Bændablaðið - 17.04.2007, Blaðsíða 22

Bændablaðið | Þriðjudagur 17. apríl 200722
Með aukinni tæknivæðingu og
sjálfvirkni í mjólkurframleiðslu
hafa kviknað efasemdarraddir
um það hvort það sé sjálfsagt mál
að hleypa kúm út yfir sumarið.
Eflaust finnst mörgum þetta vera
út í hött, ekki síst vegna þess að í
íslenskum lögum eru skýr ákvæði
um að kúm skuli hleypa út dag-
lega í átta vikur á ári. Menn
hafa líka vanist því að sjá kýr á
beit yfir sumarið og finnst annað
óeðlilegt. Nú eru hins vegar ýmis
teikn á lofti um að útibeit kúa sé
ekki eins sjálfsagt mál og flestir
telja.
Undirritaður átti þess kost á
dögunum að hlýða á erindi þriggja
kunnáttumanna um mjólkurfram-
leiðslu á fundi sem haldinn var í
Hollandi á vegum fyrirtækisins
Lely sem hefur sérhæft sig í fram-
leiðslu véla og tækjabúnaðar fyrir
kúabú. Þar kom fram að þeim evr-
ópsku kúm sem aldrei koma undir
bert loft hefur fjölgað talsvert á
undanförnum árum.
Í Hollandi var um 5% kúa ekki
hleypt út árið 2000 en í fyrra var
þetta hlutfall komið í tæp 15%.
Hjá frændum okkar Dönum er
þetta hlutfall enn hærra því tæplega
þriðja hver dönsk kýr kemur aldrei
út úr fjósi. Í Bretlandi er hlutfallið
lægra, eða um 10%, en í Þýskalandi
er það mjög mishátt eftir landshlut-
um. Í norðurhlutanum er það lægst,
eða um 10%, en í austurhlutanum
er það á bilinu 40-50% og syðst í
landinu er 80-90% allra kúa aldrei
hleypt út undir bert loft. Svíþjóð
mun vera eina landið utan Íslands
þar sem skylt er að hleypa kúm út á
beit hluta úr árinu.
Sjálfvirknin hefur áhrif
Eflaust eru ýmsar staðbundnar
ástæður fyrir því hversu ólíkt er
farið að í þessum löndum. Í sumum
tilvikum eru það landshættir, litlar
jarðir eða af öðrum ástæðum óhægt
um vik við að setja kýr á beit. En
það sem hefur aukið þrýstinginn
mest á innigjöf kúa á síðustu árum
er án nokkurs vafa sjálfvirknin
sem innleidd hefur verið í fjósum
hvarvetna í álfunni. Þar sem búið
er að setja upp mjaltaþjóna virkar
það beinlínis truflandi á daglega
rútínu að þurfa að reka kýrnar út.
Kýrnar afgreiða sig sjálfar hvað
varðar mjaltir og fóður og þess
vegna minni ástæða til að setja þær
út á beit.
Það kemur fleira til. Í flestum
löndum Evrópu hafa búin verið að
stækka og eftir því sem hjarðirnar
verða fjölmennari verður erfiðara
að setja þær út á beit á hverjum
degi. Sumir hafa farið þá leið að
koma upp gerði nærri fjósinu en
þar er ekki um eiginlega útibeit að
ræða heldur frekar verið að hleypa
kúnum út til þess að þær geti andað
að sér fersku lofti og teygt úr
skönkunum.
Umferð stórra kúahjarða veld-
ur töluverðri áníðslu lands. Kýrnar
traðka allt út svo hætt er við að
bæði stígar og gerði breytist í drul-
lusvað þegar blautt er á. Erlendis
hafa margir bændur brugðið á það
ráð að malbika eða malarbera stíga
á milli fjóss og beitarhólfa en ekki
hefur frést af slíku hér á landi enn.
Við þetta bætist sá vandi sem mykj-
an veldur en til dæmis í Hollandi
og Danmörku gilda mjög strangar
reglur um meðferð dýraúrgangs af
umhverfisástæðum.
Þarfirnar breytast
Framfarirnar hafa ekki eingöngu
verið á sviði sjálfvirkni við mjaltir.
Tölvustýrð og sjálfvirk fóðurkerfi
breiðast ört út. Þá eru ótaldar þær
breytingar sem orðið hafa á fjósum
en þær eru víða svo miklar að jafna
má við byltingu í aðbúnaði kúa.
Um þetta var fjallað nýlega í
danska blaðinu Politiken þar sem
kúabóndinn Oluf Bøgh skipt-
ist á skoðunum við Peter Sandøe
formann Siðfræðiráðs dýra (Det
Dyreetiske Råd). Þar benti sá fyrr-
nefndi á að þörf kúa fyrir útiveru
sem bundnar eru á bás í gömlum
fjósum þar sem loftræsting og hrein-
læti er kannski af skornum skammti
hlýtur að vera meiri en þeirra sem
eru í nýlegum lausagöngufjósum
með tölvustýrðri loftræstingu sem
tryggir að loftgæðin eru svipuð inni
og úti allan ársins hring.
Þótt dýrafræðinga greini á um
hversu mikil áhrif útivistin hafi á
kýrnar virðast flestir sannfærðir um
að þeim líði betur ef þær komast út
undir bert loft. Þess vegna er það
sett sem skilyrði fyrir því að mjólk
Fundurinn sem sagt er frá í
greininni hér að ofan var liður
í kynningu hollenska fyrirtæk-
isins Lely á nýju tæki sem gæti
fækkað verulega sporum bænda
um tún sín í framtíðinni. Þar er
um að ræða lítið vélmenni, róbót,
reyndar tvo frekar en ein, sem
hefur það hlutverk að stjórna
randbeit kúa. Og á kvöldin rekur
hann þær heim svo kannski er
hægt að kalla þessi tæki rafræna
kúasmala.
