Náttúrufræðingurinn - 1959, Blaðsíða 16

78
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
um H'umboldt, sem Þorvaldur Thoroddsen skrifaði í tilefni af
aldarafmæli hans, og sem ég hef mjög stuðzt við, nefnir hann að
hann hafi hrifizt af Kosmos á námsárum sínurn. Það mun ekki of-
mælt. Mér virðist, að enginn náttúrufræðingur liafi haft meiri áhrif
á Þorvald en Humboldt. T. d. eru hin fallegu lokaorð í eftirmála
Landfræðisögu íslands hreint bergmál af skoðunum Humboldts.
Þess er áður getið, að Humboldt fékk aldrei lokið við Kosmos,
enda meir en hálfáttræður, er fyrsta bindið kom út. Þó hélt hann
hart nær ótrúlegu starfsþreki til dánardægurs. En hann hafði fjöl-
mörgu öðru að sinna. Á síðustu áratugum ævi hans var litið á hann
um allan heim sem ókrýndan konung náttúruvísindanna. Hann
stóð í bréfaskriftum við urmul vísindamanna og ótal annarra and-
ans manna um allan heim, skrifaði ein 2000 bréf á ári, en snilld
hans sem bréfritara var viðbrugðið. Hann var málamaður svo af
bar, ritaði frönsku jafnvel betur en móðurmálið, talaði og ritaði
einnig ensku, spönsku og ítölsku, var ágætlega að sér í grísku og
latínu, einnig mæta vel að sér í rússnesku og persnesku og las jafn-
vel eitthvað sanskrít. Fróðleiksfýsnin var hans fylgikona til ævi-
loka. Hann sótti fyrirlestra í ýmsum greinum fram á níræðisaldur
og fylgdist með framvindu vísinda í fjölmörgum greinum og lét
fátt mannlegt sér óviðkomandi. Hann var alla ævi mjög frjálslynd-
ur í skoðunum, andlegur sonur frönsku byltingarinnar, beitti sér
gegn gyðingaofsóknum og þrælahaldi og liafði megna andstyggð á
þeim þjóðarrembingi, sem tekinn var að færast í aukana á efri ár-
um hans, einnig í hans heimalandi.
Heimsfrægð Humboldts á efri árum var með ólíkindum. Ef gerð
hefði verið á þeim árum Galluprannsókn um það, meðal mennta-
manna í öllum álfum, hver væri mestur þálifandi manna, er iítill
vafi á að Humboldt hefði hlotið langflest atkvæði. Þessi hvíthærði
kviki en virðulegi öldungur bar í sér öðrum fremur evrópska
hámenningu þriggja aldarfjórðunga. Amerískur ferðalangur, sem
heimsótti hann, er hann hafði sjö um áttrætt, skrifar um það m. a.:
„Þér hafið ferðast víða og séð margar rústir," sagði Humboldt, er
hann tók í hönd mér, „nú sjáið þér enn eina rústina." Enga rúst,
sagði ég, en mikinn pýramída. Ég tók þá í hönd, sem tekið hafði
í hönd Friðriks mikla, í hönd Forsters, sem ferðaðist með Cook, í
hönd Klopstocks, Scliillers, Pitts, Napoleons og Jósefínu, marskálka
keisaradæmisins, Jeffersons, Hamiltons, Wielands, Herders, Goethes,