Bændablaðið - 17.04.2007, Blaðsíða 8

Bændablaðið | Þriðjudagur 17. apríl 20078
Nýrrar ríkisstjórnar bíður það verk-
efni að taka til hendinni í byggða-
málum. Sá málaflokkur hefur
verið munaðarlaus í stjórnartíð
Framsóknarflokks og Sjálfstæðis-
flokks. Tími þeirrar ríkisstjórnar
er tími svikinna loforða og van-
efnda hvað varðar jöfnunaraðgerðir
í byggðamálum. Er þar nærtækt að
benda á svikin loforð um aðgerðir
til jöfnunar flutningskostnaðar og
niðurskorna vegaáætlun allt þetta
kjörtímabil um 1,5 til 2 milljarða
kr. á ári. Byggðastofnun hefur verið
fjársvelt og stjórnsýsla í mála-
flokknum einkennst af miklum
hringlandahætti.
Landsbyggðin hefur verið sér-
stakur þolandi stóriðjuþenslunnar,
verðbólgu, hárra vaxta og geng-
is sem verið hefur afar óhagstætt
útflutnings- og samkeppnisgrein-
um. Ekki bætir spenna á vinnu-
markaði á suðvesturhorninu og
versnandi samkeppnisstaða lands-
byggðarinnar um vinnuafl og bú-
setu úr skák. Afleiðingarnar eru
m.a. þær að áfram dregur í sundur
með meðallaunastigi á landsbyggð-
inni og höfuðborgarsvæðinu.
Það sem til þarf eru róttækar og
einbeittar aðgerðir til þess að breyta
hugarfarinu og endurskapa trú á
framtíðina í byggðunum. Það er
hægt. Dæmið frá 8. áratug síðustu
aldar sýnir það. Þegar landhelgin var
færð út, keyptir skuttogarar, byggður
upp frystiiðnaðurinn, heilsugæslu-
stöðvar og skólar risu og lagt var
stóraukið fé í samgöngubætur, fór
allt á fulla ferð á landsbyggðinni.
Íbúðabyggingar tóku mikinn kipp
og bjartsýni og trú á framtíðina ein-
kenndi andrúmsloftið.
Við Vinstri græn viljum snúa
vörn í sókn í byggðamálum.
Ástæður þess eru margþættar. Má
þar nefna að byggðaröskun er sárs-
aukafull félagslega og menning-
arlega, hún er dýr og sóun á fjár-
munum, en einnig ávísun á glötuð
tækifæri og vannýtta möguleika
til framtíðar litið. Það er hluti af
eðlilegum lýðréttindum að fólk
geti valið sér búsetu þar sem rætur
þess liggja og hugur þess kýs. Loks
má nefna mikilvægi þess frá sjón-
arhóli umhverfismála og t.d. hvað
hagsmuni ferðaþjónustu varðar að
byggð haldist sem víðast þannig að
landið allt og auðlindir þess nýtist
í þágu atvinnusköpunar, uppbygg-
ingar og velmegunar á komandi
áratugum.
Það sem við viljum gera er m.a.
eftirfarandi:
1. Bæta verulega afkomu sveit-
arfélaganna og gera þeim kleift
að snúa vörn í sókn. Óviðunandi
afkoma og hallarekstur velflestra
sveitarfélaga landsbyggðarinn-
ar er vanmetinn orsakavaldur
byggðaröskunar.
2. Gera stórátak á sviði samgangna
og fjarskipta, einkum með mun
meiri almennum vegafram-
kvæmdum og úrbótum í fjar-
skipta- og gagnaflutningamögu-
leikum.
3. Bjóða út strandsiglingaþjónustu
strax í haust.
4. Stórbæta aðgengi landsbyggð-
arinnar og einkum hinna afskiptari
byggðarlaga að menntun og jafna
þann gríðarlega kostnaðarmun
sem menntun er samfara fyrir fólk
víða á landsbyggðinni.
5. Við viljum skilgreina lágmarks-
þjónustustig sem tryggt verður
með opinberum stuðningi eða
aðgerðum í öllum byggðum
landsins; þjónustu sem lýtur að
menntun, heilbrigðisþjónustu og
nauðsynlegri almannaþjónustu
og jafna ferðaskostnað vegna
sérhæfðrar heilbrigðisþjónustu
og annars sem sækja verður um
lengri veg.
6. Jafna flutningskostnað með end-
urgreiðslukerfi í samræmi við
fyrirliggjandi tillögur.
7. Jafna raforkuverð þannig að
hækkanir samfara markaðsvæð-
ingu kerfisins og með tilkomu
sérstakrar dreifbýlisgjaldskrár
gangi að fullu til baka.
