Þjóðmál - 01.06.2014, Blaðsíða 81

80 Þjóðmál SUmAR 2014
leiðtogafundum með Gorbatsjov að binda
friðsamlega enda á kalda stríðið . Thatcher
hafði átt sinn þátt í að til fundanna var
boðað þótt hún sæti þá ekki (stundum sér
til nokkurrar armæðu) og lagði þannig sinn
skerf af mörkum til uppgjafar Sovétmanna
í afvopnunarmálum á leiðtogafundum í
Genf, Reykjavík og Washington . Hún átti
því í raun sinn þátt í að sigra í kalda stríðinu
— og það á friðsamlegan hátt .
Þótt friðsamlegur sigur Vesturlanda væri tryggður á þessum leiðtogafundum batt
hann ekki enda á kommúnismann . Raunar
töldu Sovétmenn að fundirnir væru liður í
viðleitni Gorbatsjovs til að losa komm ún-
ismann við innri spennu og álag með því
að beina ríkisútgjöldum frá hernum til
annarra verkefna og með því að laða fram
aðstoð og fjárfestingu frá Vesturlöndum
og stuðla þannig að vexti og umbótum í
borgaralega hluta hagkerfisins . Þetta var
skynsamleg stefna . Nú vitum við hins
vegar að perestroikan [stefna Gorbatsjovs]
mis heppnaðist og kommúnisminn féll .
Umbóta-kommúnisminn leið undir lok
vegna samkeppni frá endurlífguðum kapítal-
isma á Vesturlöndum — þar átti Thatcher
ekki minni hlut að máli en Reagan .
Thatcher hafði verið veikari aðilinn í
Reagan-Thatcher-sambandinu um her mál
og utanríkismál . Hún tókst á við Reagan
og stundum bar hún sigur úr býtum —
til dæmis þegar rætt var um sovésk ar
gasleiðslur — en almennt var það hann
sem ákvað meginstefnuna sem hún fylgdi
í stórum dráttum . Miðað við hlutfalls-
legan stærðarmun hagkerfa ríkja þeirra
tveggja hefði sama lögmál átt að gilda
varðandi efnahagsstefnuna . Málum var
hins vegar ekki þannig háttað . Ástralinn
Owen Harris, hinn virti ritstjóri tíma ritsins
National Interest, hélt því einu sinni fram
að greindi Thatcher og Reagan á um efna-
hagsmál yrði líklega fremur litið á hana sem
mikilvægari og áhrifameiri um bótamann í
efnahagsmálum . Það virðist æ líklegra að
þannig verði litið á þetta í sögulegu ljósi .
Enn má spyrja, hvers vegna?
Í fyrsta lagi vakti endurreisn bresks efna-
hagslífs á níunda áratugnum meiri að dáun
vegna þess að hún stóð í upphafi á veik-
ari efnahagslegum grunni og að henni var
framfylgt í vinstrisinnaðra landi . Þá var
and staðan við Thatcher harðari . Þegar hún
réðst í endurskipulagningu á vinnu mark-
aðn um þurfti hún til dæmis að sigrast á
andstöðu hikandi íhaldsmanna, „hey brók-
Efnahagsþróunin í Bretlandi og Bandaríkjunum varð að
táknmynd þess árangurs sem
mátti ná með frjálsu mark aðs-
hagkerfi á ótrúlega stuttum
tíma . . . Þótt hugmynda fræðin
væri mjög svipuð var ekki
staðið eins að útfærslunni í
ríkjunum tveimur: í Banda-
ríkjunum var lögð höfuðáhersla
á skatta lækk anir en í Bret-
landi á einkavæðingu . Sé litið
á þetta tvennt sem alþjóð lega
markaðsvöru sigraði einka-
væðingin í þeirri samkeppni
og hún höfðaði bæði til manna
í ríkjum þriðja heimsins og í
fyrrverandi kommúnista ríkjum
þar sem óarðbær ríkisfyrirtæki
ollu búsifjum . Þegar ráðist var í
einkavæðingu skilaði það árangri
á undraskömmum tíma .