Læknablaðið - 15.05.1989, Blaðsíða 25

LÆKNABLAÐIÐ 1989; 75: 167-72
167
Sigurður Guðmundsson, Haraldur Briem, Kristján Erlendsson, Sigurður B. Þorsteinsson,
Ólafur Ólafsson, Guðjón Magnússon, Vilborg Ingólfsdóttir, Sóley Bender
FRÆÐSLA UM ALNÆMI Á ÍSLANDI OG MAT Á
ÁRANGRI
INNGANGUR
Alnæmi hefur nú breiðst til velflestra landa heims
og vera kann að sjúkdómurinn verði eitt
alvarlegasta heilbrigðisvandamál veraldar á
næstu áratugum. Lokastig sjúkdómsins hafði
greinst í 138 löndum um mitt ár 1988 og talið er
að milli 5-10 milljónir manna hafi sýkst af
alnæmisveiru, þar af um 500 þúsund í Evrópu og
ein til ein og hálf milljón í Norður Ameríku (1).
Allt bendir til að enn líði allmörg ár þar til virkt
bóluefni verður tiltækt ef framleiðsla þess tekst á
annað borð. Lyfjameðferð er enn í
burðarliðnum. Þau ráð sem áður hafa helst nýst
til að halda smitsjúkdómum í skefjum eru því
ekki til reiðu.
Varnaraðgerðir gegn sjúkdómnum hafa því að
mestu verið fólgnar í almenningsfræðslu sem
hefur einkanlega beinst að því hvernig forðast
megi smit. Fræðslu hefur bæði verið beint til
fólks í svonefndum áhættuhópum,
(fíkniefnaneytendum og fólki sem samrekkt hefur
mörgum, bæði sam- og gagnkynhneigt) auk alls
almennings. Niðurstöður nokkurra rannsókna
benda til þess að sums staðar hafi samkynhneigðir
karlar breytt kynhegðun sinni eftir að þekking
þeirra á alnæmi jókst, einkum þar sem útbreiðsla
sjúkdómsins er veruleg (2). Ekki er þó vitað hvort
rekja má þessar hegðunarbreytingar til
skipulagðra fræðsluherferða eða hvort
þekkingarinnar var aflað á annan hátt.
Minna er vitað um viðbrögð almennings við
sjúkdómnum. Er þar ekki aðeins átt við beina
þekkingu heldur ekki síður hvort þekkingin hafi
leitt til breytinga á eigin hegðun og viðhorfum til
annarra, sérstaklega fólks í áhættuhópum.
Á íslandi hófst fræðsla um alnæmi árið 1983 og
hefur hún verið skipulögð síðan 1985. í þessari
greinargerð er leitast við að leggja mat á árangur
þeirrar fræðslu og eru tvær skoðanakannanir sem
Frá lyflækningadeild Borgarspítala, lyflækningadeild
Landspítala og landlæknisembættinu. Niðurstöður þessar voru
kynntar í erindi »The AIDS campaign in Iceland and its results«
flutt á IVth Internationa! Conference on AIDS 12.-16. júní
1988, Stokkhólmi. Barst 28/09/1988. Samþykkt 07/02/1989.
fram fóru árið 1987 lagðar þar til grundvallar.
Markmið kannananna var að afla upplýsinga um
hvaðan fólki kæmu þær upplýsingar um alnæmi
sem það taldi áreiðanlegastar, auk þess sem leitast
var við að meta þekkingu almennings og ekki
síður viðhorf til sýktra einstaklinga.
AÐFERÐIR
Markmið
Markmið fræðslunnar voru að kynna almenningi
ákveðnar staðreyndir um alnæmi, orsök
sjúkdómsins og einkenni, smitleiðir (sérstök
áhersla var lögð á smit við samfarir karls og konu
og aðstæður sem sjúkdómurinn smitast ekki við),
áhættuhegðun, varnir og loks félagsleg áhrif.
Helstu leiðir
Árið 1983.
1. Fundur með samtökum homma og Iesbía
(Samtökin ’78). Smitleiðir ræddar.
2. Ráðleggingar í Fréttabréfi lækna um greiningu
alnæmis.
Árið 1984.
1. Upplýsingar til dagblaða.
Árið 1985.
1. Bæklingi dreift í 30.000 eintökum á sjúkrahús,
heilsugæslustöðvar, læknastofur,
tannlæknastofur, lyfsölur og víðar.
2. Upplýsingaþjónusta í síma.
3. Sérstakir umræðufundir og fyrirlestrar fyrir
starfsfólk í heilbrigðisþjónustu, löggæslumenn,
sjúkraflutningamenn, starfsfólk í ferðaþjónustu,
sjómenn, ýmsa klúbba og góðgerðarfélög,
kaupsýslumenn o.s.frv. (oft að eigin beiðni).
4. Þátttaka fjölmiðla (sérstaklega eftir að fyrsta
tilfelli á lokastigi sjúkdómsins greindist í landinu,
svo og eftir að skimun var hafin á blóðgjöfum)
með blaðagreinum, útvarpsþáttum,
sjónvarpsþætti, viðtölum o.fl.