8. Stórefla stuðning við svæð-
isbundna atvinnusköpun og
nýsköpun sem byggir á mögu-
leikum og úrræðum byggð-
anna, ekki síst í ferðaþjónustu
og tengdum umsvifum, sem og
að efla hvers kyns sprota- og
nýsköpunarstarfsemi.
9. Auðvelda úrvinnslu og mark-
aðssetningu upprunamerktra
framleiðsluvara af mismunandi
svæðum.
10. Auðvelda vel menntuðu fólki
búsetu á landsbyggðinni m.a.
með afslætti af endurgreiðslu
námslána.
Markmiðið er að með samstilltu
átaki heimamanna og stjórnvalda
verði framkölluð hugarfarsbreyt-
ing og tiltrú endurvakin á framtíð
og möguleikum byggðanna. Bættar
samgöngur og fjarskipti sem gera
stærri svæði að atvinnu- og sam-
skiptaheild og auðvelda öllum
aðgengi að sérhæfðari þjónustu eru
lykilatriði. Hagstætt rekstrarum-
hverfi höfuðatvinnugreina lands-
byggðarinnar, sjávarútvegs, land-
búnaðar, ferðaþjónustu og bætt
skilyrði til nýsköpunar í atvinnu-
málum er undirstöðuatriði. Sama
má segja um fullnægjandi almenn-
ingssamgöngur, aðstöðujöfnun,
fjármagn til nýsköpunar, endurnýj-
un og nýbyggingar íbúðarhúsnæðis
á landsbyggðinni. Allt þarf þetta og
auðvitað fleira að koma til þannig
að landsbyggðin og kostir þess að
búa þar fái að njóta sín til jafns
við kosti þess að búa á höfuðborg-
arsvæðinu eða erlendis. Aðalatriðið
er að viðurkenna að það er ekki
skortur á möguleikum sem háir
landsbyggðinni nú um stundir held-
ur ónýt byggðastefna og ónógur
metnaður til þess að tryggja að fólk
njóti undirstöðuþjónustu, velmeg-
unar, tækifæra og möguleika án
tillits til búsetu hvar sem er á land-
inu.
Tími hálfkáksaðgerða í
byggðamálum er liðinn
Steingrímur J. Sigfússon
formaður Vinstrihreyfingarinnar
– græns framboðs
sjs@althingi.is
Byggðamál
Í nýlegu Bændablaði er að finna
umfjöllun Þórólfs Sveinssonar
um rekstur Hótel Sögu ehf. árið
2006 sem gefur tilefni til nánari
greiningar á raunverulegri rekstr-
arafkomu félagsins.
Fyrst skal nefnt að fyrir fáum
árum var breytt skattalegum
reikningsskilaaðferðum á þann
veg að uppfærslu fyrnanlegra
eigna í takt við verðbólgu var
hætt en uppfærsla verðtyggðra
lána hélst gjaldamegin í rekstri.
Þetta hefur væntanlega verði gert
í þeirri trú að verðbólgan yrði
sambærileg og í nágrannlöndum
eða innan við 3 % á ári. Í meiri
verðbólgu hverfa fyrnanlegar
eignir fljótt. Sífelld þörf er því á
að fram fari endurmat eigna til að
fá réttari mynd af raunverulegum
efnahag fyrirtækja.
Við skoðun á rekstrar- og
efnahagsreikningi Hótel Sögu
ehf. í þessu ljósi er rétt að rifja
upp að verðmæti eigna fyrirtæk-
isins var í ársbyrjun 2006 um
4.000 milljónir króna ef marka
má það kauptilboð sem lagt var
fyrir Búnaðarþing. Sé sú upphæð
framreiknuð með 7 % verðbólgu
ársins 2006 hafa eignirnar hækk-
að um 280 milljónir. Réttara væri
ef til vill að nota vísitölu bygg-
ingarkostnaðar sem hækkaði á
árinu 2006 um 12,5 % sem sýnir
hækkun eignanna um 500 millj-
ónir. Sé horft til fasteignamats
eigna Hótel Sögu ehf. eins og það
birtist í skýringum við ársreikn-
ing félagsins hefur það hækk-
að úr 3.749 milljónum í árslok
2005 í 4.483 milljónir í árslok
2006 eða um 734 milljónir. Engin
þessarra þriggja talna sem meta
eignabreytingar mældar í krónum
kemur fram í rekstrarreikningi
Hótel Sögu ehf. enda hefur end-
urmat eigna ekki farið fram.