Tækið sem hlotið hefur heitið
Voyager er knúið áfram af sól-
arrafhlöðum. Þetta eru í raun tveir
róbotar á fjórum hjólum með
örmum til beggja handa. Til þess
að útskýra notkun þeirra þurfum
við að ímynda okkur aflangt tún
eða akur þar sem ætlunin er að
beita kúm með svonefndri rand-
beit, það er að kýrnar éta alltaf í
sömu stefnu fram fyrir sig og þeim
er skammtað átsvæði með hjálp
rafmagnsgirðingar.
Sparar marga snúninga
Spildan sem ætlunin er að beita
er afmörkuð með rafstrengjum til
hliðanna. Róbótarnir eru tengdir
við rafstrengina og á milli þeirra
er strengdur þriðji strengurinn
sem liggur þá þvert yfir túnið.
Róbotarnir eru forritaðir með
fjarstýringu og þeim sagt hversu
breiða skák þeir skuli opna hverju
sinni og hve langt eigi að líða á
milli þess að þeir hreyfa sig. Þeir
færa sig síðan í takt en sín á milli
hafa þeir samskipti með aðstoð
svonefndrar Bluetooth-samskipta-
tækni. Þegar dagur er að kvöldi
kominn og tími til að kýrnar snúi
heim á leið færa vélmennin sig
hægt og rólega til baka og reka
kýrnar á undan sér.
Breiddin á spildunni getur verið
allt að 300 metrar en þá þarf að
setja upp statíf á hjólum með 75
metra millibili til að strengurinn
haldist í sömu hæð alla leiðina.
Vélmennin þræða sig eftir hlið-
arstrengjunum og ef þörf er á að
krækja fyrir einhverja fyrirstöðu
er hægt að færa strenginn til, tækin
fylgja öllum hlykkjum og beygjum
sem strengurinn kann að taka.
Við þetta sparast töluverður
vinnukraftur sem fylgir randbeit.
Eins og staðan er nú þurfa bænd-
ur sem vilja nota þessa aðferð að
fara út á tún oft á dag og færa raf-
strenginn sjálfir. Svo hafa þeir að
sjálfsögðu þurft að sækja kýrnar
á kvöldin. Þetta veldur því líka að
beitin verður mun skipulegri og
nýting fóðursins er eins og best
verður á kosið. Kýrnar bíta alltaf í
sömu átt og hvorki traðka niður né
skíta í óbitið gras.
Kom á óvart
Greinilegt var á þeim sem við-
staddir voru kynninguna á Voyager
að tækið kom þeim í opna skjöldu.
Lely hefur til þessa framleitt tæki
til jarðvinnslu og heyskapar, auk
þess að vera leiðandi í gerð mjalta-
þjóna. Því til viðbótar framleiðir
fyrirtækið ýmsan búnað í fjós, svo
sem sjálfvirkar flórsköfur, klórur
og fleira. Flestir áttu von á því að
nú væri röðin komin að fóðurgjöf-
inni.
Það má segja að sú hafi orðið
raunin, en þó með allt öðrum hætti
en menn áttu von á. Í stað þess
að setja á markað sjálfvirkt heil-
fóðurkerfi eins og nú þykja hvað
merkilegust nýjunga á kúabúum
ákvað fyrirtækið að fara inn á nýtt
svið. Eflaust taka flestir bændur
undir það að þörf sé á tækjum til
að auðvelda stjórnun útibeitar, þeir
höfðu bara ekki haft ímyndunarafl
til þess að sjá fyrir hvernig hægt
væri að leysa þann vanda.
Umboðsfyrirtæki Lely hér á
landi er Vélaborg og var blaða-
maður á ferð með tveimur starfs-
mönnum þess. Auk þess var í för
með okkur bóndi af Snæfellsnesi,
Jóhannes Eyberg á Hraunhálsi.
Ef marka má viðbrögð hans ætti
að vera markaður fyrir Voyager
meðal íslenskra bænda. Það kemur
í ljós á næsta ári þegar tækið
kemur á markað hér á landi. Þeim
óþolinmóðustu skal bent á að hægt
verður að berja tækið augum á
Agromek-sýningunni í Danmörku
í janúar á næsta ári.
Á að hleypa kúnum út á tún?
Vaxandi tilhneiging í Evrópu til þess að halda kúm inni allan ársins hring
– Á Íslandi er lögboðið að hleypa þeim út
Rafrænn kúasmali frá Lely
Neytendur vilja sjá kýr á beit og flestir eru á því að það sé betra fyrir kýrn-
ar að fá að koma út, í það minnsta yfir sumartímann.
Vélmennin tvö kennd við geimfarið Voyager stjórna randbeit með hjálp rafstrengja. Sólarrafhlöðurnar halda
þeim gangandi og gera tækin óháð öðrum orkugjöfum.
Með fjarstýringunni er hægt að
gefa Voyager fyrirskipanir um fyrir-
komulag beitarinnar.
Alexander van der Lely forstjóri
kynnti Voyager-vélmennin.
Innigjöf er á margan hátt þægilegri fyrir bóndann, ekki síst þar sem búið er
að reisa ný og vistleg fjós og koma upp sjálfvirkni í mjöltum og fóðrun.