Tímarit Máls og menningar - 01.09.1998, Side 116

Þorsteinn Gylfason
Er heimurinn enn að farast?
I. Tíðarandi í aldarlok1
Mér er ætlað að blanda mér í skoðanaskipti sem farið hafa fram í vetur. í orði
kveðnu snúast þau um póstmódernisma. Það er óvíst hvort þau gera það í
raun og veru. Eitt meinið er að enginn veit almennilega hvað póstmódern-
ismi er, og kem ég aftur að þeim vanda. Upptökin að þessum skoðanaskipt-
um átti Kristján Kristjánsson í greinaflokki í Lesbók Morgunblaðsins og hafi
hann þökk fyrir það.2 Ýmsir hafa tekið þátt í þeim.3
Af greinaflokknum mátti verða nokkurs vísari um Kristján Kristjánsson.
Það er ekki amalegt í sjálfu sér. Um málefnið var að minnsta kosti Ijóst að
Kristján var á móti því. Og póstmódernisminn sem hann var á móti átti að
vera sjálfur tíðarandinn í aldarlok. Fyrir þúsund árum höfðu menn líka
áhyggjur af tíðaranda í aldarlok. Þeir héldu að heimurinn væri að farast. Þess
vegna kristnuðu þeir ísland og fleiri lönd í miklum flýti, og voru ekki endi-
lega að vanda sig. Þeim lá á. Ég veit ekki hvort Kristján hefur sambærilegar
aðgerðir í hyggju, og þá frá Akureyri frekar en úr Rómaborg. Samt hef ég gef-
ið þessum lestri heitið sem hann hefur: „Er heimurinn enn að farast?“
Ef íslendingur vill fá nasasjón af því hvað póstmódernismi er á hann að
lesa vandaða ritgerð eftir Ástráð Eysteinsson. Hún birtist í Tímariti Máls og
menningarfy rir tíu árum.4 Þess má geta að Kristján vísar til þessarar ritgerð-
ar í neðanmálsgrein. En hann notar sér hana ekki. í annarri neðanmálsgrein
vísar hann til míns skerfs til rökræðu okkar Þorsteins Vilhjálmssonar eðlis-
fræðings um afstæðishyggju, en notar sér rökræðuna hvergi.5 Þó snerta þess-
ar þrjár ritgerðir grundvallaratriði í greinaflokki Kristjáns.
Við nafnarnir rökræðum afstæðiskenningar um sannleikann, einkum
vísindalegan sannleika. Eins og vænta má er ekki auðséð hvor okkar hefur
betur eða hvort við höfum erindi sem erfiði. En hjá Kristjáni komast engar
vangaveltur að. Hjá honum verður orðið ,afstæðishyggja’ að hrakyrði, og frá
sjónarmiði hans reynist afstæðishyggja þar á ofan vera höfuðsynd póst-
módernismans. Megn andúð Kristjáns á afstæðishyggju er ekki studd öðrum
sýnilegum rökum en einni þreytulegri glefsu upp úr Sókratesi um að afstæð-
ishyggjumaður hljóti að vera ósamkvæmur sjálfum sér. Sókrates og Platón
114
www.mm.is
TMM 1998:3