Náttúrufræðingurinn - 1959, Page 40

102
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
inn hita í nálega 225—230 km hæð. Það kom í ljós, að vaxandi styrk-
leiki sólarljóssins liafði óvænt áhrif á gang gervihnattarins, og sól-
in virtist hita upp gufuhvolfið.
Að því er viðkemur hemlun þeirri, sem gervitunglin verða fyrir
af völdum gufuhvolfsins, kemur í Ijós, að þéttleiki lofttegunda í
gufuhvolfinu er sem næst 10~7 g/m3. Það er 5—10 sinnum meira
en talið hafði verið áður en gervihnettir komu til sögunnar.
Samdráttur jarðarinnar (fráhvarf frá réttri kúlulögun) er reikn-
aður eftir liraða aftursóknar skurðlínu gervitunglsbrautarinnar og
miðbaugsflatar jarðar. Þetta hlutfall er 1/298,38, en jarðfræðingar
höfðu talið það nema 1/298,3, og var það reist á margra ára mæl-
ingum (K.rassovskíj).
Gervihnettirnir eru síður en svo venjulegir járnklumpar. Þvert
á móti. í hverjum einasta þeirra eru mjög nákvæm mælitæki og
rannsókna, sem reikna með sjálfvirkum liætti alls konar eðlisfræði-
legar stærðir og fyrirbrigði, er verða á vegi hnattarins. Sjálfvirk
senditæki í gervitunglinu koma þessari fræðslu til jarðar í dulmáls-
skeytum, sem berast um ljósvakann og útvarpsstöðvar á jörðu niðri
veita viðtöku. Gervihnettir eru látnir framkvæma ýmiskonar mæl-
ingar: Hitamælingar í sjálfum hnettinum og utan lians; hita, æða-
slög, öndun og hjartastarfsemi hundsins „Læku“; þéttleika gufu-
hvolfsins á braut hnattarins; segulsvið jarðar í ýmissi fjarlægð frá
yfirborði hennar; straum hinna smæstu rafmögnuðu efnisagna í
geimgeislum eða lausar rafeindir og iónir í stjörnugeimi þeim,
sem umlykur jörðina; styrkleika rafsviðs jarðarinnar og fjölda
árekstra hnatthylkisins við örsmáa geimsteina (geimagnir — svo-
nefnda mikrometeora). Við Spútnik III voru auk þess festir margir
sjálfvirkir lokar eða ,,smávængir“ sem gera mögulegt að jafna hit-
ann inni í hnettinum. Rafhlöður sjá um að „mata“ mælitækin,
að hreyfa lokana og senda út skeytin. Þessar rafhlöður ganga fyrir
efnaorku, er þverr smám saman. Á hinn bóginn efu sólarrafvak-
arnir, sem eru samsettir úr kísilfótósellum, næstum óþreytandi. En
þeir senda því aðeins frá sér straum, að sólin skíni á yfirborð þeirra.
Sá ótti manna, að árekstur við geimsteina kynni að eyðileggja þessa
„sólarrafvaka", hefur ekki reynzt á rökum reistur. í Spútnik III
hafa þessir vakar starfað í meira en misseri.
Starf allra þessara tækja hefur skapað skilyrði fyrir margar mjög
þýðingarmiklar uppgötvanir, sem nú hafa verið gerðar. Þannig