Birtingur - 01.01.1965, Blaðsíða 36

KONRÁÐ GÍSLASON: UM MÁLIÐ
ÓSKABARN MANNLEGS ANDA
„ÞaS er i raun og veru engin lygisaga, að
fuglinn fenix fljúgi upp úr ösku sinni, og
verði ungur í annað sinn — það er engin lygi-
saga, þegar hún er ekki skilin um fuglinn
fenix, og ekki um einstakar skepnur, heldur
um heilar þjóðir; því þá á dæmisagan vel við.
Þegar þjóðirnar hafa elzt fyrir örlög fram,
geta þær yngzt upp að nýju, optar enn einu
sinni, með því að brenna það allt af sjer,
bæði smátt og stórt, sem ónýtt er í fari þeirra.
Hitt er ekki nóg, að lagfæra sumt, en láta
mart vera í ólagi, og beint á móti því sem
vera ætti. Þegar talað er um framfarir heilla
þjóða, þá er allt stórt, en ekkert smátt; því
andi þjóðanna er í alla staði mikill í eðli sínu,
en hvergi lítill, og í andanum eru allar fram-
farir í raun og veru. Andi þjóðanna er hug-
ur þeirra, og kemur fram í öllu því, sem þær
Iiafast að, og ekki síður í orðum enn verk-
um. Það stendur ekki á sama hvað gjört er,
og hvernig það er gjört, en hitt stendur ekki
heldur á sama: hvað menn tala, eða hvernig
menn tala. Málið, sem menn hafa fram yfir
skynlausar skepnur, er svo góð og fullkomin
gjöf, að sá er enginn menntaður í raun og
veru, sem ekki metur það mikils og vill fara
vel með það; og þegar einhver þjóð gjörir
lítið úr því, þá má eiga það víst, að allur
hennar hagur er fjarlægur því, sem hann ætti
að vera, eins og líka reynslan sýnir, hvar sem
að er gáð; því ein framförin verður jafnan
annari samfara. Málið er þar að auki höfuð-
einkenni hverrar þjóðar, og það er ekki einskis
vert, hvort því fer fram eða aptur, hvort það
er ljótt eða fagurt, og fegurð málsins er ekki
komin undir því einu saman, hvernig það er
gjört af guði og mönnum fyrir öndverðu; því
ekkert vatn er svo tært, að eigi spillist, þegar
það rennur í saurugum farveg — en farvegur
málsins er hugur þjóðarinnar, sem talar það
og ritar. Á hverju er þá von af máli voru?
Þjóðerni vort, sem einkanlega er fólgið í mál-
inu, hefur verið troðið undir fótum, og
hörmulega saurgað og svívirt, margar aldir
í sífellu. Hversu lengi á slíku fram að fara?
Hversu lengi eigum vjer að níðast á sjálfum
oss og öllu því, sem oss ætti að vera dýrmæt-
ast hjer í heimi? Og hvort er fallegra og
inndælla, karlmannlegra og betra til afspurn-
ar, að láta alla hluti liggja í þessari deyfð og
þessum andlega svefni, og geta aldrei verið
ánægður við sjálfan sig, ellegar að rísa upp,
hver með öðrum, og leggja á það allan hug
og allan mátt, að bæta sífeldlega þjóðarhag
vorn, og vita svo hvað vjer komumst? En
engin endurbót er líkamleg í raun og veru,
þó það kunni að sýnast svo, heldur andleg.
Auður og fullsæla fjár, hreysti og heilsa, fjör
og frjálsleikur líkamans, skyn og skýrleiki, dáð
og dyggð, traust og trú hugarins, og í stuttu
34
BIRTINGUR