Ný saga - 01.01.1999, Blaðsíða 98

Einnig má geta
þess að í Odda-
verjaþætti morar
allt í jarteinum
sem gætir ekki
í A-gerð Þorláks-
sögu fyrr en eftir
lát Þorláks og í
öðrum viðbótum
B-gerðar sjást
einnig fleiri krafta-
verk í lifanda lífi
Ármann Jakobsson og Ásdís Egilsdóttir
kona hans ekki lifað lengi.36 En samkvæmt
annálum deyr Eyjólfur ekki fyrr en árið 1213,
löngu síðar en Þorlákur byskup og væntan-
lega saddur iífdaga. Þar er Oddaverjaþáttur
því sem fyrr á villigötum.37
Hér hafa verið rakin nokkur dæmi um vill-
ur í Oddaverjaþætti. Einnig má geta þess að í
Oddaverjaþælti morar allt í jarteinum sem
gætir ekki í A-gerð Þorlákssögu fyrr en eftir
lát Þorláks og í öðrum viðbótum B-gerðar
sjást einnig fleiri kraftaverk í lifanda lífi. Nú
hafa jarteinir þessar að sjálfsögðu verið vel
kunnar þeim fræðimönnum sem trúaðir hafa
verið á heimildargildi sögunnar en þeir hafa
haft þá trú „að ef galdur er tekinn úr galdra-
sögu, verði afgangurinn sönn saga.“38 Nú
eru byskupasögur aldrei lausar við Guð eða
jarteinir hans og milligöngumanna hans. í
sjálfu sér er ekki hægt að hafna sögu af helgi-
sagnaætt sem heimild aðeins þess vegna. A
hinn bóginn felst tvískinnungur í því að telja
A-gerð varasama heimild vegna hneigðar til
að lyfta Þorláki sem helgimynd á stall en
Oddaverjaþátt góða heimild þrátt l'yrir öll
kraftaverkin. Oddaverjaþáttur er engu síður
grein af meiði helgisagnaritunar en hin eldri
Þorlákssaga og í honum er gnótt helgisagna-
minna.
Þannig háðu hinir helgu byskupar Þorlák-
ur og Ambrosius báðir baráttu við veraldlegt
vald og minnir margt í Þorlákssögu á sögu
Ambrosiusar byskups. Þetta kemur einnig
fram í Oddaverjaþætti. Hendur andstæðinga
beggja byskupanna stirðna þegar þeir ætla
gegn þeim með vopnum.39 Ambrosius og Þor-
lákur sýna sama styrk og staðfestu í barátt-
unni gegn andstæðingum sínum og hátterni
og orðfæri andstæðinganna er keimlíkt. Þá
má nefna að í báðum sögunum hyggjast and-
stæðingarnir gera kirkjur að hrossahúsum,
byskupunum til háðungar.40
Staðamál hin fyrri
Að síðustu verður að víkja aðeins að staða-
málum fyrri sem Oddaverjaþáttur er eina
heimildin um. Rétt er þó að geta þess að í
þættinum er fyrst og fremst deilt um siðsemi í
hjúskap og samlífi karla og kvenna, staðamál-
in eru aukaatriði í þættinum. Ein þeirra setn-
inga sem B-gerð hefur umfram A-gerð Þor-
lákssögu til viðbótar við Oddaverjaþátt er á
þessa leið: „Það er og greinanda að herra Ey-
steinn erkibyskup opinberaði honum sinn
boðskap með bréfum til Islands að allir stað-
ir er eftir fornum vana héldust af leikmönn-
um skyldu nú allir vera undir byskupa
valdi.“41 Um þennan boðskap er deill í fyrstu
köfluni Oddaverjaþáttar en Þorlákur er þar
sagður láta undan og eyðir mestu púðri í að
bæta siðferði höfðingja og annarra lands-
manna. Þó tekst honum að fá Sigurð Orms-
son og aðra höfðingja í Austfirðingafjórðungi
til að láta undan þannig að kirkjan telst eiga
staðina að nafninu til en Þorlákur veitir Sig-
urði og öðrum höfðingjum þá í „lén“ í stað-
inn. Eins og segir í Þorlákssögu:
Og eftir messuna skipaði hann Sigurði
staðinn í lén urn stundar sakir og hann jár
honum að halda. Fór byskup þaðan til
Rauðalækjar; bjó þar Ormur hinn gamli;
hóf hann þar slíkt kall sem að Svínafelli ...
En þó að margir væri tregir til að já undan
sér sínar erfðir, þá kom þó í einn stað nið-
ur að Þorlákur byskup l'ékk forræði á öll-
um stöðum fyrir austan Hjörleifshöfða,
utan að Þvottá og Hallormsstöðum, og það
hefir þar haldist jafnan síðan.42
Velta má fyrir sér hvort orðið „lén“ sé til
merkis um áhrif sunnan frá Evrópu og sé því
enn ein vísbending um hvernig Oddaverja-
þáttur dregur dám af samtíma sínum.43
Um þennan samning Þorláks við Sigurð og
aðra austfirska höfðingja er einnig getið í
Arnasögu byskups:
Þat sumar reið Árni byskup fyrir norðan
Sólheimajökul ok rak byskupligt embætti
um Austfirðingafjórðung, ok eptir tilskip-
an herra Jóns erkibiskups hóf hann tilkall á
alla staði, þá sem þar vóru. En þótt þat yrði
með nokkurum mótmælum af þeira hendi
sem heldu þess kyns eignir fekk hann vald
yfir flestum öllum stöðum utan Þváttá ok
Hallormsstöðum. Gengu því Austfirðingar
léttligar at þessu en aðrir menn at hinn sæli
Þorlákr með ráði Eysteins erkibiskups hóf
þat sama tilkall á Svínafelli við Sigurð
Ormsson, ok hann jáði biskupi þeiri kirkju-
eign; vóru ok eptir þessu dæmi vel flestir
96