Bændablaðið - 17.04.2007, Blaðsíða 6

Bændablaðið | Þriðjudagur 17. apríl 20076
Er allt vænt sem
vel er grænt?
Það heyrir til tíðinda að breska
vikuritið Economist skuli sam-
einast Fidel Castro Kúbuleiðtoga
í fordæmingu á forseta Banda-
ríkjanna, George W. Bush. Þetta
gerðist þó nú á dögunum og
merkilegt nokk var það land-
búnaðarstefna Bandaríkjaforseta
sem varð til að sameina hjörtu
ritstjóranna bresku og forsetans
kúbverska.
Orðin sem Castro viðhafði og
leiðarahöfundur Economist var
svo sammála voru á þá leið að
hann gagnrýndi Bush fyrir dálæti
hans á eþanóli og þá ósvinnu að
breyta matvælum í eldsneyti.
Tilefni ummælanna voru fréttir
sem við höfum flutt hér í Bænda-
blaðinu af þeirri vafasömu þróun
að æ meira land er tekið undir
ræktun maíss sem notaður er til
framleiðslu á eþanóli. Þetta hefur
valdið verulegum verðhækk-
unum á korni sem meðal annarra
íslenskir bændur hafa fundið
fyrir. Í þriðja heiminum hefur
þetta hitt bændur fyrir á tvennan
hátt: annars vegar skerðist landið
sem þeir hafa til ráðstöfunar til
að rækta korn til fóðurs dýra og
manna. Hins vegar veldur þessi
þróun miklum verðhækkunum á
algengustu fæðu almennings.
Afskipti Bush forseta af þess-
ari þróun eru þau að stjórn hans
styrkir og niðurgreiðir innlenda
eþanólframleiðslu en beitir á
sama tíma refsitollum á þá sem
vilja flytja inn eþanól frá öðrum
löndum. Hvatinn að þessum
ráðstöfunum er sá að þær njóta
mikilla vinsælda allra sem málið
varða í Bandaríkjunum: bændur
þéna vel á framleiðslunni, bíla-
og olíuiðnaðurinn andar léttar
því notkun eþanóls sem viðbót-
areldsneytis losar þá undan þeirri
kvöð að gerbreyta rekstri sínum
og framleiðslu – bensínbíllinn
lifir áfram góðu lífi. Þetta er
líka ágæt leið til að þagga niður
í þeim sem hafa gagnrýnt Bush
og stjórn hans hvað harðast fyrir
umhverfisspjöll og sinnuleysi
gagnvart gróðurhúsaáhrifunum.
Notkun maíss í eþanólfram-
leiðslu er hins vegar afar
vafasöm aðferð til að draga úr
útblæstri gróðurhúsalofttegunda.
Hún er bæði dýr og orkufrek.
Það þarf að eyða jafnmikilli ef
ekki meiri orku í að framleiða
eþanól úr maís en sam svarar
þeirri orku sem eþanólið gefur.
Það leysir því engan vanda í
orkuhungruðum heimi.
Það gerir hins vegar eþanól
sem framleitt er úr öðrum hráefn-
um, ekki síst sykurreyr. Í slíka
framleiðslu fer miklu minni orka
en verður til. Sykurreyr vex hins
vegar best sunnan við Bandaríkin
svo þarlendir eiga erfitt með
að gera sér pening úr honum.
Brasilía á nóg af sykurreyr og
er einn stærsti framleiðandi
eþanóls í heimi. Þá framleiðslu
er hins vegar ekki hægt að selja
til Bandaríkjanna, þar sem þörf-
in er mest, vegna verndartolla.
Sykurreyr keppir heldur ekki um
land við hefðbundna kornrækt,
auk þess sem auðvelt er að auka
ræktun sykurreyrs án þess að
ganga á regnskógana.
Rannsóknir standa yfir á því
hvort mögulegt sé að umbreyta
trjákvoðu (sellulósa) í eþanól. Ef
það tekst verður framtíð orku-
iðnaðarins afar björt. Það væri
því mun vænlegra til árangurs að
Bush-stjórnin eyddi peningunum
í slíkar rannsóknir í stað þess að
hlaða undir tækni sem augljós-
lega skapar jafnmörg eða fleiri
vandamál en hún leysir.
