Birtingur - 01.01.1965, Blaðsíða 81

en í broddi fylkingar. Eftir því sem verkin
voru nákvæmar skipulögð, raðavcfurinn þétt-
ari, jókst sjálfvirknin, og með því að einbeita
athygli sinni að smæstu eigindum misstu tón-
skáldin oft yfirsýn, verkin urðu oft „grá“ og
langdregin. Eftir því sem maður hnoðar
lengur saman mismunandi litum kögglum af
leikfangaleir þeim mun grárri verður klump-
urinn. Þær aðferðir sem notaðar voru við
samsetningu tímans voru í rauninni harla
frumstæðar, öll gildi voru margfeldi hins
minnsta gildis, og þar eð öll gildi urðu að
koma jafnoft fyrir, fór svo að lengri gildin
„átu upp“ þau styttri. Allar eigindir breytt-
ust alltaf frá einum tóni til annars, og þó að
slíkt virtist í fljótu bragði tryggja fjölbreytni,
þá leiðir nánari athugun hið gagnstæða í ljós.
Ef ekkert óvænt skeður í músik verður hún
langdregin, upplifunartími hennar er lang-
ur, kannski lengri en verkið raunverulega er,
þá dofnar spennan, eftirvæntingin minnkar.
Sama verður uppá teningnum, ef alltaf skeð-
ur eitthvað óvænt. Sífelld fjölbreytni þýðir í
raun og veru, að alltaf hið sama eigi sér stað,
og slíkt átti sér stað með flest punktaverkin.
Til að ná samræmi milli upplifunartíma og
úrtíma verks, geta tónskáld gert sér skala
milli andstæðnanna: einhæfni — fjölbreytni.
I verki sínu Söngur unglinganna, sem er
gert með elektróniskum hljóðum og drengja-
rödd, fann Stockhausen nýjar lausnir á ýms-
um vandamálum punktaformsins. 1 punkta-
formi hafði verið samið frá smæstu eigind
útávið — lagt saman, margfaldað, en í Söng
unglinganna sneri hann við blaðinu og
kompóneraði frá stærstu heild innávið — dró
frá, deildi. Hljóð sem inniheldur allar sveifl-
ur á heyrnarsviði okkar kallast „hvítur hvin-
ur“, og viss gerð af generatorum framleiðir
hann. Ur hvítunr hvin er unnt að sía borða,
t. d. allar sveiflur milli 400—800Hz, og slíkir
borðar eru kallaðir „litaður hvinur“. Þessa
hugsun yfirfærði Stockhausen á formið og
kompóneraði stærri heildir, sem hann kall-
aði grúppur.
„Grúppa er ákveðinn fjöldi hljóða, sem hafa
hlutfallstengsl sín á milli og eru skynjuð sem
heild. Hver grúppa í tónverki hefur sérstök
hlutfallseinkenni, strúktúr. En grúppur eru
tengdar þannig, að einkenni hverrar grúppu
eru skilin og skynjuð með samanburði við
aðrar.“ Allar grúppur hafa eitt eða fleiri ein-
kenni sameiginleg öllum hljóðum, sem fyrir
koma í þeim. í grúppuformi eru stærri eig-
indir skipulagðar — í punktaformi smærri eig-
indir. í grúppuformi lutu smæstu atburðir
statískum lögmálum; notuð voru hugtök eins
og meðalhraði, meðalstyrkleiki, meðaltón-
lengd o.s.frv. um grúppur. Ýmsar hugmyndir
Stockhausens í sambandi við grúppuform
birtingur
79