Ný saga - 01.01.1999, Blaðsíða 11

Confessio turpissima
leyti þýöing á lalneskum skrii'taspegli frá 13.
öld.26 í honum eru taldar upp liöi'uðsyndirnar
sjö, superbia (drambsemi), invidia (öfund),
ira (reiði), accidia (leti), avaricia (ágirnd),
gula (offylli) og luxuria (hór), en „þessar eru
upphaf og rót allra synda meður þeiin ýmsum
kvistum sem út af þeim renna og gjörast.“27
Eru syndirnar nákvæmlega flokkaðar og síð-
an skilgreindar með tilliti til hve alvarlegar
þær eru. Mest áhersla er lögð á „hóranarsynd-
ir“28 sem greinast margfaldlega, og þarnæst
ágirnd og drambsemi, en sömu áherslu má sjá
í skriftamálum Ólafar.29
Að minnsta kosti tveir skriftaformálar eru
til í íslenskum heimildum, „Syndajátning“ í
Islensku hómilíubókinni frá því um 1200, og
„Syndajátningarformáli" í skriftaboðum Árna
biskups Þorlákssonar frá 1269.30 Þetta eru for-
málar opinberra skriftamála sem prestur fer
með fyrir söfnuðinn og söfnuðurinn endur-
tekur, sbr. formálann í skriftaboðum Árna
sem hefst svo: „Þá segið svo eftir sem eg segi
fyrir.“ í báðum tilvikum eru formálarnir lagð-
ir körlum í munn.
í viðtali við Stefán Karlsson handritafræð-
ing í Morgunblaðinu 22. maí 1988 bendir
hann á upphaf skriftamála aí'tan við handrit
af Margrétar sögu frá um 1400.31 Þetta eru
persónuieg skriftamál, lögð konu í munn, og
þau hefjast á svo til sama orðalagi og skrifta-
mál Ólafar. Þessi skriftamál telur Stefán sanr-
bærileg við þau sem eignuð eru þeim Ólöfu
ríku og Solveigu dóttur hennar. Telur hann að
textarnir séu samsettir af kennimönnum,
jafnvel þýddir úr erlendum málum, og hafi
verið ætlaðir þeim til stuðnings við starf sitt.
Hafi meginhlutverk þeirra verið „að vara les-
andann við öllum þeim hugsanlegum syndum
sem eru tíundaðar í þeim,“ auk þess sem það
hafi verið „hagræði að því fyrir þann sem
gekk til skrifta að hafa á takteinum staðlað og
vel stílað orðalag um þær syndir sem hann
eða hún hafði ástæðu lil að skrifta hverju
sinni.“ Hann telur alla textana ósvikna mið-
aldatexta og eldri en svo að nokkur þeirra
geti verið eftir Ólöfu.32
„Skriftamálin" í handriti Margrétar sögu
eru skriftaformáli. Það eru einnig svokölluð
skriftamál Solveigar Björnsdóttur í íslensku
fornbréfasafni. í eftirmála kallar skrifarinn
Eg sek og syndug segi það allsvaldanda guði og jungfrú sankte
Marie og öllum guðs helgum og yður, minn andalegur faðir,
að eg hefi syndir gerðar flestar þær sem maður má misgera, í
orðum og verkum og vondum hugrenningum, framar meir í
hverri þessi grein heldur en eg kunniþað orðum skýra. Synd-
ir hefi eg gert í öllum mínum líkamsvitum, svo sem í sýn
augna, í heyrn eyrna, í ilmingu nasanna, í bergingu varanna,
í orðum munnsins, í tiltekningu handanna og tilgöngu fót-
anna. Syndir hefi eg gertí bölvan og brœði, lygi og langræki, í
styggð og stríðlæti, í áleitni og umlestri, í illsku og undir-
hyggju, í gleði og gáleysi, í þögn og þrjósku, í sundurgerðum
og sauryrðum, í Ijúgvitnum og lygieiðum, í beryrði og bak-
mæli ogflestu ónýtlegu orðalagi, bæði sundurlausum orðum
og samföstum.
þau „formála“ eða „form“. Hann segir: „Þessi
ofanskrifaður skriftaformáli var ritinn á
pergamentsrollu eftir hverju þetta er skrifað,
og er þetta form eignað Solveigu Bjarnardótt-
ur hinni ríku.“33 Textinn kallast augljóslega á
við skriflaspegilinn „Speculum penetentis“,
en snúinn upp á konur.34 Sú sem skriftar hef-
ur sýnt sig „vilja vera yfir öllum, en undir
öngvum“. Börn sín hefur hún illa „siðað og
tyftað, og látið þau mörgum óvanda fram
fara, og svo sjálfa mig illa siðað og annað fólk
til, það eg hefi átt með að gera.“ Hún hefur
borið á sig „gull og silfur og alla vega volsað
mínum líkarna og mínum klæðum ... og látið
allt eftir líkamanum, það sem hann hefir
kunnað að beiðast,“35 og ekki síður drýgt
„synd líkams munaðarins, þótt eg hafi stödd
verið í þeim veikleika kvenlegrar náttúru,
sem er fluxum sangvinis.“36
Upphaf skriftamáia
úr handriti aftan við
Margrétar sögu.
AM 428 a 12mo frá
um 1400. Stafrétt
uppskrift Stefáns
Karlssonar færð
til nútímahorfs.
Paródía
Þegar skriftamál Ólafar
eru borin saman við upp-
haf formálans úr hand-
riti Margrétar sögu og
skriftaformála Sol-
veigar kemur í ljós
mikill munur á stíl.
Skriftaformálarn-
ir eru staðlaðir
textar, upptalning
á syndum, sam-
9