–ÞH
Málgagn bænda og landsbyggðar
LEIÐARINN
LOKAORÐIN
Bændablaðið kemur út hálfsmánaðarlega. Því er dreift til allra bænda landsins og fjölmargra annarra er tengjast landbúnaði. Bændablaðinu er
dreift ókeypis til þeirra er stunda búskap en þéttbýlisbúar geta gerst áskrifendur að blaðinu
Bændablaðið er í eigu Bændasamtaka Íslands.
Árgangurinn kostar kr. 5.100 en sjötugir og eldri greiða kr. 2.300.
Bændablaðið, Bændahöll við Hagatorg, 107 Reykjavík.
Sími: 563 0300 – Fax: 562 3058 – Kt: 631294-2279 Ritstjóri: Þröstur Haraldsson, ábm. th@bondi.is
Blaðamenn: Erla Hjördís Gunnarsdóttir ehg@bondi.is – Margrét Þóra Þórsdóttir mth@bondi.is – Sigurdór Sigurdórsson ss@bondi.is
Auglýsingastjóri: Eiríkur Helgason eh@bondi.is
Netfang blaðsins (fréttir og annað efni) er bbl@bondi.is Netfang auglýsinga er augl@bondi.is
Prentun: Prentsmiðja Morgunblaðsins Upplag: sjá forsíðu – Íslandspóstur annast dreifingu blaðsins að mestu leyti. ISSN 1025-5621
Í aðdraganda kosninga fer mikið fyrir fram-
boðum og frambjóðendum, enda væri annað
óeðlilegt. Tiltölulega skammur tími er tek-
inn fyrir kosningabaráttuna. Fyrir bændur
og aðra íbúa dreifbýlis skiptir máli að setja
sig vel inn í stefnu framboða í þeim mála-
flokkum sem helst snerta hagsmuni þeirra.
Stærð kjördæma á landsbyggðinni hefur
minnkað nálægð kjósenda við frambjóðend-
ur. Frambjóðendum og síðar alþingismönn-
um, sem vilja sinna því sambandi vel, er
gert það nánast ógerlegt vegna vegalengda.
Frambjóðendur eru ekki öfundsverðir af þeim
miklu ferðalögum sem fylgja starfinu. Þess
vegna skiptir það máli að geta fengið góða
þjónustu frá fjölmiðlum til að koma málefn-
um og áherslum á framfæri. Ljósvakamiðlar
hafa gert sitt til að brúa þetta bil og færa
okkur þessar umræður heim. Það er hins
vegar ekki sama hvernig það er gert. Ekki get
ég fundið annað á því fjölmiðlafólki sem ég
hef samskipti við en að það sé þokkalega vel
að sér um þjóðfélagsmál, almennt. Þekking
þeirra á málefnum landbúnaðar og sveita
er líka í flestum tilfellum ágæt. En verra
er þegar fjölmiðlafólk fellur í þá gryfju að
reyna að snúa útúr þekktum staðreyndum og
koma umræðu á plan sem ekki skilar neinu.
Því miður má ætla að margir hafi slíkt á til-
finningunni eftir þá umræðuþætti sem þegar
hafa verið sendir út og hafa átt að fjalla um
málefni bænda og landsbyggðar. Nú má vel
vera að það sem truflar okkur sé talið nauð-
synlegt til að ná fram líflegri umræðu.
Um viðhorf og þekkingu frambjóðenda er
ekki margt annað hægt að segja en að meiri
þekking væri frekar til bóta, í mörgum tilfell-
um. Það má svo sem telja eðlilegt að fram-
bjóðendur sem aldir eru upp í þéttbýli séu
fjarlægari veruleika sveitarinnar en þeir sem
þar hafa alist upp. Sú tíð er liðin að flest börn
séu send í sveit og þar af leiðandi eru vaxnar
upp heilu kynslóðirnar af Íslendingum sem
hafa miklu minni bein tengsl við bændur og
sveitafólk en áður var reglan. Þessu verður
ekki snúið við en það er hins vegar eðlilegt
að gera þá kröfu til þeirra sem bjóða sig fram
til þingmennsku að þeir setji sig inn í kjör
fólksins í landinu, ekki bara í sínu nánasta
umhverfi heldur íbúa landsins alls, til sjávar
og sveita.
