Ný saga - 01.01.1999, Blaðsíða 64

✓
Atökin um Atlantshafsbandalagið
Stefnan í
íslenskum
utanríkismálum
var borin fram
af þremur
stjórnmálaflokk-
um sem aðhyllt-
ust lýðræði og
vestræna stjórn-
skipan
Kjartan Emil Sigurðsson
NATO í nútíð og framtíð
í ævisögu sinni Á milli Washington og
Moskva rekur Emil Jónsson atburð sem átti
sér stað í febrúarmánuði árið 1948. Hann var
á gangi við vötnin í Kaupmannahöfn, einn
síns liðs, og beið þess að komast sem leið lá
með flugi til Oslóar. Sem hann gengur þar í
borginni, er hann þekkti vel frá háskólaárum
sínum, sér hann álengdar Hans Hedtoft, for-
sætisráðherra Dana. Emil furðar sig á þessari
tilviljun. Hann var á þessum tíma viðskipta-
málaráðherra á Islandi og þekkti Hedtoft vel
úr samstarfi norrænna jafnaðarmanna. Hed-
toft var þungur á brún, enda á leið frá Krist-
jánsborgarhöll, þar sem hann flutti konungi
váleg tíðindi. Þeir Emil tóku tal saman og
Hedtoft sagði honum allt af létta af því, að
leyniþjónustu Dana hefðu borist njósnir um
yfirvofandi valdarán kommúnista í Tékkó-
slóvakíu. Þessum fréttum hefði hann kornið
áleiðis til konungs, svo sem tíðkast þegar
mikilvæg ríkismál eru í liúfi. Um þetta
spjölluðu Emil og Hedtoft allnokkra stund.
Skömmu síðar gekk það eftir að kommúnist-
ar tóku völdin í Tékkóslóvakíu.
Það voru atburðir sem þessi, sem voru bak-
grunnur að því að ísland gekk í Atlantshafs-
bandalagið. Kommúnistar gengu óvenju hart
fram við valdaránið í Tékkóslóvakíu, sem hér
hefur verið minnst á. Hámarki náði sú varg-
öld þegar Jan Masaryk, sonur sjálfstæðishetj-
unnar Thomasar Masaryks og utanríkisráð-
herra, féll útum glugga á skrifstofubyggingu
sinni niður á götu í Prag og lést. Vera kann að
íslenskir stjórnmálamenn hafi verið fákunn-
andi um flest það sem laut að öryggis- og
varnarmálum á tímanum eftir síðari heims-
styrjöldina. En vissulega knúðu atburðir og
fréttir sem bárust menn til að taka afstöðu og
það þótt ekki gæfist ótakmarkað ráðrúm til
yfirlegu og rökræðna. Stefnan í íslenskum ut-
anríkismálum var borin fram af þremur
stjórnmálaflokkum sem aðhylltust lýðræði og
vestræna stjórnskipan. Hinunr megin borðs-
ins voru sósíalistar, sem voru á tíðum hallir
undir málstað Sovétríkjanna. í fararbroddi
hinna þriggja svonefndu lýðræðisflokka voru
menn, sem mótuðu stefnu, er þeir töldu
byggða á raunsæi í varnar- og öryggismálum
íslendinga og Vesturlanda. Þeir horfðu mjög
til Norðurlanda vegna frekari stefnumótunar
í utanríkismálum íslands, surnir höfðu enda
sótt menntun sína þangað.
Flestar hinar Norðurlandaþjóðirnar, það
er Danir, Norðmenn og Finnar, fóru illa út úr
síðari heimsstyrjöldinni. Sú bitra reynsla
kenndi þeim að knýjandi nauðsyn væri til
þess að halda úti virkri og ábyrgri utanríkis-
stefnu. Enginn fer í grafgötur um að hlut-
lausar þjóðir eins og Svíar og Finnar halda úti
öflugri stefnu í þessum málaflokki og gerðu
það á tímum kalda stríðsins. Hún var ekki
byggð á óskhyggju einni saman eða sinnuleysi
um heill umræddra þjóða. Vert er að hafa í
huga, að norrænt varnarbandalag var mjög í
deiglunni nokkru fyrir stofnun NATO. En
eingöngu viðhorf, sem byggðu á skynsamlegu
mati og trúverðugleika, réðu þegar hugmynd-
um um norrænt varnarbandalag var hafnað.
Ef til vill mætti segja að menn stofna ekki ein-
faldlega bandalög til þess eins að vera saman
og deila örlögum þjóða sinna. Málið snýst
einfaldlega um legu landsins, hernaðargetu
og stefnumótun. ísland er í miðju Atlantshafi.
Það er rétt að hafa það í huga í allri urnræðu
af þessu tagi. Menn mega ætla, að t.a.m. Svíar
hafi áttað sig á þessu og talið hagsmuni sína
aðra en okkar. Ekki hefur þessi afstaða spillt
samskiptum okkar við Svía eða kornið í veg
fyrir náin tengsl þjóðanna. Á sama tíma hefur
ísland verið dyggur bandamaður innan Atl-
antshafsbandalagsins.
Vegna þátttöku sinnar í NATO hafa ís-
lendingar getað beilt öflugum áhrifum þegar
mikilvæg alþjóðamál hafa verið á döfinni.
62