Náttúrufræðingurinn - 1959, Page 33

N ÁTTÚ RUFRÆÐINGURINN
95
ara sem það gufuhvolf er, sem hnötturinn fer um, þeim mun leng-
ur verður hann við lýði. Þannig hefur t. d. Spútnik III haldizt
miklu lengur á flugi en Spútnik II, þó að hæð hans í jarðnándum
væri ekki nema örlitlu meiri. Lögun gervihnattarins hefur einnig
rnjög mikla þýðingu. Sé hann mikill að ummáli, lækkar liann fyrr.
Það er langt síðan burðareldflaug Spútniks III eyddist (það var i
byrjun desember 1958), en gervihnötturinn sjálfur heldur ferð
sinni áfram umhverfis jörðina.
Þegar á að koma gervihnetti á braut, skiptir skotstefnan mjög
máli. Sé stefnan í siimu átt og jörðin snýst, þ. e. frá vestri til aust-
urs, þá hjálpar snúningur jarðarinnar hnettinum til þess að ná
hæfilegum geimhraða, en snúnings-hraði hennar er 0,4 km/sek við
miðjarðarbaug. Sé gervihnetti á hinn bóginn skotið í norðlæga eða
suðlæga stel'nu, þá auðveldar jarðarsnúningurinn ekki ferð hans á
hina fyrirhuguðu braut. En sé skotið frá austri til vesturs vinnur
snúningstefna jarðarinnar beinlínis á nróti. Sé gervihnetti skotið á
loft í austlæga stefnu, sem myndar hvasst horn við miðbaug, er það
miklu auðveldara lieldur en ef hornið við miðbaug er gleiðara.
Gervitunglum Bandaríkjamanna var næstum öllurn skotið á loft
þannig, að skotstefnan myndaði lrvasst lrorn við miðbaug. Um
gervitungl Sovétríkjanna \'ar þessu öðruvísi farið. Braut þeirra
var þannig lögð, að auðvelt var að fylgjast með ferðum þeirra í
öllum byggðum hlutum jarðarinnar, allt frá nyrztu héröðum Asíu
og Ameríku til hinna vísindalegu stöðva á Suðurskautslandinu.
Og þar sem burðareldflaugarnar voru þar að auki mjög stórar,
gátu menn skoðað þær með berum augum, og þurfti ekki einu
sinni venjulegan sjónauka hvað þá stjörnukíki. Milljónir manna
í öllum hlutum heims hafa undanfarin misseri skoðað hið stór-
fenglega flug gervihnatta Sovétríkjanna.
En hvernig stendur á því, að íbúar einhvers lands geta séð gervi-
hnöttinn á vissum tímunr þrjú eða fjögur kvöld í röð, en verða lians
síðan alls ekki varir á öðrum tímum, hvorki kvirlds né morgna,
jafnvel í lreilan mánuð. Gervihnötturinn er ekki sjálllýsandi. Hann
sést aðeins jregar sólin skín á hann. Hann sést ekki á lreiðum himni
að degi til. Og þegar hnötturinn fer ylir jretta land um hánótt, sést
hann heldur ekki, því að Jrá er hann á ferli í skugga jarðarinnar,
svo að sólin getur ekki lýst liann upp. Umferðartími gervitungla
Sovétríkjanna er 110—100 mínútur. Fyrir kemur, að í fyrra skipt-