Bændur boða nú til funda í öllum lands-
byggðarkjördæmum með frambjóðendum.
Tímans vegna er ekki skipulagður nema einn
fundur í hverju kjördæmi. Þannig er ljóst að
margir bændur eiga um langan veg að fara
ætli þeir að taka þátt í fundunum. Þeim mun
mikilvægara er að þeir mæti vel sem um
styttri veg eiga að fara. Á fundunum verður
farið yfir með frambjóðendum hver staðan í
íslenskum landbúnaði er árið 2007 og hvern-
ig best verður komið til móts við hagsmuni
sveita og bænda á næstunni. Ekki síst eru
fundirnir til að efla og mynda tengsl á milli
bænda og þeirra sem gefa kost á sér til starfa
í stjórnmálum, því eins og við öll vitum eru
tengslin þar á milli mikilvægustu brýr sem
við byggjum til að koma áherslum okkar á
framfæri og auka þekkingu. Eins og áður
er nefnt um fjölmiðlafólk þá eru það þessi
tengsl og gagnkvæmur skilningur sem þarf
stöðugt að vinna að og bæta.
Vinnan við að efla skilning á hagsmun-
um sveita og bænda byrjar heima á hverjum
bæ. Þetta skilja margir bændur og hafa átt
frumkvæði að því að bjóða frambjóðendum
heim til sín. Þar hafa bændur getað aukið
þekkingu frambjóðenda á högum sínum og
sveitarinnar. Við slíkar heimsóknir myndast
tengsl og gagnkvæmur skilningur sem báðir
aðilar búa að í framtíðinni. Þá er meiri von
til þess að hinir verðandi þingmenn bregð-
ist við af þekkingu og fagmennsku þegar
málefni landbúnaðar og landsbyggðar ber á
góma á alþingi.
Fleiri bændur þurfa að leggja hönd að því
verki að styrkja þessi bönd. Tengsl bænda og
neytenda verða ekki eingöngu bætt og styrkt
með starfi Bændasamtakanna, svo sem fund-
arhöldum og útgáfu Bændablaðsins, heldur
þurfum við fleiri bændur sem eru tilbúnir að
opna bæi sína til að taka á móti fólki, ekki
síst til að kynnast viðhorfum fólks til okkar.
Ef við skiljum það ekki, getum við tæplega
ætlast til að aðrir hafi skilning á aðstæðum
okkar. HB
Styrkjum
tengslin
og aukum
skilninginn
Viðskipti með matvæli og aðrar
búvörur eru um þessar mund-
ir eitt mesta átakaefnið innan
Alþjóða viðskiptastofnunarinnar,
WTO. Framtíðarmarkmið þeirra
sem þar ráða er nánast algert
viðskiptafrelsi með þessar afurð-
ir. Ef undan eru skilin örfá lönd,
með Ástralíu og Nýja-Sjáland í
broddi fylkingar, eru lönd upp
til hópa andvíg þessari stefnu.
Hvers vegna?
Fríverslun með mat hefur að
heita má hvergi verið reynd í heim-
inum. Opinber stjórnvöld hafa alla
tíð stjórnað henni og skipulagt hana
þar sem þau hafa haft burði til þess.
Fyrstu samfélög manna á jörðinni
voru byggð upp kringum skipulagn-
ingu á landbúnaði og þá einkum
um byggingu á áveitukerfum sem
matvælaframleiðslan var algjörlega
háð. Jafnvel ríki og ríkjasambönd,
sem boða frelsi í efnahagsmálum,
svo sem Bandaríkin og ESB, verja
stórfé til að styðja landbúnað sinn.
Það er m.ö.o. löng hefð fyrir því að
framleiðsla matvæla og viðskipta
með þau lúti sínum eigin lögmál-
um.
