Tímarit Máls og menningar - 01.09.1998, Síða 139

PÓSTMÓDERNISMl SEM HEIMSPEKILEGT HUGTAK
sjálfsverur. Með hliðsjón af ffelsisbaráttu kvenna og annarra minnihluta-
hópa er þessarar áréttingar þörf þar sem þessir hópar krefjast viðurkenning-
ar á sérstöðu; þeir fá ekki notið jafnréttis nema tekið sé tillit til mismunar.
Ríkjandi skilgreiningar slíkra hópa hafa einnig oft reynst viðhalda mismun-
un þeirra. Skilgreiningar þeirra þurfa því iðulega endurskoðunar við til þess
að vinna gegn misrétti sem minnihlutahópar búa við. Þar sem Butler krefst
þess að minnihlutahópar njóti jafnréttis er kenning hennar reist á algildis-
kræfum siðferðilegum viðmiðum heimspeki upplýsingar. Á grundvelli
gagnrýni sinnar með aðferðum afbyggingar hafnar hún aftur á móti algild-
um viðmiðum jafnréttis, sem hún telur andspænis raunveruleika fjölhyggju
og fjölhópasamfélagsins fái aldrei gilt fyrir alla og í öllum aðstæðum.
Er sjálfsveran dauð?
í kenningu Butlers er sjálfsveran leyst upp í hinar ljölmörgu stöður hennar
innan tungumálsins. Kenningu hennar má auðkenna sem póststrúktúral-
íska (síðformgerðar) „orðræðu-verufræði“ um sjálfsveruna.11 Butler hefur
umfjöllun sína með afbyggingu sjálfsveru femínismans eða sjálfsmyndar
kvenna sem lögð er til grundvallar pólitískri baráttu þeirra fyrir auknu jafn-
rétti. Til þess að sýna fram á að sjálfsvera/sjálfsmynd kvenna sýni ekki „eðli“
kvenna leiðir hún rök að því að „eðli“ sé samfélagslega, sögulega og menn-
ingarlega skilyrt og mótað. Hún setur því mótunarhyggju til höfuðs
eðlishyggju. Sjálfsveran er samkvæmt mótunarhyggju hennar afurð orðræð-
unnar og ekki hægt að skilgreina staðsetningu sjálfsverunnar á nokkurn hátt
óháð stað hennar í orðræðunni. Sjálfsveran er staður í orðræðu og um leið
staður þar sem „umorðun“ (resignification), sem felst í umorðandi endur-
tekningu fer fram.12 Með skírskotun til gagnrýni Nietzsches á hefðbundin
hugtök um sjálfsveruna af módernískum toga segist Butler hafna því að hægt
sé að segja sjálfsveruna vera „geranda á bak við verknað“.13
Ef sjálfsveran er skilyrt af orðræðunni virðist hún vera ákvörðuð af henni.
En hver umorðar, valdið eða sjálfsveran? Og hvað merkir það yfirleitt að vald
umorði eitthvað? Ef Butler vill bera af sér ásökun um að sjálfsveruhugtakið
sé sneytt sjálffæði verður hún að útfæra hugtakið um vald nánar og greina
skýrar milli þess og sjálfsveru. Forsenda slíks valds er sjálfráða sjálfsvera því
ef sjálfsveran á að vera fær um að vera gerandi í umorðunarferlinu verður
hún að vera sjálfráða. Sjálfræði sjálfsverunnar gildir ekki einungis í röksam-
hengi endurtekningar/umorðunar í orðræðunni. Með tilliti til breytni skipt-
ir sjálfræði sköpum fyrir viðleitni sjálfsverunnar til að taka málin í sínar
hendur í anda lýðræðislegrar gagnrýni eða mótspyrnu gegn ólýðræðislegum
TMM 1998:3
www.mm.is
137