Samkvæmt bókhaldi félags-
ins án ofangreindra verðbreytinga
eigna en með uppfærslu skulda
samkvæmt veðlags- og geng-
isbreytingum hefur eigið fé lækkað
um 223 milljónir. Að teknu tilliti
til verðbreytinga eigna virðist því
ljóst að eignaaukning hefur orðið
af rekstri hótelanna á árinu 2006.
Hve mikil hún er og hvort hún skil-
ar eigendum hótelanna viðunandi
ávöxtun eigin fjár er vandmetið og
auðvitað hefðu þeir viljað sjá betri
niðurstöðu rekstrarreiknings. Að
lokum má nefna að sjóðstreymisyf-
irlit samstæðunnar sýnir að hreint
veltufé frá rekstri er 179 milljónir
kr. sem einnig styður að veruleg
eignamyndun hafi orðið í rekstri
hótelanna.
Erfitt er að meta hvers vegna
Þórólfur Sveinsson sendir frá sér
þá rangsnúnu og villandi umfjöll-
un um rekstur Hótel Sögu ehf.
sem lesa má í Bændablaðinu, en
sýni umfjöllunin raunveruleg-
an skilning hans á fjármálum og
rekstri hlýtur það að vera alvar-
legt umhugsunarefni þeim sem
ábyrgð báru á langri setu ÞS í
stjórn Lánasjóðs landbúnaðarins.
Hrísum í páskaviku 2007
Um rekstur Hótel Sögu ehf.
Ari Teitsson
fyrrverandi formaður Bændasamtaka
Íslands
ariteits@simnet.is
Málefni Bændasamtakanna
Stóriðja og erfðatækni eru dæmi
um stórmál á þjóðarvísu sem gold-
ið hafa vafasamrar stefnumótunar.
Núverandi ríkisstjórn hefur hampað
hvoru tveggja sem vaxtarsprotum
fyrir þjóðarbúið, en sterk rök hníga
í þá átt að þessum valkostum sé
beitt þannig að hagsmunir Íslands
séu fyrir borð bornir, bæði heima
fyrir og á alþjóðavettvangi.
Stóriðjan – Hvar er
stefnumótunin?
Þegar ungur maður andmælti stór-
iðjustefnunni í samtali við stjórn-
arþingmann, svaraði þingmaðurinn
því til að „við munum byggja þess-
ar verksmiðjur, en þegar þið vaxið
úr grasi getið þið rifið þær niður“.
Þetta segir líkast til meira um þá
pólitísku hugsun sem liggur á bak
við stefnumótun stjórnvalda um
þessar mundir heldur en margur
vill viðurkenna. Að minnsta kosti
virðist það dæmigert fyrir aðkomu
stjórnmálamanna að stóriðjumál-
um. Umræður um það eru orðnar
flokkspólitískt bitbein. Engin sátt
virðist um hver eigi að stýra þess-
um málaflokki, en stóriðjuboltinn
heldur áfram að vinda utan á sig
án þess að grundvallarspurningum
hafi verið svarað: Hver á að bera
ábyrgð á stefnu þjóðarinnar í stór-
iðjumálum? Er það ríkisstjórnin á
hverjum tíma, landshlutasamtök
eða sveitarfélög, eða þarf þver-
pólitískt samkomulag allra flokka
á þingi að koma til skjalanna? Ef
ákvörðunum er að hluta vísað til
landshluta og sveitarstjórna, er
samt ekki þörf á lágmarks sam-
ræmingu þeirra í heildarstefnu
fyrir þjóðina? Ef sveitarfélög njóta
opinberra styrkja eða ívilnana til að
setja upp stóriðjuver, ber þeim þá
ekki að greiða þjóðinni bætur fyrir
þá mengun sem þau valda? Hvaða
ráðstafanir hafa verið gerðar til að
stjórna kolefnislosun Íslands og
hvaða reglugerðir hafa verið settar
sem skilgreina hlutverk Íslands í
baráttu ríkja heims gegn loftslags-
vandanum? Þar til þjóðarsátt hefur
náðst um framtíð stóriðju er sjálf-
sagt að frekari uppbygging á því
sviði sé stöðvuð.
Erfðatækni – Slæm stefna
og stefnuleysi
Erfðabreyttar plöntur hafa valdið
mengunarslysum í hverju einasta
landi þar sem þær hafa verið rækt-
aðar, hversu vel sem erfðabreyting-
arnar voru úthugsaðar og þrátt fyrir
að stjórnvöld hafi sett lög og reglur
sem áttu að „afmarka“ plönturnar.
