margt saman um
læknisfræði og lífeðlisfræði, því skáldið hafði í eina tíð stúderað
til læknis. Varð þeim vel til vina og voru þeir þó næsta ólíkir, því
enda þótt Humboldt fengi stundum að lieyra það á efri árum, að
hann væri of rómantískur, var hann í augurn Schillers alltof jarð-
bundinn og raunsær, en aftur á móti var margt líkt með honum og
Goethe, og tókst með þeim trygg vinátta, þótt alvarlega slettist upp
á vinskap þann um hríð, þegar Humboldt tók að prédika plútónism-
ann. Goethe var gallharður neptúnisti, svo sem sjá má m. a.
af síðari hluta Fausts, en þar víkur hann nokkrum sinnum að þess-
ari deilu og fer ómjúklegum orðum um plútónistana og kallar þá
grautarhausa og angurgapa. Er talið að sumum þeim háðglósum
um plútónistana, sem Goethe leggur Mepliistó í munn, sé beint til
Humboldts, enda tók hann þau til sín, en þeir sættust þó aftur,
skáldjöfurinn með náttúrufræðiáhugann og náttúrufræðingurinn
skáldlegi.
Árið 1796 missti Humboldt móður sína og brast þar með sterk-
asta bandið, sem batt hann við heimalandið. Tók hann nú að búa
sig af meira kappi en áður undir þann rannsóknaleiðangur, sent
hann hafði lengi haft í huga, en það var leiðangur til Mið- og Suðui'-
Ameríku. Ýmsum getum hefur verið leitt að því, hvers vegna hann