Á frjálsum markaði er það fram-
boð og eftirspurn sem stjórnar
verðinu. Þannig leiðir offramboð á
vöru til lægra verðs sem aftur eykur
söluna. Þörf okkar fyrir mat er hins
vegar tiltölulega föst stærð og fram-
boði á matvælum fram yfir það,
þar sem fæðuframboði er fullnægt,
er ekki unnt að stjórna með verð-
lækkunum. Hins vegar er alþekkt
að offramboð leiði til verðhruns
á mörkuðum. Um það má nefna
nýlegt dæmi þar sem var offram-
leiðsla á kakóbaunum sem leiddi til
verðhruns á heimsmarkaði.
Stjórn á verðmyndun búvara
hefur því lengi verið mikilvæg og
er kjarnaatriðið í WTO-viðræðun-
um þar sem hópur landa, sem getur
framleitt matvæli ódýrt, berst fyrir
því að innflutningstollar, sem önn-
ur lönd hafa komið á hjá sér, verði
lækkaðir.
Það er einnig eðli búvörufram-
leiðslu að hún er breytileg vegna
þess að uppskera gróðurs er breyti-
leg frá ári til árs. Það er hins vegar
kappsmál stjórnvalda að halda
verðlagi stöðugu og það gera þau
með því að hafa afskipti af búvöru-
verði. Þá er birgðahald, einkum á
korni, mikilvæg leið til að jafna
vöruframboð og halda verði á mat-
vælum stöðugu.
Það einkennir matvörumarkað-
inn að bændur eru margir og flestir
smáir (taldir um 1,3 milljarðar á
jörðinni) en verslunin er á hönd-
um fárra fyrirtækja. Hver fyrir
sig hafa bændur afar veika stöðu
gagnvart sterku sölukerfi og þar
með töldum stórum verslanakeðj-
um. Afleiðingin er sú að fram-
leiðendaverðið er afar lágt. Árleg
verðlækkun á búvörum á heims-
markaði var 2,6% á tímabilinu
1977-2002. Á hinn bóginn er hagn-
aður verslunarinnar mikill.
Matur er forgangsatriði í lífi
hvers manns. Í flestum löndum líta
yfirvöldin á það sem mikilvægt
hlutverk sitt að tryggja þjóðum
sínum nægan mat. Niðurgreiðsla
á undirstöðumatvælum er þar mik-
ilvægt stjórntæki. Með fjölgun
fólks verður það enn stærra verk-
efni að sjá þjóðum fyrir mat. Af
því leiðir að æ meira ræktunar-
land þarf til matvælaframleiðslu.
Nýr WTO samningur, sem veikir
möguleika einstakra landa á að
styðja eigin landbúnað og til að
leggja toll á innflutning matvæla,
er víða ógnun við eigin matvæla-
framleiðslu þeirra.
Nú þegar er þetta mikið vanda-
mál. Hátæknivædd matvælafram-
leiðsla ryður burt smáframleiðend-
um í fátækum löndum. Dæmi um
það er Kamerún í Afríku. Landið
flutti inn 978 tonn af kjúklinga-
kjöti frá ESB árið 1996 en árið
2003 var innflutningurinn kominn
upp í 26.500 tonn og 92% af inn-
lendri kjúklingarækt var horfin.
Smásöluverð innfluttu kjúkling-
anna var undir einni evru á stykki
en innlendir bændur þurfa 1,80 til
2,40 evrur til að komast af.
Á síðustu árum hefur athyglin
sífellt meira beinst að umhverf-
ismálum. Krafan um frjáls við-
skipti og ódýr matvæli stuðlar að
framleiðsluaðferðum sem menga
umhverfið og rányrkja jarðveginn,
jafnframt því sem flutningavega-
lengdir aukast stórlega. Það sem
heimurinn þarfnast hins vegar nú
er sjálfbær matvælaframleiðsla
sem tryggir öllum jarðarbúum
mat. Fríverslun veldur ekki því
hlutverki.
Bonde og Småbruker nr. 3/2007,
stytt og endursagt
Skipulag á viðskiptum með matvæli