Þótt opinber umræða hafi hvorki
átt sér stað meðal stjórnmálamanna
né almennings hafa yfirvöld veitt
leyfi til útiræktunar erfðabreyttra
lyfjaplantna (í stað þess að láta
rækta þær í gróðurhúsum), og það
í tegund (byggi) sem notað er til
manneldis og fóðrunar. Aðvaranir
um áhættu samfara slíkri útirækt-
un hafa verið að engu hafðar, þótt
erfðabreyttar plöntur kunni að
valda gríðarlegum usla í vistkerfi
og efnahag landsins.
Íslensk stjórnvöld hafa árum
saman vitað um áhættu sem fylgir
neyslu erfðabreyttra matvæla, en
hafa engu að síður látið óátalið að
heil kynslóð barna hafi neytt inn-
fluttra og ómerktra erfðabreyttra
matvæla. Árum saman hafa staðið
deilur um áhrif erfðabreytts fóð-
urs á búfé, en samt leyfa stjórn-
völd áframhaldandi innflutning
á ómerktu erfðabreyttu fóðri. Sér
til afsökunar hafa stjórnvöld sagt
samningaviðræður innan EES
standa í vegi aðgerða, en samt er
langt um liðið síðan Norðmenn
(sem einnig eru í EES) vernduðu
almenning þar í landi með reglu-
gerðum um erfðabreytt matvæli og
fóður.
Ótrúverðug stefna
Bændasamtakanna
Nýafstaðið Búnaðarþing samþykkti
ályktun um að fella beri niður tolla
af innfluttu kjarnfóðri, bændum til
hagsbóta. Ályktunin var samþykkt
í fullri vitund þingfulltrúa um að
vaxandi hlutfall innflutts kjarnfóð-
urs er erfðabreytt, einkum ódýrt
soja og maís, og að afnám tolla
muni einungis auka hlut innflutts
fóðurs og þar með erfðabreytts fóð-
urs í fóðurnotkun til búfjárræktar
hér á landi. Bændasamtökunum
er fullkunnugt um hversu umdeilt
erfðabreytt fóður er og að hvarvetna
í Evrópu og víða annars staðar er
þess krafist að erfðabreytt fóður
sé merkt. Þrátt fyrir það kallaði
Búnaðarþing ekki eftir umræðu um
öryggi erfðabreytts fóðurs; þing-
ið lét einnig hjá líða að verja rétt
bænda til að velja með því að krefj-
ast merkinga á erfðabreyttu fóðri.
Hver er ástæðan? Gæti skýringin
legið í því að lækkun fóðurverðs
sé vænleg til fylgisöflunar – og að
upplýst umræða gæti sprengt blöðr-
ur hinna „jákvæðu“ tíðinda?
Íslenskur landbúnaður og raun-
ar þjóðin öll mun gjalda þess að
Bændasamtökin skuli ekki hafa
tekið erfðabreytt fóður til ræki-
legrar umræðu. Stjórnvöld hafa á
undanförnum áratug varið veru-
legum fjármunum skattgreiðenda
til þróunar á mörkuðum erlendis
fyrir íslenskar landbúnaðarafurðir.
Bandaríska verslanakeðjan Whole
Foods Market kaupir íslenskt skyr
og lambakjöt en hefði tæpast gert
það ef forráðamönnum hennar
hefði verið ljóst að afurðir þess-
ar eru af búfé sem alið er á erfða-
breyttu fóðri. Sú krafa gerist nú æ
almennari í löndum ESB að búfjár-
afurðir séu framleiddar án erfða-
breytts fóðurs og allir fimm stærstu
stórmarkaðir Bretlands leita uppi
birgja á kjöti, mjólk og eggjum úr
búfé sem ekki hefur verið fóðrað á
erfðabreyttu fóðri. Framtíð matvæ-
laútflutnings frá Íslandi byggist á
því að vörur séu framleiddar í sam-
ræmi við ímynd um hreinleika og
náttúrulegar aðferðir. Erfðabreytt
fóður getur engu hlutverki gegnt í
því starfi.
Þörf á nýrri tegund
stefnumótunar
Stefnumótun um mál sem skipta
þjóðina í heild gríðarlegu máli er í
vaxandi mæli hönnuð á flokksskrif-
stofum í því skyni að afla atkvæða
og felur alltof oft í sér of litlar eða
villandi upplýsingar til almennings.
Þegar nýjasta eða stærsta hugmynd-
in er kynnt til sögunnar sem lausn
til „framtíðar“ og „framfara“ er oft
verið að selja okkur pólitískar sýnd-
arbætur en ekki raunverulega lausn.
Stefnumótun krefst framtíðarsýnar,
upplýstrar umræðu, skapandi hugs-
unar og langtíma fjárfestingar.
Stóriðja, erfðatækni og ótrúverðug stefnumótun
Sandra B. Jónsdóttir
Sjálfstæður ráðgjafi
slbest@heima.is
Umhverfismál